تاریخ قزوین به روایت عمارت شهرداری

نادر نینوایی- عمارت شهرداری یا آنطور که در گذشته نامیده می‌شد «بلدیه»، یکی از نشانه‌های تاریخ معاصر ایران است که همچنان پابرجا بوده و راوی بخشی از تاریخ کشور یعنی از عهد ناصری تا به امروز است.
جدای از معماری جالب توجه، ستون‌های بلند و سفید رنگ و نقوش خیره‌کننده سردر بنای ساختمان شهرداری، تاریخ پرفراز‌ونشیبی که این عمارت از سر گذرانده است، اهمیت و جایگاه آن را برای تاریخ‌دوستان ایرانی دوچندان کرده است.
در زمان ناصرالدین‌شاه این عمارت توسط روس‌ها در منطقه‌ای خوش آب‌وهوا از شهر قزوین بنا نهاده شد. پس از انقلاب بلشویکی روسیه، اما انگلیسی‌ها در آن مستقر شدند و کمی بعد نیز با وقوع کودتای سیاه، نیروهای ژاندارمری در این عمارت استقرار یافتند و دست آخر در سال ۱۳۰۶ و در دوران تسلط پهلوی اول عمارت شهرداری قزوین تبدیل به بلدیه شد.
روایت تاریخی پرفرازونشیب عمارت شهرداری و معماری آنکه می‌توان رد هنر روسی و معماری ایران معاصر را در آن مشاهده کرد، تماشای ظاهر و آشنایی با گذشته این بنا را برای دوستداران فرهنگ و هنر پر قدر و منزلت کرده است.
تاریخ پر فراز‌ونشیب عمارت
شهر قزوین یکی از شهرهای تاریخی و پر جاذبه کشور به حساب می‌آید که در هر کجای آن می‌توان بخشی از تاریخ دور و البته معاصر ایران را جست‌وجو کرد.
یکی از بناهای‌ تاریخی شهر قزوین، عمارت شهرداری این شهر است که نخستین ساختمان شهرداری در تمام شهرهای ایران نیز به شمار می‌رود.
ماجرای ساخت این بنا از این قرار بوده که در سال ۱۲۷۱ هجری شمسی امتیاز ساخت راه‌آهن انزلی به قزوین، از طرف ناصرالدین شاه قاجار به یک شرکت روسی واگذار می‌شود.
این شرکت روسی مجموعه بناهایی را در یکی از محله‌های قدیمی و خوش آب‌وهوای شهر قزوین به نام پنبه‌ریسه که در شمال‌شرقی این شهر قرار گرفته، بنا می‌نهد. یکی از این عمارت‌ها، عمارتی است که امروز با نام عمارت شهرداری قزوین شناخته می‌شود. در آن دوران، ساختمان کنونی شهرداری کارکرد متفاوتی داشته و به عنوان تماشاخانه (سالن تئاتر و سینما) مورد استفاده کارکنان شرکت روسی قرار می‌گرفت. جالب است بدانید که به ساختمان‌های ایجادشده توسط روس‌ها «کانتور» می‌گفتند که به زبان روسی به معنی دفتر کار و اداره است .
در سال ۱۹۱۷ میلادی به دنبال وقوع انقلاب کمونیستی در روسیه و سرنگونی حکومت تزاری، تمام امتیازهای استعماری در ایران لغو می‌شوند.
با خروج روس‌ها از ایران مجموعه بناهای ساخته‌شده توسط روس‌ها یا همان کانتور هم به دست انگلیسی‌هایی می‌افتد که به بهانه دفع کمونیسم وارد شهر قزوین شده‌اند. پس از وقوع کودتای سیاه در سال ۱۲۹۹ خورشیدی، انگلیسی‌ها ایران را ترک کرده و بخشی از بناهای کانتور به مقر نیروهای امنیه یا همان ژاندارمری اختصاص می‌یابد.
در دوران سلطنت پهلوی اول و در سال ۱۳۰۶ با مصوبه هیات وزیران عمارت با عنوان مدرسه دولتی به وزارت فرهنگ و معارف واگذار می‌شود. چند ماه بعد، اما رضا شاه در سفری که به قزوین داشت، دستور به اختصاص این بنا به بلدیه یا همان شهرداری را صادر می‌کند و کلیسای کانتور هم به جای ساختمان شهرداریف به اداره فرهنگ و معارف داده می‌شود.
مروری بر گذشته و تاریخ پرفراز‌و‌نشیبی که ساختمان شهرداری در قزوین پشت‌سر گذاشته، گویای اهمیت ویژه آن در تاریخ معاصر ایران است.
گفتنی است این بنا که به ثبت ملی نیز رسیده است پس از مرمت تبدیل به موزه بلدیه شده و برخی آثار تاریخی نظیر دستگاه تایپ قدیمی، رادیوگرام صدرالعلماء که نخستین شهردار قزوین بوده، بیش از دو هزار سند مربوط به شهرداری در این موزه به نمایش درآمده است.
ردپای ایران و روس در معماری عمارت بلدیه
نمای بیرونی عمارت شهرداری قزوین با ۶ ستون سر به فلک کشیده و سر در مزین به نقوش برجسته به معنای واقعی کلمه فاخر و تماشایی است. همچنین پنجره‌های این عمارت که در بخش بالایی با شیشه‌های رنگی آذین شده‌اند، آدمی را به گذشته‌های دور این ساختمان یا همان کانتور(دفتر کار) روس‌ها می‌برد.
در حد فاصل ۶ ستون ایوان جنوبی عمارت، پایه‌های سنگی چهارگوشی قرار گرفته که کاربری گلدان دارند. از سوی دیگر سرستون‌های تزئینی حلزون‌مانند روی ستون‌های استوانه‌ای قرار گرفته‌اند و زیبایی‌های معماری عمارت بلدیه را دوچندان کرده‌اند.
در بخش بالایی ساختمان و روی سر در عمارت شهرداری، چهار مناره کوتاه آجری قرار گرفته که روی آنها با گچ روکار و آجرکاری به سبک گره چینی تزیین‌هایی فاخر به کار رفته است.
نمود هنر و زیبایی معماری ایران را می‌توان در در و پنجره‌های بخش‌های جنوبی، شرقی و غربی ساختمان مشاهده کرد. قاب‌های در و پنجره‌های طاق‌مانند و با قوسی تماشایی تزیین شده و شیشه‌های رنگی به کار رفته نیز در پنجره‌ها تمام‌کننده هنرنمایی معماران در این بخش است.
اتاق‌های کوچک و بزرگ از جمله اتاق ۲۰۰ متری ساختمان بلدیه هم با گچبری‌های ساده و کم تعداد اما زیبا آراسته شده است.
در واقع تزئینات به کار رفته به خوبی گویای آن است که زمانی این ساختمان دفتر کار یا همان «کانتور» روس‌ها بوده و بعد از آن هم بیش از آنکه دچار تجملات معمول در عمارت‌های بزرگ و قدیمی شود با تبدیل بنا به شهرداری به سمت سادگی دفتر کاری اداری پیش رفته است.
ورودی عمارت شهرداری چند پله بالاتر از کف حیاط است و اتاق ورودی ساختمان نیز با شکل ساده و مربعی‌شکل آن و کاشی‌کاری‌های سیاه و سفید کف و سقف ساده، نمایی از دفتر کاری قدیمی را به نمایش می‌گذارد.
برای بازدید از عمارت شهرداری قزوین کافی است به چهارراه ولیعصر این شهر رفته و سپس به سوی بلوار آیت‌الله طالقانی رهسپار شوید؛ با ادامه این مسیر در بلوار طالقانی به عمارت شهرداری قزوین خواهید رسید.
در نظر داشته باشید که جاذبه‌های تاریخی دیگری نیز در فاصله نهایتا تا ۲ کیلومتری عمارت شهرداری وجود دارد که می‌توان از تمامی آنها در یک روز بازدید کرد.
خانه تاریخی سردار مفخم، کاروانسرای موسی وزیر و سرای سعدالسطنه از جمله جاذبه‌هایی هستند که در نزدیکی عمارت شهرداری قرار داشته و با کمی رانندگی می‌توان از آنها نیز بازدید کرد.