امید اردوغان به پوتین

گروه جهان- با نزدیک شدن به پایان زمان آتش‌بس ۱۲۰ ساعته مورد توافق آمریکا و ترکیه برای توقف موقت عملیات «چشمه صلح» و عقب‌نشینی کردهای سوریه از شهر راس‌العین، رجب طیب اردوغان در سفری هدفمند به منظور پیگیری و راضی کردن روسیه با خواسته‌های خود در سوریه، برای دیدار با ولادیمیر پوتین راهی سوچی ‌شد. از طرفی همزمان با سفر اردوغان به سوچی، بانک سرمایه‌گذاری اروپا اعلام کرد‌ همکاری‌های اقتصادی خود با ترکیه را متوقف می‌کند.
رجب طیب اردوغان حساب ویژه‌ای روی پوتین برای میانجیگری میان آنکارا و دمشق باز کرده، چرا که اقدامات نظامی چند هفته اخیر ترکیه در شمال سوریه علاوه بر اینکه اعتراضات گسترده جامعه جهانی را به همراه داشته، ناقض تمامیت ارضی سوریه به حساب می‌آید که متحد نخست مسکو در بین کشورهای عربی محسوب می‌شود.
از طرفی ترکیه در ماه های اخیر با خرید تسلیحات پدافند موشکی اس-۴۰۰ از روسیه، فاصله خود با غرب و به ویژه آمریکا را افزایش داد و حوادث شمال سوریه نیز فرصت دیگری برای نزدیکی مسکو و آنکارا فراهم آورد و اردوغان با توجه به این وضعیت و برای کاهش فشار غرب بر خود و حل مسائل امنیتی شمال سوریه با بیرون راندن شبه‌نظامیان کرد از این منطقه و تامین امنیت آن، با کمک روسیه به دیدار با پوتین در سوچی می‌رود.
رییس‌جمهور ترکیه حدود دو ماه پیش برای شرکت در نمایشگاه بین‌المللی هوافضای ماکس-۲۰۱۹ در شهرک ژوکوفسکی در حومه مسکو به روسیه سفر کرده بود. پس از آن دیدار که به همکاری‌های روسیه و ترکیه در عرصه فنی- نظامی اختصاص داشت، پوتین و اردوغان یک بار دیگر در آنکارا در حاشیه نشست سه‌جانبه سران ایران، روسیه و ترکیه در قالب مذاکرات آستانه دیدار کردند.
به باور کارشناسان، فقط روسیه قادر است راه‌حلی را برای خروج از وضعیت بحرانی بین ترکیه و رادیکال‌ها و شبه‌نظامیان کرد بیابد. در واقع ترکیه عملا نمی‌تواند اقدامات خود در سوریه را بدون حضور نیروهای روسیه پیش ببرد. ادامه سیر اوضاع بستگی به مواضعی دارد که مسکو اتخاذ می‌کند. گفتنی است آمریکا با اقدامات خود سبب نزدیکی آنکارا و مسکو شده و روسیه تفاهم خود را در مورد نگرانی ترکیه در عرصه امنیتی نشان داده است.
از طرفی به نظر کارشناسان دوری تدریجی ترکیه از پیمان ناتو، این کشور را به روسیه نزدیک کرده است. برخی دیپلمات‌های غربی معتقدند که ترکیه باید از پیمان ناتو اخراج شود، اما این امر به طور طبیعی یک پیروزی برای پوتین به حساب خواهد آمد.
مذاکرات روسای‌جمهوری روسیه و ترکیه با هدف بررسی آخرین تحولات سوریه دیروز در اقامتگاه بوچاروف روچی پوتین در شهر بندری سوچی برگزار شد. پوتین در ابتدای مذاکرات، وضعیت مناطق مرزی سوریه و ترکیه را حساس خواند و مذاکره در این مورد را مهم و لازم ارزیابی کرد.
او ابراز امیدواری کرد روسیه و ترکیه بتوانند با توجه به روابط رو به رشد خود در سال‌های اخیر، نقش خود را در حل‌وفصل همه مسائل ایفا کنند و پاسخی برای همه مسائل حتی پیچیده‌ترین موضوعات بیابند. او ضمن ستودن روابط دوجانبه گفت: این روابط به حل مشکلات منطقه کمک می‌کند. امیدوارم سطح روابط خوب با ترکیه برای سوالات پیچیده بحران سوریه پاسخگو باشد.
رییس‌جمهوری روسیه اضافه کرد: وضعیت منطقه بسیار پرتنش است و این نشست بسیار ضروری است. اوضاع شمال سوریه بسیار متغیر است و امیدواریم دیدار با اردوغان مثمر ثمر باشد. اردوغان هم ابراز امیدواری کرد به توافقی مفید برای همه دست یابند.
او اضافه کرد: از پوتین تشکر می‌کنم. به تصورم این دیدار برای کشورهای ما و منافع دو کشور بسیار مفید خواهد بود و در تقویت روابط و ارتباطات میان ما مثمرثمر واقع خواهد شد. این دیدار زمینه بررسی جزئیات تمام مسائل را فراهم می‌کند و ما به عملیات چشمه صلح ادامه می‌دهیم.
همزمان با دیدار اردوغان و پوتین، معاون وزیر خارجه روسیه حمله ترکیه به شمال سوریه را نقض تمامیت ارضی سوریه خواند. او به اینترفکس گفت: تنها نیروهای روسی و ایرانی به صورت مشروع حق بودن در سوریه را دارند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی رییس‌جمهوری روسیه درباره این دیدار به خبرنگاران گفت: مذاکرات مشروح و پیچیده خواهد بود و سریع پیش نخواهد رفت.
به سوی راه‌حل دیپلماتیک
در ژنو روز ۳۰ اکتبر برای نخستین بار اجلاسی جهت تدوین قانون اساسی تازه برای سوریه برگزار می‌شود. در این نشست قرار است نمایندگان بشار اسد، رییس‌جمهور با نیروهای مخالف‌ روبه‌رو شوند و درباره دیدگاه‌های خود بحث کنند. به دنبال عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از سوریه، کردهای منطقه عملا پشتیبان اصلی خود را از دست دادند و ناچار شدند‌ تا حدی به توصیه روسیه، با رهبران سوریه تماس برقرار کنند.
روسیه و ترکیه به همراه ایران از سال ۲۰۱۷ در شهر آستانه نشست‌هایی برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای بحران سوریه برگزار کرده‌اند. در جنگ داخلی سوریه، کرملین در کنار اسد قرار دارد‌ اما در عین حال سعی می‌کند با تمام گروه‌های درگیر مناسبات خوبی داشته باشد.
موضع‌گیری اردوغان نسبت به ایران
رییس‌جمهور ترکیه در اظهاراتی پیش از سفرش به روسیه برای دیدار با پوتین گفت تنها در صورت خروج کامل کردها از مناطق شمال شرقی سوریه عملیات چشمه صلح متوقف می‌شود.
اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا گفت که کشورش همواره بر تمامیت و وحدت ارضی سوریه تاکید کرده و با روسیه برای حفاظت از تمامیت ارضی سوریه و پایان دادن به تروریسم در شمال سوریه همکاری می‌کند.
اردوغان در ادامه تهدید کرد اگر آمریکا به وعده‌هایش برای عقب‌نشینی کردها از شمال سوریه عمل نکند با قدرت بیشتر عملیات‌‌مان را از همان جا که متوقف کردیم ادامه می‌دهیم. رییس‌جمهور ترکیه همچنین تاکید کرد کشورش هرگز اجازه ایجاد گذرگاهی تروریستی در شمال سوریه توسط تروریست‌ها را نمی‌دهد و گفت: آنها (کردها) می‌خواهند در شمال سوریه منطقه تروریستی ایجاد کنند اما ما هرگز اجازه نمی‌دهیم. او تاکید کرد: ما همواره خواهان آن هستیم که در سوریه شاهد صلحی دائمی باشیم نه موقت.
اردوغان درباره زمان پایان عملیات موسوم به «چشمه صلح» در شمال سوریه گفت: مهلت ارائه شده به تروریست‌ها رو به پایان است. عملیات نظامی تا عقب‌نشینی کامل تروریست‌ها ادامه دارد و تاکنون بیش از ۷۰۰ تروریست از شمال سوریه خارج شده‌اند و این عقب‌نشینی ادامه دارد.
رییس‌جمهور ترکیه همچنین درباره مواضع ایران در قبال عملیات نظامی در شمال سوریه گفت: ایران‌، ترکیه و روسیه سه طرف کنفرانس سوچی بودند. ما در نشست‌های آستانه و سوچی با همدیگر همکاری داشتیم و کشورهای ضامن در این نشست بودیم اما اخیرا شاهد اقدامات و رویکردها و اظهاراتی اشتباه از سوی برخی‌ها در ایران بودیم که ناامید‌کننده است. وزارت خارجه روسیه هم در بیانیه‌ای هدف از دیدار پوتین و اردوغان را شفاف‌سازی قابل ملاحظه در خصوص کنترل بر مناطق نفتی شرق رود فرات توصیف کرد.
تلاش ترکیه برای همراه کردن مسکو با عملیات «چشمه صلح»
بدون تردید همان‌گونه که شخص اردوغان و دیگر مقام‌های سیاسی ترکیه در چند روز گذشته اعلام کرده‌اند، مهم‌ترین هدف سفر اردوغان به سوچی، در ارتباط با موضوع عملیات ارتش ترکیه در شمال سوریه است. در همین زمینه وزیر خارجه ترکیه با صراحت قبل از سفر اردوغان به روسیه اعلام کرد: محورهای مذاکرات اردوغان و پوتین در سوچی، خروج نیروهای کرد سوری از منبج و کوبانی خواهد بود.در حقیقت، ترکیه به وضوح به این مساله پی برده که توافق میان اردوغان با مایک پنس، معاون دونالد ترامپ، نمی‌تواند دغدغه‌ها و خواسته‌های این کشور را تامین کند و این احتمال وجود دارد طی چند روز آینده با عدم عقب‌نشینی کامل کردها از مناطق تحت کنترل خود، در مناطق شرق راس‌العین (سرکانی) دور جدید جنگ آغاز شود، اما با توجه به موج فشار افکار عمومی در سطح جهانی و خواست نمایندگان کنگره آمریکا بر اعمال تحریم‌های فزاینده بر آنکارا، دولتمردان ترک قصد دارند مساله را با کمک ولادیمیر پوتین و روسیه در مقام مهم‌ترین بازیگر عرصه میدانی معادلات ترکیه پیگیری کنند.
در حقیقت، اردوغان به این مساله پی ‌برده که اکنون هر گونه تغییر در معادلات میدانی سوریه از گذرگاه مسکو عبور می‌کند و نمی‌توان بدون اجازه روسیه دست به بر هم زدن معادلات و تداوم عملیات نظامی در مناطقی زند که ارتش سوریه نیز مستقر هستند.
پیام سرد روس‌ها پیش از سفر اردوغان
در شرایطی که اردوغان با کوله‌باری از امید راهی سوچی شده، قبل از سفر سیگنال‌های منفی مسکو در برابر خواسته‌های آنکار مشاهده شد. در همین راستا، مقامات روسیه دو پیام غیرمستقیم به ترکیه دادند که نشان می‌دهد مسکو از تصمیمات و عملیات نظامیان اردوغان نگران است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین و مرد متنفذ و اثرگذار تیم پوتین در گفت‌وگو با یکی از شبکه‌های تلویزیونی کشورش گفت: عملیات ترکیه در شمال شرقی سوریه می‌تواند به روند بازگرداندن امنیت و ثبات به سوریه، لطمه وارد کند و مشکلات جدیدی به وجود آورد. این اقدام ترکیه بسیار نگران‌کننده است و ما اوضاع را پیگیری می‌کنیم. علاوه بر پسکوف، یوری اوشاکوف، معاون پوتین هم در این مورد گفت: اقدامات نظامی ترکیه در شمال سوریه باید محدود باشد و اقدام نظامی به نسبت تهدیدات و واکنش‌ها باشد نه اینکه به شکل نامحدود و بی‌محابا از قدرت نظامی استفاده شود. این عملیات با این کم و کیف، به روند بازگشت استقرار و امنیت به کشور سوریه، ضربه می‌زند.
اردوغان در برابر چالش بزرگ و غیر‌قابل حل
در بُعدی دیگر، به نظر می‌رسد سفر اردوغان به سوچی با چالشی بزرگ به نام دیدگاه استراتژیک مسکو و پوتین نسبت به بحران سوریه مواجه است. خواست رییس‌جمهور ترکیه از همتای روس خود اجابت منطقه امن در عمق ۳۲ کیلومتر و طول ۴۴۴ کیلومتر است که عملا با نوعی تقابل را میان محور مسکو، تهران، دمشق با ترکیه ایجاد می‌کند. در این میان دو مساله اساسی وجود دارد: یکی اینکه ترکیه قصد دارد از روسیه بخواهد تا نیروهای سوری از کوبانی که اداره مرزهای آن بعد از عقب‌نشینی کردها به حکومت مرکزی واگذار شده، عقب‌نشینی کند. دیگری اینکه از نگاه روسیه، ورود ارتش ترکیه و اشغال مناطق شمالی این کشور به مثابه نقض فاحش حاکمیت ملی و سرزمینی سوریه تلقی می‌شود که اساسا با موازین حقوق بین‌الملل در تضاد است.
تمرکز روسیه بر توافقنامه «آدنا»
در موقعیت کنونی به نظر می‌رسد مسکو ضمن تاکید بر درک نگرانی‌های امنیتی ترکیه، بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و نیز سیطره دولت اعمال حاکمیت دولت مرکزی سوریه بر همه نقاط قلمرو آن تاکید دارد. با توجه به عضویت ترکیه در گروه آستانه به منظور حل و فصل سیاسی بحران سوریه و نیز روابط گسترده روسیه با ترکیه و سوریه، اکنون مقامات ارشد روسیه بر لزوم مذاکره برای حل‌و‌فصل اختلافات بین آنکارا و دمشق تاکید می‌کنند.
در همین راستا، شاهد هستیم که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در اظهاراتی می‌گوید: «ما نگرانی ترکیه درباره امنیت مرزهایش را درک می‌کنیم و همزمان بر ضرورت بررسی نگرانی‌ها در چارچوب توافقنامه موجود بین دمشق و آنکارا یعنی توافقنامه آدانا در ۱۹۹۸ تاکید می‌کنیم.» نکته قابل توجه اینکه بر پایه پیش‌فرض توافق آدانا، سوریه برای اجرای تعهدات خود جهت ممانعت از نفوذ تروریست‌ها به خاک ترکیه لزوما باید دوباره ارتش خود را در مرز با این کشور مستقر کند. به این ترتیب مشخص است که در صورت حضور ارتش سوریه در مرز‌های مشترک با ترکیه دیگر نیازی به ورود ارتش ترکیه نیست.