از مهارت تا معنا

گروه فناوری- در عصر شتابنده تحولات دیجیتال، صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با چالش‌هایی مواجه است که دیگر صرفا با تکیه بر دانش تخصصی سنتی قابل حل نیستند. پیچیدگی روزافزون فناوری‌ها، همگرایی نظام‌های فنی با علوم انسانی، اجتماعی و اقتصادی و تنوع نیازهای بازار و کاربران، نشان داده که مرزهای دانشی کلاسیک دیگر پاسخگوی ابعاد گسترده و چندلایه این صنعت نیست. در چنین شرایطی، تاکید صرف بر تخصص‌گرایی عمودی، به‌تنهایی نمی‌تواند مسیر توسعه و نوآوری را هموار کند. آنچه امروز صنعت ICT به آن نیاز دارد، رویکردی میان‌رشته‌ای، تفکر سیستمی و توانمندی در ترکیب دانش‌ها برای حل مسائل واقعی است. این صنعت، دیگر تنها به مهندسان ماهر نیاز ندارد بلکه به افرادی نیاز دارد که بتوانند میان فناوری، کسب‌وکار، سیاستگذاری و نیازهای اجتماعی، ارتباطی معنادار برقرار کنند. از سوی دیگر، سرعت تحولات فناوری و پدیدار شدن فناوری‌های نوظهوری مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاکچین و رایانش کوآنتومی ایجاب می‌کند که چارچوب‌های آموزشی، پژوهشی و مدیریتی نیز بازتعریف شوند. پاسخگویی به نیاز صنعت، نیازمند انعطاف، نوآوری و توان یادگیری مستمر است؛ ویژگی‌هایی که فراتر از دانش تخصصی اولیه تعریف می‌شوند. امروز بیش از هر زمان دیگر، صنعت ICT به رویکردی کل‌نگر و مساله‌محور نیاز دارد. دانشی که در خدمت خلق راه‌حل باشد، نه صرفا انباشت اطلاعات؛ دانشی که بتواند با درک پیچیدگی‌های محیطی، بستری برای رشد پایدار و رقابت‌پذیری در سطح ملی و بین‌المللی فراهم کند.
دیگر دانش تخصصی پاسخگوی نیاز صنعت ICT نیست
بر همین اساس لیلا محمدی، رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، روز سه‌شنبه در نشست خبری رویداد «نقش تنظیم‌گری در توسعه اقتصاد دیجیتال» در مورد اهداف این رویداد و توسعه هوشمندسازی صحبت کرد و گفت که دیگر تنها داشتن نیاز تخصصی برای موفق شدن در صنعت ICT کافی نیست. وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به گستردگی وظایف پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات اظهار داشت: «پژوهش در حوزه فاوا با شتابی فزاینده در حال پیشرفت است از این رو توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی پیشرفته از اهمیت بسزایی برخوردار است.» محمدی با تاکید بر تمرکز پژوهشگاه بر ایفای نقش آزمایشگاهی مرجع در زمینه‌های گوناگون افزود: «سرعت تحولات فناوری به حدی است که دیگر دانش تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به تنهایی پاسخگوی نیازهای روزافزون صنعت ICT نیست.» رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیاز به بازآموزی متخصصان را یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر دانست و تصریح کرد: «امروزه نیازمندی‌های نوینی در حوزه ICT مطرح شده که بازآموزی و به‌روزرسانی دانش متخصصان فعلی را به امری حیاتی تبدیل کرده است.» او با اشاره به ظهور فناوری‌های نوین در عرصه ارتباطات و نیاز به تربیت متخصصان جدید در این حوزه گفت: «این فناوری‌های نوظهور نیازمند متخصصانی با دانش و مهارت‌های به‌روز هستند و پژوهشگاه در زمینه آموزش تخصصی حوزه فاوا نقش محوری ایفا می‌کند.» در ادامه این نشست خبری، موضوع پیشرفت هوش مصنوعی به عنوان یکی از اولویت‌های مهم پژوهشگاه مطرح شد. محمدی در این خصوص اظهار داشت: «مرکز توسعه هوش مصنوعی از سال ۱۳۹۹ در پژوهشگاه تشکیل شده و در زمینه تدوین اسناد راهبردی، تبادل نظر با نهادهای مختلف و ارائه دیدگاه‌های کارشناسی فعال هستیم و باید از ایجاد هزینه‌های غیرضروری اجتناب کنیم.» او هوشمندسازی، به‌ویژه در حوزه‌های اینترنت اشیا و تحول دیجیتال و همچنین افزایش سهم ICT در تولید ناخالص داخلی (GDP) را از ارکان مهم توسعه هوشمندسازی برشمرد. رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با تاکید بر اهمیت همکاری بین‌دستگاهی در پیشبرد اهداف هوشمندسازی خاطرنشان کرد: «شتابزدگی در این مساله به مصلحت کشور نیست و همکاری نزدیک میان سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در غیر این صورت، دستیابی به اهداف مورد نظر که همانا رفاه مردم و افزایش بهره‌وری است، با چالش مواجه خواهد شد.» او افزود: «بحث هوشمندسازی باید با در نظر گرفتن ابعاد مختلف و نیازهای داخلی کشور پیش برود و در این راستا، شناسایی و معرفی توانمندی‌های شرکت‌های داخلی در این رویداد در دستورکار قرار دارد.»
محمدی در پایان سخنان خود تاکید کرد: «هوشمندسازی بدون تعامل سازنده، همفکری و همراهی تمامی بخش‌های مرتبط امکان‌پذیر نخواهد بود و تنها از طریق یک رویکرد هماهنگ و منسجم می‌توان به سرعت از مزایای آن بهره‌مند شد.»
اهمیت هوشمندسازی در بهره‌گیری موثر از فناوری‌های نوین
در ادامه نشست علی‌اصغر انصاری، رییس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با تشریح اهمیت هوشمندسازی در بهره‌گیری موثر از فناوری‌های نوین اظهار داشت: «این فناوری‌ها همچون شمشیری دولبه عمل می‌کنند و کارآمدی یا زیانباری آنها به نحوه برنامه‌ریزی و استفاده ما بستگی دارد. در این میان، تنظیم‌گری نقش محوری ایفا می‌کند و وزارت ارتباطات نیز با هدف پشتیبانی از برنامه‌های اقتصادی و تسهیل ورود فناوری‌های نوین، همکاری‌های گسترده‌ای را با سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در دستور کار دارد.»
فرامرز رستگار، دبیر سندیکای صنعت مخابرات نیز در این نشست به نقش تعیین‌کننده صنعت در تمامی بخش‌های مرتبط با توسعه اقتصاد دیجیتال، ازجمله تولید نرم‌افزار و محصولات فناورانه اشاره کرد و بر اهمیت تنظیم‌گری هوشمندانه در تسهیل این فرآیند تاکید کرد. کسری جمشیدنژاد، معاون و نماینده رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با اشاره به قرار گرفتن در عصر انقلاب صنعتی چهارم، بر اهمیت فناوری‌های تحول‌آفرین و رویکرد هوشمندسازی تاکید کرد و گفت: «سازمان تنظیم مقررات با هدف حمایت از صنایع فعال و ایجاد فضایی رقابتی برای شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها)، اقدامات متنوعی را در زمینه‌های مختلف از جمله اینترنت اشیا به انجام رسانده است تا بسترهای لازم برای شکوفایی اقتصاد دیجیتال در کشور فراهم شود.»
در نهایت با نگاهی واقع‌بینانه به روندهای جهانی و نیازهای رو به گسترش صنعت ICT، می‌توان دریافت که دوران سلطه بی‌چون‌وچرای تخصص‌های تک‌بعدی به سر آمده است. مرز میان علوم فنی و علوم انسانی در این عرصه به‌طرز چشمگیری کمرنگ شده و اکوسیستم فناوری اطلاعات و ارتباطات، به بستری برای هم‌زیستی و هم‌افزایی گسترده میان رشته‌ها و مهارت‌های متنوع تبدیل شده است. در شرایطی که فناوری‌ها با سرعتی بی‌سابقه در حال پیشروی و تحول‌ هستند، شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای سیاستگذار نمی‌توانند صرفا با تکیه بر نیروی انسانی متخصص در یک حوزه خاص، پاسخگوی نیازهای پیچیده و پویای بازار باشند. تحلیل کلان‌داده‌ها، طراحی تجربه کاربری، ارزیابی‌های اقتصادی، فهم رفتار کاربران و سیاستگذاری هوشمندانه، همگی نمونه‌هایی از حوزه‌هایی هستند که تنها در تعامل با تخصص‌های مکمل می‌توانند به راه‌حل‌هایی کارآمد بینجامند. از این منظر، بازنگری در ساختارهای آموزشی و پژوهشی کشور نیز ضرورتی انکارناپذیر است. باید از مدل‌های آموزشی سنتی فاصله گرفت و به سمت تربیت نیروهایی حرکت کرد که همزمان برخوردار از عمق تخصصی و وسعت دانشی میان‌رشته‌ای باشند. توسعه صنعت ICT در آینده نه‌تنها به میزان مهارت‌های فنی، بلکه به ظرفیت حل مساله، خلاقیت و درک بین‌رشته‌ای بستگی خواهد داشت. آینده صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات به دست کسانی شکل خواهد گرفت که بتوانند فراتر از مرزهای دانش تخصصی، در میدان چالش‌های واقعی گام بردارند و فناوری را در خدمت زندگی، توسعه و پایداری قرار دهند؛ آینده‌ای که دیگر متعلق به تک‌تخصص‌ها نیست، بلکه نیازمند اندیشه‌های چندساحتی و اقداماتی هماهنگ در بستر دانشی جامع و پویاست.