زیان‌های میلیارد دلاری بنزین

«جهان‌صنعت»- از میانگین 150‌میلیون لیتری در ایام نوروز تا رکورد مصرف 164‌میلیون لیتر فقط در یک روز، اینها آمارهای رسمی است که نشان می‌دهد بنزین با شتاب تندی در حال مصرف است و اگر این شیب تند ادامه یابد، می‌تواند منجر به واردات بیشتر بنزین شود.
براساس اعلام وزارت نفت، در ۲۰روز سفرهای نوروزی (از ۲۵اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۴فروردین ۱۴۰۴) در مجموع ۲‌میلیارد و ۶۹۷‌میلیون و ۵۰۰‌هزار لیتر بنزین در ایران مصرف شد که این حجم مصرف بنزین در ایام نوروز یک ‌سال بی‌سابقه بوده است.
در ایام نوروز 1404، حمل‌‌ونقل جاده‌ای و به‌ویژه استفاده از خودروهای شخصی بیشترین سهم را در انجام سفرهای نوروزی داشت و به ‌تبع آن مصرف بنزین رکوردهای جدید و بعضا عجیبی را به ثبت رساند.
تسنیم در این رابطه می‌نویسد: در روز 29اسفندماه 1403 و در روزهای ابتدایی شروع سفرهای نوروزی، مصرف روزانه بنزین در ایران به رقم اعجاب‌انگیز 164میلیون و 400هزار لیتر رسید و رکورد تاریخی جدیدی در مصرف بنزین کشور به ‌ثبت رسید. اگرچه این رکورد عجیب دوباره تکرار نشد اما در ایام نوروز امسال، ثبت رکوردهای بالا و عجیب مرتبا تکرار شد و در روزهای بعدی عبور مصرف بنزین از مرز 150‌میلیون لیتر را دوباره شاهد بودیم.
در طول 20‌روز سفرهای نوروزی (از 25اسفند 1403 تا 14فروردین 1404) در مجموع 2‌میلیارد و 697میلیون و 500هزار لیتر بنزین در ایران مصرف شد که این حجم مصرف بنزین در ایام نوروز یک ‌سال بی‌سابقه بوده است، به ‌عبارتی مصارف بنزین نوروز‌1404، علاوه بر ثبت رکورد روزانه مصرف، رکورد جمعی مصرف را نیز شکست، با این حال با تمهیدات از پیش اندیشیده شده و ذخیره‌سازی مناسب بنزین در انبارها و مدیریت بهینه این ذخیره‌سازی و توزیع روزانه و مستمر آن در ایام نوروز به‌ویژه در نقاط پرتردد، از جمله مناطق شمالی کشور که حجم تردد روزانه در جاده‌های آن میلیونی بوده، تامین و توزیع 7/‏2‌میلیارد لیتر بنزین در این ایام که به‌ طور متوسط روزانه 134میلیون و 875‌هزار لیتر بود، بدون کوچک‌ترین چالش یا اختلالی انجام شد.
مصرف 7/‏2‌میلیارد لیتری بنزین در ایام نوروز امسال در حالی است که هنوز بخشی از مسافران نوروزی در مسیر بازگشت هستند و ثبت ارقام مصارف بالای بنزین در روزهای جاری ناشی از تردد خودروها در مسیرهای منتهی به کلانشهرهای کشور، دور از انتظار نیست.
زیانی که ثانیه‌ای بیشتر می‌شود
دولت در قانون بودجه امسال پیش بینی کرده که 6میلیارد دلار بنزین وارد شود؛ رقمی که با توجه به فاصله قیمتی بنزین وارداتی و فروش در داخل موجبات قاچاق گسترده بنزین را فراهم کرده است.
آنطور که روسای قوای مجریه و مقننه سال گذشته اعلام کردند، روزانه حدود 25 تا 30میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شود. با توجه به اینکه قیمت بنزین در کشورهای همسایه به صورت میانگین 3/‏1دلار در هر لیتر است، یعنی روزانه حدود 30 میلیون دلار بنزین قاچاق می‌شود که این رقم در ماه به 975 میلیون دلار می رسد.
با در نظر گرفتن قیمت دلار 104‌هزار تومان، هر لیتر بنزینی که از کشور قاچاق می‌شود، می‌توان گفت هرماه نزدیک به 104 هزار میلیارد بنزین از کشور قاچاق می‌شود.
زیان قاچاق از یکسو و مصرف بالای خودروهای فرسوده و بعضا پرمصرف از سوی دیگر، مصرف بنزین را در کشور هر روز بیشتر کرده است. بازار خودروی ایران مملو از خودرو‌هایی است که مقادیر قابل توجهی بنزین بیشتری نسبت به استاندارد‌های جهانی مصرف می‌کنند. این ناکارآمدی مستقیما به افزایش مصرف بنزین کمک کرده است.
محسن زنگنه، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس می‌گوید که بخشی از سوخت مانند بنزین و گازوئیل، از طریق قاچاق از کشور خارج می‌شود. او اذعان می‌کند: قطعا قاچاق روزانه ۲۰‌میلیون لیتر سوخت نمی‌تواند کار مثلا ۱۰۰۰ نیسان و ۵۰‌نفتکش باشد؛ این امر به عدم شفافیت در رابطه مالی دولت و نفت و همچنین عدم اجرای قوانین برمی‌گردد.
به گفته او، بخشی از نفت، بنزین یا گازوئیلی که از مدار شرکت‌های توزیع و غیره خارج می‌شود، ناشی از ضعف‌های قانونی ماست. رابطه مالی میان چاه‌های نفت و پالایشگاه‌ها رابطه تهاتری است، به این معنا که مثلا ۱۰۰‌بشکه نفت خام به پالایشگاه داده شده و در عوض ۲۰‌بشکه بنزین تحویل گرفته می‌شود و در این بین هیچ رابطی مالی وجود ندارد، لذا آن پالایشگاه می‌تواند با دستکاری در سیستم خود و با افزایش بهره‌وری، به جای ۲۰بشکه، ۳۰‌بشکه گازوئیل یا بنزین تولید کند، سپس براساس تعهدش ۲۰بشکه آن را به دولت و شبکه توزیع و شرکت پخش و پالایش داده و مابقی سهم آن پالایشگاه شده و حتی حق دارد که بنزین یا گازوئیل را مستقیما بفروشد.‌ اغلب نام این را «قاچاق» می‌گذاریم چون خارج از رویه‌های معمول شبکه توزیع است.
مساله مهم‌تر از قاچاق بنزین، یارانه‌های سوخت است. بنزینی که قیمت تمام‌شده آن لیتری نزدیک به 8‌هزار تومان است، به کمترین قیمت ممکن یعنی 1500‌تومان یارانه‌ای و 3‌هزار تومان آزاد عرضه می‌شود. یارانه سوختی که اگرچه در ابتدا با هدف کاهش بار مالی روی مصرف‌کنندگان بوده اما به مصرف بیش از حد و عدم‌انگیزه برای گذار به سوی جایگزین‌های کم‌مصرف‌تر منجر شده است. اگرچه دولت تاکید دارد که قیمت بنزین تغییر نکند و یارانه‌ها همچنان پابرجا بمانند اما چشم‌انداز پیش‌رو هم چندان رضایت‌بخش نیست و گره کور یارانه‌ سوخت هم در این شرایط مزید بر علت شده است.
طرح اتصال، مصرف را کم می‌کند؟
دولت در حال حاضر برای مدیریت مصرف سوخت طرح اتصال کارت‌های سوخت به کارت بانکی را کلید زده؛ طرحی که قرار است با اجرای آن میزان مصرف روزانه مدیریت شده و جلوی قاچاق بنزین به خصوص در مناطق مرزی گرفته شود.
کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در این رابطه گفته که در صورت اجرایی شدن استفاده از کارت بانکی برای سوخت‌گیری حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری جایگاه‌های عرضه سوخت دستخوش تغییر می‌شوند زیرا تجهیزات سامانه کنونی جایگاه‌ها حدود ۱۷‌سال قدمت دارد.
به گفته او، فعلا مدل و معماری استفاده از کارت بانکی در نیامده است و در مرحله کار مطالعه‌ای هستیم و پروژه به صورت پایلوت انجام می‌شود. ۴ماه فرصت داده شده که امکان‌سنجی را انجام دهیم تا اینکه به مرحله اجرا برسد. طبق قانون مجلس تا پایان تیرماه باید طرح و مدل را آماده کنیم و مجوزهایی که در بحث امنیت شبکه نیاز داریم را از مراجع ذی‌ربط اخذ کنیم تا ابتدای مرداد ۱۴۰۴ بتوانیم وارد فاز اجرا شویم.
طراحان این طرح می‌گویند که کارت سوخت یکی از روش‌های قاچاق سوخت در کشور است زیرا در روش کنونی دولت نمی‌تواند هویت استفاده‌کننده نهایی از سهمیه سوخت را مشخص کند، در نتیجه با انتقال به حساب بانکی شفاف‌سازی و رد قاچاق سوخت از این طریق گرفته می‌شود. هرچند این طرح فعلا در مرحله آزمایش است اما مقامات وزارت نفت امیدوارند که با اجرای این طرح جلوی بخشی از قاچاق سوخت را بگیرند.
ویس‌کرمی می‌گوید: فاز اجرا به تدریج است، اینگونه نیست که به یکباره سامانه هوشمند سوخت را کنار بگذاریم، به تدریج که پروژه استفاده از کارت بانکی را اجرایی می‌کنیم از سامانه هوشمند سوخت کنونی هم استفاده می‌کنیم.
به گفته او، طرح‌های آزمایشی را درون‌سازمانی انجام می‌دهیم و هنوز جایگاهی برای استفاده از کارت بانکی عملیاتی شده، نداریم. فعلا در مرحله بررسی مدل‌های مختلف هستیم.