سخنرانی مجازی برای پرهیز از تنش‌های احتمالی

نعمت احمدی*- سه‌شنبه آینده مجمع عمومی سازمان ملل برگزار می‌شود و آقای رییسی به جای سفر به نیویورک سخنرانی خود را به صورت ویدئویی ارائه می‌دهد. این موضوع حواشی و سوالاتی را مطرح کرده که عموما حول مساله تحریم بودن رییس‌جمهور از سوی اروپا و آمریکا است. برای پاسخ به این مسائل بهتر است که اول سابقه‌ای از حضور ایران در اجلاس‌ سال‌های گذشته را بررسی کنیم.
مجمع عمومی در واقع جنبه عمومی سازمان ملل است که جنبه حقوقی و مشورتی آن را نشان می‌دهد و همه اعضا در آن شرکت دارند. سالی یک بار تشکیل می‌شود و اگر مساله فوری در بین باشد، ممکن است درخواست برگزاری مجمع مطرح شود. اولین مجمع عمومی در سال ۱۹۴۶ و در لندن برگزار شد. از سال ۱۹۵۱ به بعد هم این ساختمان سازمان ملل در نیویورک افتتاح و مجمع سالانه همانجا برگزار شد.
اولین فردی که بعد از انقلاب از سوی ایران در این مجمع شرکت کرد نیز آقای محمدعلی رجایی بود که رییس‌جمهور نبود و به عنوان نماینده ایران به آنجا رفت و برای اینکه نشان دهد حکومت شاه چقدر بوده کفشش را درآورد و آثار شکنجه را نشان داد. بعد از او کسی دیگر در مجامع سالانه شرکت نداشت تا سال ۱۳۶۶ که مقام معظم رهبری به عنوان رییس‌جمهور وقت در این مجمع شرکت کردند. بعد از آن هم طی سال‌ها آقای ولایتی نماینده ایران در این مجمع بود. آقای هاشمی‌رفسنجانی نیز در دوره ریاست‌جمهوری خود به این مجمع نمی‌رفت. دلیل آن هم شرایط ویژه‌ای بود که کشور در آن زمان داشت. اتفاقات و تحرکاتی که در اطراف بود. من خودم از آقای هاشمی در این باره سوال کردم و گفتند که جو مناسب نبود. یعنی جو سنگینی که علیه ایران به خاطر وقایع در اروپا و خارج کشور ایجاد شده بود، موجب شد که ایران یا حداقل آقای هاشمی رعایت کند که اتفاق خاصی علیه ایران از سوی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی یا ایرانیان خارج از کشور رخ ندهد.
آقای خاتمی که رییس دولت اصلاحات شد، فضای جهانی تغییر کرده بود و دوم خرداد نگاه‌ها به ایران را تغییر داده بود اما با این وجود، او دو بار بیشتر به سازمان ملل نرفت: یک بار در سال ۲۰۰۱ که آغاز هزاره سوم بود و بحث گفت‌وگوی تمدن‌ها را مطرح کرد. دو سال بعد از آن هم به نیویورک رفت و از همان تز خود دفاع کرد.
آقای احمدی‌نژاد اما تمایل زیادی به سفر داشت و به صورت هیاتی به همه سفرهای داخلی و خارجی می‌رفت. او هر سال به مجمع عمومی سازمان ملل رفت و حواشی مثل هاله نور، سخنرانی در دانشگاه کلمبیا و… را هم ایجاد کرد. حسن روحانی هم وقتی رییس‌جمهور شد که حضور هرساله رییس‌جمهور در این مجمع رویه شده بود. او هم هر سال به نیویورک رفت. از آنجایی که آنها روحانی را یک رییس‌جمهور معتدل می‌دانستند، اعتراضاتی هم به او صورت نمی‌گرفت و سفرهایش حاشیه چندانی به همراه نداشت.
نکته دیگری که قبل از بررسی چرای عدم سفر آقای رییسی به نیویورک باید مورد توجه قرار دهیم این است که سازمان ملل اگرچه یک نهاد و در واقع یک پارلمان بین‌المللی است اما در کشور آمریکا قرار دارد و حضور در آن نیاز به ویزا دارد. البته آمریکا در منشور سازمان ملل و در همان زمان تاسیس آن متعهد شده که به هیات‌های نمایندگی کشورهای عضو، فارغ از هر اختلافی که دارد، ویزا بدهد. اما آمریکا در مواردی ویزا نداده است. مثلا به سودان ویزا نداد.
آقای رییسی که اکنون رییس‌جمهور ایران است نیز برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل با چند مساله رو‌به‌رو است. نخست، ویزا. ما نمی‌دانیم که ایران اصلا برای اخذ ویزا اقدام کرده یا نکرده، اما شرایط برای حضور او به شدت نامناسب است.
البته باید توجه داشت که روسای جمهور کشورها مصونیت دارند و نمی‌توان رییس‌جمهور یک کشور را در کشور دیگری دستگیر کرد، مگر اینکه دیوان کیفری لاهه به یک اتهامی برای او حکم صادر کرده باشند. اکنون هم چنین خبری نیست و علیه آقای رییسی حکمی صادر نشده که فکر کنیم او از این منظر رعایت کرده و به نیویورک نرفته است.
با این وجود، به باور من شرایط برای انجام این سفر مناسب نیست. مثلا در حال حاضر در استکهلم سوئد دادگاه حمید نوری در جریان است و به کرات در آنجا اسم آقای رییسی برده شده است. از نظر قضایی حکمی علیه رییس‌جمهور صادر نشده است. از طرفی او مصونیت قضایی هم دارد و کسی نمی‌تواند به او متعرض شود. فکر می‌کنم آنچه آقای رییسی و مشاوران او را به این سمت سوق داده که در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت نکنند، این است که از تنش‌های احتمالی که ممکن است ایرانیان مقیم خارج از کشور ایجاد کنند و از این دست موارد، جلوگیری کنند. خلاصه آنکه، آقای رییسی از نظر حقوقی مصونیت دارد و مشکلی ندارد. آمریکا هم مکلف است به هیات اعضای سازمان ملل ویزا بدهد بنابراین از این جهت نیز مشکلی نیست. منتها چون در آن کشورها دادگاه‌ها مستقل هستند، ممکن است ایرانیان مقیم یا نهادها و سازمان‌ها اقداماتی علیه او انجام دهند، کمااینکه در سفر مرحوم هاشمی‌شاهرودی به آلمان شاهد چنین اقداماتی بودیم. بنابراین بر این باورم که مشاوران آقای رییسی تشخیص داده‌اند در این شرایط کرونایی که خیلی از رهبران کشورها احتمالا در مجمع حاضر نمی‌شوند، او هم شرکت نکرده و یک حرکت احتیاطی انجام دهند.
*حقوقدان