خطر « اعتیاد داروخانه‌ای»

«جهان‌صنعت»- به تازگی سازمان غذا و دارو درخصوص واگذاری توزیع داروهای درمان اعتیاد در داروخانه‌ها تصمیم جدیدی گرفته که این موضوع منجر به واکنش‌های زیادی، به ویژه در بین متخصصان و کارشناسان امر و حتی مسوولان و ناظر مربوطه شده است. البته طرح موضوع واگذاری توزیع داروهای درمان اعتیاد به داروخانه‌ها-به جای توزیع آن در مراکز درمان اعتیاد- موضوعی با سابقه نسبتا زیاد است، ولی مدتی است این بحث جدی‌تر از گذشته شده و باعث نگرانی‌های بسیاری از دست‌اندرکاران درمان اعتیاد شده است، زیرا آنها به‌خوبی می‌دانند که بیشتر مراجعان به مراکز درمان اعتیاد به سبب لحاظ مسائل علمی و رعایت پروتکل مصوب و همین‌طور مشکلات مالی، داروهای خود را به صورت روزانه، یک روز در میان، سه‌روزه یا هفتگی دریافت می‌کنند و همچنین به این دلیل که مراکز درمان می‌دانند هر بیمار باید دوز خاصی از دارو را مصرف کند، بیماران و درمانگران دچار ابهام هستند که اگر توزیع دارو به داروخانه‌ها واگذار شود این مراجعات چگونه مدیریت خواهد شد. آیا قرار است بیمار در روزهای اول درمان بین مراکز و داروخانه‌ها رفت و آمدهای متوالی داشته باشد؟ زیرا به ویژه در روزهای نخست شروع دارو، گاه بیمار چند بار در روز باید ویزیت و کنترل شود و دارو را تدریجی دریافت کند. نگرانی دیگر از آن‌رو است که حتی هم‌اکنون که دارو نزد مراکز است، بیماران به راحتی تن به مشاوره، انجام تست‌های ادراری و کبدی و… نمی‌دهند، حال اگر تحویل دارو به داروخانه‌ها واگذار شود، مسلما تسلط بر روند درمان و کنترل بیمار سخت‌تر می‌شود. کارشناسان هنوز پاسخ این سوال را نگرفته‌اند که به طور مثال، اگر بیماری به داروخانه مراجعه کند و در راه دارو را بخورد- با توجه به عوارض عدیده دارو و احتمال ایجاد مسمومیت و…- مشکلی برایش ایجاد شود، چه کسی باید پاسخگو باشد-مسوولیت مدنی این موضوع با کیست؟- داروخانه یا پزشک مسوول فنی مرکز درمان سوءمصرف مواد؟ هنوز مشخص نیست که آیا ایجاد چنین تغییر بزرگی در سیستم درمان اعتیاد و توزیع دارو، اساسا پروتکلی دارد یا خیر؟! و اینکه اساسا چرا باید این تغییرات اعمال شود؟! در حالی که طی سال‌های متمادی گذشته، کارکنان مراکز درمان اعتیاد در این زمینه علم و تجربه‌های فراوان اندوخته‌اند، به علاوه آنها موظف به تعبیه گاوصندوق، درهای ضد سرقت، ترالی اورژانس، سیستم تهویه و مهم‌تر تخصیص فضایی با دست‌کم چهار تا پنج اتاق کار و… شدند. آیا اگر کار به داروخانه‌ها واگذار شود همین تکالیف برای آنها نیز در نظر گرفته خواهد شد؟ یا اینکه این سختگیری‌ها فقط برای مراکز درمان اعتیاد بوده است؟ اما مهم‌تر از اینها تاثیر این واگذاری بر روند درمان مراجعان مراکز- مصرف‌کنندگان سابق و درمان‌جویان کنونی- است. اگر قرار باشد مصرف‌کنندگان داروی خود را از داروخانه‌ها بگیرند و درمان خود را در مراکز پیگیری کنند، آیا مراجعه به دو محل از نظر بیماران و به ویژه موضوع اساسی پوشیده ماندن بیماریشان(اعتیاد) مشکل‌تر نخواهد بود؟ پیش‌بینی می‌شود به سبب وجود چنین پرسش‌های بی‌جوابی، کل سیستم درمان نگه دارنده که سال‌ها برای آن زحمت کشیده شده، نابود شود و شاهد افزایش رفتارهای پرخطر از سوی مصرف‌کنندگان باشیم. البته ظاهرا تئوری اینکه، دارو باید در داروخانه باشد بنای درستی دارد، اما مشکل این است که تا این لحظه این تئوری در زمینه ارائه داروهای درمان اعتیاد، نتوانسته‌اند در دنیا نمونه موفقی ارائه کنند. بنابراین اگر معاون وزیر بهداشت بخواهد این تصمیمش را اجرایی کند، شاهد یک جهش در رفتارهای پرخطر در بین مراجعان مراکز و افزایش امکان دسترسی همگان به این داروهای پرخطر- اعتیاد داروخانه‌ای- خواهیم بود و سال‌ها باید برای این تصمیم اشتباه، تاوان بپردازیم. وضعیت به قدری نگران‌کننده شده که چند روز پیش، بیش از ۱۲۰۰ نفر از درمانگران اعتیاد و پرسنل شاغل در این مراکز، با تجمع در مقابل ساختمان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی (وبدا)، از اینکه مسوولان وزارتخانه نسبت به تصمیمات فرادستی و سلامت جامعه بی‌اعتنا هستند، معترض و گلایه‌مند شدند.
بنا بر گفته «محمدرضا جلالی» عضو هیات‌مدیره کانون درمانگران اعتیاد استان تهران که در این تجمع حضور داشت، وزارت بهداشت به عنوان یکی از متولیان و ناظران بر فعالیت درمانگران اعتیاد، وظیفه اصلی‌اش گسترش توانمندی‌های مراکز درمان موجود و اصلاح اشکالات سیستم و تسهیل اموری است که منجر به ارائه خدمت با سطح بالاتر می‌شود، اما در عمل چیز دیگری می‌بینیم.
این درمانگر اعتیاد افزود: «وزارت بهداشت چشم خودش را روی بعضی حقایق بسته و مدعی است طرح جامع کشوری در راستای گسترش کسب‌و‌کار را اجرا می‌کند، در حالی که استدلال‌ها و استانداردهایی برای مبارزه با مواد مخدر وجود دارد که براساس جمعیت، نوع دسترسی‌ها و میزان دارویی که از طریق سازمان‌های بین‌المللی تایید شده تا به نتیجه نهایی برسد، این فعالیت شکل می‌گیرد.» تجمع‌کنندگان با شبهه‌دار خواندن رفتار وزارت بهداشت در قبال مراکز ترک اعتیاد، معتقدند بیش از ۶۵ تا ۷۰ درصد درآمدهای یک مرکز صرف هزینه‌های خرید داروهای مورد نیاز بیماران، حقوق و مزایای پرسنل، اجاره ساختمان مرکز، هزینه‌های جاری و جانبی، مالیات و… می‌شود و اگر افزایش بی‌رویه مراکز روی دهد، گیرندگان خدمت (مراجعان و خانواده‌ها)، پرسنل و شاغلان این مراکز و…آسیب خواهند دید.
برای پاسخ به تمام این سوالات با دکتر «فریدون طالبی» پزشک درمانگر و موسس مرکز درمان سوءمصرف مواد ایران‌زمین تماس گرفتیم. ایشان درخصوص پیامدها و تبعات این تصمیم به «جهان‌صنعت» توضیحاتی ارائه دادند که در متن ذیل می‌خوانید:
آقای دکتر طالبی، درخصوص اهمیت درمان اعتیاد و شکل‌گیری مراکز درمان اعتیاد به ما توضیح می‌دهید؟
اعتیاد یکی از معضلات اصلی جهانی و به ویژه کشور ما ایران است. متاسفانه این بیماری به قدری فراگیر شده که حتی در بعضی کشورها به عنوان یکی از شیوه‌های زندگی پذیرفته شده است؛ مانند آزاد‌سازی کامل یا نسبی مصرف برخی مواد چون حشیش.
آمار رسمی اعتیاد در ایران دقیق نیست. آخرین آماری رسمی اعلام‌شده «ستاد مبارزه با مواد مخدر» تعداد مصرف‌کنندگان مواد را دو میلیون و ۸۰۰ هزار تن عنوان کرده است، که البته سال‌ها از این آمار می‌گذرد، اما به عقیده بسیاری از پزشکان سه تا هفت درصد جمعیت ایران دچار اعتیاد هستند. اگر میانگین را عدد ۵ درصد در نظر بگیریم، این یعنی حدود ۲۰ درصد- هر مصرف‌کننده، گرفتار‌کننده یک خانواده چهار نفری- از جامعه به صورت مستقیم گرفتار معضلات ناشی از اعتیاد است. به علاوه اعتیاد زیربنایی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است، بیش از ۵۰ درصد علت طلاق‌ها و نزدیک به نیمی از زندانیان با این بیماری مرتبط هستند. همچنین هزینه‌های مستقیم و غیر‌مستقیم اعتیاد، حتی کم از هزینه‌های عمرانی کشور ندارد، بنابراین توجه علمی به آن بسیار حائزاهمیت است. به همین دلیل از حدود سال ۱۳۸۰ درمان اعتیاد از حالت سلیقه‌ای و غیرسازمان یافته به سمت درمان‌های سازمان‌یافته رفت. با تشکیل «مرکز ملی مطالعات» و با حضور اساتید برجسته و صاحب نام دانشگاه چون سرکار خانم دکتر رحیمی موقر، جناب آقای دکتر مکری، دکتر فرهودیان، دکتر نوروزیان، دکتر طاهر نخست و… شروع به آموزش پزشکان، روانشناسان، مشاوران، مددکاران و سایر پرسنل مورد نیاز برای ایجاد «مراکز درمان نگهدارنده» کرد، چراکه حتی در حال حاضر نیز در دانشگاه‌های پزشکی کشور در حوزه اعتیاد واحد درسی مرتبطی وجود ندارد. بنابراین از سال ۱۳۸۰ پزشکان و سایر کارکنان مراکز، آموزش‌های لازم را فرا گرفتند. ایشان در این دوره‌ها با مفاهیمی چون اعتیاد، انواع مواد مخدر و روش‌های درمانی، بازتوانی، خانواده درمانی، مشاوره و روانشناسی، پیشگیری از عود…. آشنا می‌شوند. البته شایان ذکر است به علاوه در سال‌های بعدی فعالیت نیز به دلیل نوع کار و علاقه‌مندی‌شان و هم اجبار و الزام وبدا و سازمان نظام پزشکی در دوره‌های بازآموزی و آشنایی با روش‌ها و تجارب جدید این موضوع حضور پیدا می‌کنند.
در سال‌های ابتدایی، این مراکز را مراکز نگهداری درمان با متادون(MMT) می‌نامیدند، اما طی سال‌های بعد با اضافه شدن داروهای جدیدی به غیر ‌از متادون یعنی بوپرنورفین یا همان قرص زیرزبانی، نام این مراکز به «مراکز درمان سوء‌مصرف مواد با داروهای آگونیست» تغییر پیدا کرد. پزشکانی که این دوره‌های آموزشی را گذراندند، از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی مجوزهایی به آنها داده شد تا مراکز درمان اعتیاد را ایجاد کنند.
البته لازم به ذکر است از حدود ۱۰ سال قبل درمان با داروی شربت تریاک (OT) که توسط گروه کنگره ۶۰ و زیرنظر جناب مهندس دژاکام معرفی و پس از گذراندن مراحل علمی توسط مرکز ملی مطالعات اعتیاد و وبدا مورد تایید قرار گرفت، نیز انجام می‌شود و شایان ذکر است که امروزه بسیاری از مراکز درمان امکان تشکیل جلسات درمانی گنگره ۶۰ را در ساختمان خود فراهم کرده‌اند.
در این مراکز، درمان اعتیاد به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
در این مراکز چندین پروسه متفاوت و پیوسته به هم و البته طولانی‌مدت در کنار هم انجام می‌شود. ابتدا اینکه، یک پزشک درمانگر یا مسوول فنی که دوره‌های مدنظر را گذرانده، که امروزه دست‌کم دارای ۱۰ سال تجربه درمان اعتیاد است، براساس پروتکل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی(وبدا) و شرح حال از بیمار و خانواده و تجارب اندوخته شده و البته موافقت مراجع درمان دارویی را شروع می‌کند که شامل سه گروه دارویی متادون، قرص زیرزبانی و درمان با شربت تریاک یا در برخی اوقات درمان با کلونیدین است که تمامی این درمان‌ها مورد تایید سازمان ملی مطالعات اعتیاد و وبداست و به مرور میزان دوزدرمانی مطلوب حاصل شده و به صورت منظم ویزیت بیمار و کنترل پیشرفت درمان و… توسط پزشک انجام می‌شود.
آیا در این مراکز روانشناس نیز حضور دارد؟
قطعا در کنار پزشکان آموزش‌دیده، روانشناسان، مشاوران و مددکاران نیز حضور دارند. این گروه‌های حاضر در مراکز، نه‌تنها به بیماران بلکه به خانواده‌های آنها نیز ارائه خدمات می‌کنند. حضور روانشناس، مشاوره و مددکاران در این مراکز از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا همان‌طور که می‌دانید در کنار وابستگی‌های جسمی، فرد وابستگی‌های روحی و روانی زیادی به مواد دارد. چه‌بسا مشکلات سابق فرد و خانواده او را به سوی مصرف مواد مخدر سوق داده و قطعا مصرف مواد مشکلات را چندین برابر کرده است. بنابراین حضور روانشناس و… در تمام مراکز مورد توجه و الزامی است. از طرفی داروهای تجویزشده به دستور پزشک، توسط مسوول دارویی مرکز (پرستار، ماما، بهیار…) به بیماران داده می‌شود. آنها در طول درمان بیمار را تحت کنترل قرار می‌دهند. بنابراین در یک مرکز درمانی ترک اعتیاد حدودا به ۴ تا ۵ پرسنل شامل پزشک، روانشناس، مسوول امور دارویی، منشی و فردی که کارهای اداری و پذیرش را انجام می‌دهد، نیاز است.
آیا همیشه داروهای درمان اعتیاد توسط مراکز درمانی توزیع شده است؟
طبق پروتکلی که سازمان جهانی بهداشت در نظر گرفته است، داروهای درمان اعتیاد جزو داروهای خاص قرار گرفتند. بنابراین تمامی این داروها، از متادون تا دیگر داروها باید توسط مراکز درمان اعتیاد در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرند. این موضوع از همان بدو تاسیس در ایران نیز مرسوم بوده است. مسلما همکاران و درمانگران اعتیاد طی ۲۰ سال گذشته با بیماران و خانواده‌های آنها و حتی برخی مسوولان ذی‌ربط برای پذیرش این درمان چالش‌های بسیاری داشتند. تا این روش پذیرفته شود. بنابراین تلاش‌های بسیار زیادی در این زمینه شده است. تجارب فراوانی اندوخته شده است، هزینه‌های ملی و شخصی، مالی، جانی، علمی، حیثیتی و … بسیاری در این زمینه شده است.
آیا استانداردی برای تعداد پذیرش بیمار در مراکز درمان اعتیاد وجود دارد؟
در حال حاضر حدودا ۷۰۰۰ مرکز باحدود ۳۵۰۰۰ پرسنل در سراسر کشور وجود دارد، که نزدیک به دو میلیون بیمار و خانواده‌های آنان را تحت پوشش خدمات خود دارند. یک نکته مهم این است که ایجاد و افزایش این مراکز دارای ظرافت‌ها و استانداردهای خاصی است و باید براساس وجود نیاز واقعی و عدم امکان دسترسی بیمار به دارو انجام پذیرد.
این مراکز از ابتدا یعنی تشخیص و تجویز دارو تا طی دوره کامل درمان که معمولا سال‌های بسیاری را دربر می‌گیرد در کنار بیماران و خانواده‌های آنها باقی خواهند ماند. معمولا این مراکز در دو مدل کاری فعالیت می‌کنند. آنها یا تک‌شیفت هستند یا دوشیفت. در مراکزی که تک‌شیفت هستند، یعنی یک چهار ساعت در روز فعالیت می‌کنند، در هر شیف کاری حداکثر ۵۰ بیمار تحت درمان با متادون، ۵۰ بیمار تحت درمان با شربت تریاک و ۳۰ بیمار تحت درمان با قرص زیرزبانی وجود دارد. این آمار برای مراکز دو شیفت کاری، دو برابر است. به همین تعداد ساعت پزشک، روانشناس و مددکار، مسوول دارویی، منشی… باید در مراکز فعال باشند. به علاوه هر بیمار در مراکز دارای پرونده روند درمان است که در سامانه‌ای به نام «آیدا تیس» ثبت می‌شود تا دارو به دست بیمار برسد. به علاوه امکان رصد به وسیله وبدا و ستاد مبارزه با مواد مخدر را داشته باشد. اما متاسفانه و به صورت سوال‌برانگیزی طی ماه‌های اخیر این سامانه قطع شده است. پزشکان و مراکز بارها دراین خصوص به معاونت درمان وبدا اعتراض کردند اما متاسفانه اقدامی نشده است. همچنین در پرسمانی که چند روز پیش مقابل ساختمان وزارت توسط بیش از ۱۲۰۰ نفر از درمانگران اعتیاد، انجام شد مسوولان پاسخگو نبودند. البته خوشبختانه از طرف دبیر محترم ستاد مبارزه با مواد مخدر جناب آقای دکتر مومنی- به عنوان نهاد بالادستی- مکاتبه‌ای در راستای راه‌اندازی هر چه سریع‌تر این سامانه شده است که نشان از کاردانی ایشان و مجموعه تحت امرشان دارد و البته جای تقدیر.
هر بیمار چند وقت باید این داروها را مصرف کند؟
طبیعتا درمان اعتیاد هر بیماری بستگی به بسیاری عوامل چون نوع ماده مصرفی، میزان مصرف، سابقه مصرف، تعداد دفعات ترک، مشکلات قبل از شروع مصرف، مشکلات روانی قبل و حین مصرف… و بسیاری عوامل دیگر و همین‌طور تمایل و خواست خود بیمار دارد. گاهی فرد در یک دوره شش‌ماهه به نتیجه مطلوب می‌رسد، گاهی سالیان سال باید در مراکز درمان تحت درمان‌های روانشناسی و دارویی باشد، حتی خانواده فرد نیز نیاز به درمان‌های طولانی دارد. بنابراین نمی‌توان زمان دقیقی برای این دوره در نظر گرفت. معمولا به دلیل مشکلاتی که اعتیاد به افرادی می‌دهد که در آن گرفتار هستند، بیماری اعتیاد جزو بیماری‌های مزمن طبقه‌بندی می‌شود.
یکی از مشکلات اساسی که در ذهن تمام مراجعه‌کنندگان، خانواده‌های آنها و حتی برخی مسوولان وجود دارد، زمان ترک اعتیاد است. این در حالی است که به دلیل ذات بیماری و مشکلاتی که مصرف مواد مخدر برای فرد ایجاد کرده است، بیشتر مواقع لازم است درمان را سال‌ها ادامه دهیم تا به نتایج مطلوب برسیم. این مختص ایران نیست و رویکردی جهانی دارد؛ همان‌طور که یک فرد دارای بیماری فشار خون، چربی و دیابت باید سال‌ها برای درمان تحت نظر باشد. به طور مثال افراد دارای فشار خون بالا هیچ‌گاه به معنای واقعی درمان نمی‌شوند، بلکه بیماری‌شان کنترل می‌شود. این در حالی است که هیچ‌گاه به یک فرد دارای بیماری فشار خون نمی‌گویند «معتاد داروی درمان فشار خون شدی» بلکه همه او را تشویق می‌کنند تا پایان عمر دارو را مصرف کند. بنابراین در زمینه اعتیاد نیز برخی اوقات درمان زمانبر و طولانی است. برخی از بیماران اعتیاد به دلیل شرایطی که دارند، شاید ناچار باشند تا پایان عمر دارو مصرف کنند، برخی هم تنها چندماه تحت درمان قرار می‌گیرند. تمام این موضوعات به میزان مصرف و شرایط روحی و روانی بیمار بستگی دارد. اما برای ترک اعتیاد نمی‌توان زمان دقیقی بیان کرد.
نظر شما درخصوص واگذاری سیستم توزیع داروهای ترک اعتیاد به داروخانه‌ها چیست؟
در حال حاضر توزیع و تجویز داروهای درمان اعتیاد طبق روال صحیح و آن چیزی که مرسوم جهانی و نظر اساتید، صاحب‌نظران و بالاخص ستاد مبارزه با مواد مخدر است در اختیار مراکز درمان است. پزشک یا مسوول فنی مرکز به معاونت سازمان غذا و دارو مراجعه می‌کند و طبق آمار بیماران و نیاز مرکز دارو را تحویل می‌گیرد. منتها اخیرا به یک دلیل غیرعلمی و غیر‌کارشناسی که امیدواریم سوءنیتی پشت آن نباشد، در معاونت درمان و واحد غذا و دارو برخلاف مصوباتی که در شوراها و نهادهای بالادستی مانند ستاد مبارزه با مواد مخدر که الزام می‌کند این دارو‌ها باید در اختیار مراکز درمان اعتیاد باشد، یک اقدام ناصوابی شده و مکاتبه‌ای از سوی سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت با دانشگاه‌های کشور شده که از ماه‌های آینده دارو در اختیار برخی داروخانه‌های منتخب!!! قرار بگیرد. به نظر ما این اقدام بسیار خطرناک است. ضمن احترام به تمام همکاران داروساز که طبیعتا هدف همگی ما خدمت به مردم و بیماران است، نباید فراموش کرد که توزیع این دارو باید زیرنظر یک پزشک دوره‌دیده باشد. پزشک باید بر میزان مصرف دارو نظارت داشته باشد. اگر نقصی در این زمینه وجود داشته باشد باید کنترل و رصد شود. ولی ارائه دارو آن هم فقط در چند صد داروخانه بسیار تامل‌برانگیز و غیر‌کارشناسی است، زیرا طبق موارد پیش‌گفته واجد بسیاری خطرها بوده و با اصل عدم فاش شدن اسرار بیماران منافات داشته و امکان ایجاد «اعتیاد داروخانه‌ای» و… را به دنبال دارد. عقل سلیم- همانگونه که اساتید و دلسوزان این حوزه بارها اذعان کرده‌اند- به ما می‌گوید، اگر ایرادتی به این تجربه گرانقدر ۲۰‌ساله هست باید آن را شناخت و با نظر کارشناسان امر برطرف کرد. نه اینکه بدون مطالعه علمی و با نظرات غیر‌کارشناسانه و خلق‌الساعه تیشه به ریشه درمان اعتیاد و تجارب عظیم آن در کشور- که صد البته مورد اقبال و تمجید جهانی است- زد، اگر داروها به داروخانه‌ها منتقل شود، متاسفانه موج عظیم و خطرناکی از اعتیاد داروخانه‌ای شکل خواهد گرفت، همانگونه که در مورد ترامادول، کدئین، داروهای آرامبخش و خواب‌آور و… شکل گرفته است و امروز گروه قابل توجهی از مراجعان مراکز را وابستگان به این داروهای داروخانه‌ای تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد اگر سازمان غذا و دارو به فکر ساماندهی اعتیاد است ارائه این داروها را رصد و پیگیری کند تا باری از دوش مردم، مراکز و دولت بردارد، برچسب اصالت داروهای تولیدی در حوزه درمان اعتیاد را بر تولیدات خود نصب کند تا کنترل روی تولید و توزیع این داروها و تکلیف محل نشت داروها مشخص شود. آمار رسمی تولید داروهای مخدر که باید به تعداد معین و تحت نظر سازمان‌های جهانی باشد را اعلام کند و میزان دارویی که در اختیار مراکز درمان قرار می‌گیرد را تا دست تمامی عوامل سوء‌استفاده اعم از مبادی تولید و توزیع و مصرف مشخص شود و یک‌بار برای همیشه به این جنگ زرگری پایان داده شود.
نکته خاص آنکه ارائه دارو در داروخانه‌ها در خوش‌بینانه‌ترین حالت موجب بیکاری ۷ هزار نفر یا بیشتر از پرسنل باتجربه و تحصیل‌کرده این مراکز که به عنوان مسوول دارویی سال‌ها در این عرصه خدمت کرده‌اند، خواهد شد.
حال که مجددا ستاد مبارزه با مواد مخدر بر وزارت وبدا تکلیف کرده است، مشکلات سامانه آیداتیس نیز باید رفع شود تا علاوه بر امکان کنترل مراکز و بیماران، اصل رازداری بیماران نیز لحاظ شود.
سخن آخر؟!
ضمن اینکه از دبیر محترم ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور سردار مومنی بزرگوار و همکاران ایشان بابت نظرات راهگشا و کارشناسی شده تشکر می‌کنیم. از نمایندگان محترم مجلس و به ویژه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که بحق و کارشناسانه و مسوولانه پیگیر حل مشکلات مراکز درمان اعتیاد، پرسنل آن و مهم‌تر مراجعان، بیماران و خانواده‌های آنان شدند، قدردانی می‌کنیم. از همه مسوولان مربوطه و بالاخص وزارت بهداشت و درمان انتظار داریم اگر نقصی در روند کار مشاهده می‌کنند، باید با دیدگاه علمی آن را با حضور کارشناسان و اساتید و نمایندگان صنف درمانگران بررسی کرده و در صورت لزوم با متخلفان برخورد کنند، اما نباید زحمات ده‌ها ساله، چند هزار مرکز و چند ده هزار پرسنل متبحر و کارآزموده را نادیده بگیرند و نهایتا امیدواریم زحمات ما مسیر روشنی را برای بیماران و جامعه ایجاد کند.