فرصت جدید برای تجار ایرانی

گروه بازرگانی- در شرایطی که رییس‌جمهوری ایران به آفریقا و برای رفتن به سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه سفر کرده است، پتانسیل بالایی در این قاره پیش روی ایران و تاجران ایرانی قرار دارد؛ چراکه آمارها بیانگر حجم بالای تجارت در این قاره پرجمعیت بوده و مبادلات تجاری ایران نیز رشد ۱۰۰ درصدی داشته است.
مجموع تجارت بین ایران و کنیا در سال گذشته کاهش نسبی در قیاس با سال ۱۴۰۰ پیدا کرده و با افت ۱۶ درصدی از نظر دلاری و کاهش ۳۷ درصدی از حیث وزنی و کاهش چهار درصدی از نظر ارزش ریالی مواجه شده که نشان‌دهنده پتانسیل بالا برای ارتقای روابط تجاری دو کشور است.
اگرچه تهران و نایروبی طی چهار دهه اخیر روابط حسنه‌ای را تجربه کرده و اشتراکات زیادی داشته‌اند، اما سطح معاملات تجاری و اقتصادی آنها پایین‌تر از حدانتظار است و در رده‌ بالای ۴۰ در جدول مقاصد وارداتی و صادراتی قرار دارند که انتظار می‌رود با سفر رییس‌جمهوری به کنیا سطح روابط اقتصادی دوجانبه ارتقا یابد.
پس از سفر ابراهیم رییسی و هیات همراه وی به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، اینک قاره سیاه از سوی دولت سیزدهم هدف‌گذاری شده است. بنابراین در روزهای پیش‌رو کنیا (شرق آفریقا)، اوگاندا (شرق آفریقا) و زیمبابوه (جنوب آفریقا) میزبان رییس‌جمهوری کشورمان خواهند بود.
در این راستا منطقی به نظر می‌رسد که در ادامه رویکرد دولت مبنی بر توازن‌بخشی به مناسبات خارجی، قاره‌ای که ۳۰ درصد از ذخایر معدنی و ۴۰ درصد از طلای جهان، ۹۰ درصد از کروم و پلاتین، بزرگ‌ترین ذخایر کبالت، الماس، پلاتین و اورانیوم در کره خاکی، ۶۵ درصد از زمین‌های قابل کشت جهان، ۱۰ درصد از منابع آب شیرین تجدیدپذیر داخلی سیاره، ۸ درصد از گاز طبیعی و ۱۲ درصد از ذخایر نفت دنیا را در اختیار دارد، برای همکاری هدف‌‎گذاری شده ‌باشد.
نخستین مقصد سفر رییس‌جمهوری، کنیا است؛ کشوری با ۵۳ میلیون جمعیت که بزرگ‌ترین منابع درآمدی آن به ترتیب کشاورزی و گردشگری است. نایروبی باوجود اینکه تا سال ۱۹۶۳ تحت استعمار انگلیس بود، اما پس از استقلال به ویژه طی سال‌های اخیر در عمل نشان داده که تلاش دارد مرکز اقتصادی شرق آفریقا باشد؛ نگرشی که می‌تواند در توسعه روابط کشورمان با آنها کمک کند.
صادرات و واردات کنیا با بررسی شرکای تجاری
آمارهای انتشاریافته در سال ۲۰۲۱ نشان می‌داد که اوگاندا با ۸۳۲ میلیون دلار، هلند با ۴/۵۶۲ میلیون دلار، آمریکا با ۳/۵۴۳ میلیون دلار، پاکستان با ۴۸۵ میلیون دلار، انگلستان با ۶/۴۵۰ میلیون دلار، تانزانیا با ۴۱۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۳۱۵ میلیون دلار، روآندا با ۲۷۸ میلیون دلار، کنگو با ۲۲۳ میلیون دلار و چین با ۲۰۰ میلیون دلار ۱۰ کشور اول خرید کالا از کنیا بودند.
درباره کالاهای صادراتی از کنیا لازم به ذکر است که قهوه، نباتات، سبزیجات و صیفی‌جات، میوه و خشکبار، سوخت، سنگ معدن، زغال‌سنگ، پوشاک، روغن خوراکی، آهن و فولاد، مصالح ساختمانی، پلاستیک، ماشین‌آلات مکانیکی، دارو، مواد شوینده، مواد غذایی، تنباکو، مواد شیمیایی، تجهیزات الکتریکی و گوشت ۲۰ کالای اول صادراتی کنیا بودند.
در مقابل، چین با چهار میلیارد و ۲۶ میلیون دلار، هند با دو میلیارد و ۱۰۷ میلیون دلار، امارات‌متحده عربی با یک میلیارد و ۶۲۸ میلیون دلار، عربستان سعودی با یک میلیارد و ۴۶ میلیون دلار، ژاپن با ۸۹۲ میلیون دلار، مالزی با ۸۵۵ میلیون دلار، آمریکا با ۸۰۲ میلیون دلار، کره با ۴۹۵ میلیون دلار، تانزانیا با ۴۹۰ میلیون دلار و مصر با ۴۴۶ میلیون دلار، به ترتیب ۱۰ کشور فروشنده کالا به کنیا در سال ۲۰۲۱ بودند.
درباره کالاهای وارداتی به کنیا لازم به یادآوری است که سوخت، ماشین‌آلات، وسایل نقلیه جاده‌ای، آهن و فولاد، ماشین‌آلات الکتریکی، روغن حیوانی و خوراکی، غلات، پلاستیک، دارو، مصنوعات آهنی، کاغذ و مقوا، محصولات شیمیایی، کودها، کشتی و قایق، پوشاک و پارچه، تجهیزات عکسبرداری پزشکی، قند و شکر و شیرینی، لاستیک، مواد شیمیایی و مبلمان، ۲۰ قلم کالای عمده وارداتی کنیا در آن سال بود.
از نگاه ناظران، این کشور برای سرمایه‌گذاران خارجی نیز جذابیت دارد، زیرا برخلاف کشورهایی همچون سودان که از تنش‌های داخلی رنج می‌برند، ثبات سیاسی از مولفه‌های نظام سیاسی کنیاست، بنابراین در قاره آفریقا که کودتا، انقلاب، شورش و درگیری‌های قبیله‌ای و به طور عمومی هرج و مرج همواره دولت‌ها را آزار می‌دهد و پیدا کردن نظام‌های سیاسی باثبات دشوار است، ثبات سیاسی نایروبی چشمگیر بوده و برای سرمایه‌گذاران نوعی جاذبه محسوب می‌شود.
ظرفیت‌ها و چشم‌انداز مناسبات تهران- نایروبی
آغاز روابط ایران و کنیا به سال ۱۹۷۱ برمی‌گردد. پس از خصومت و درگیری میان اتیوپی و سومالی و اتهام علیه حکومت پهلوی مبنی بر حمایت از سومالی، ارتباط با کنیا در سال ۱۹۷۷ قطع شد. از‌سرگیری دوباره مناسبات تهران با نایروبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۸۲ رقم خورد. کنیا از آن زمان همواره روابط خوبی با ایران داشته است.
ایران و کنیا از کشورهای حاشیه اقیانوس هند به شمار می‌روند و دارای اشتراکات فراوانی هستند و مزیت‌های بسیاری درخصوص تجارت با هم دارند، ولی متاسفانه ایران در جدول واردات کالا به کنیا در رتبه ۴۹ و در جدول مقاصد صادراتی این کشور در رتبه ۴۵ قرار دارد که با فعال‌سازی همه ظرفیت‌های تجاری در بخش خصوصی، تشکل‌ها و دیپلماسی اقتصادی می‌توان در بین ۱۰ کشور اول شرکای تجاری در حوزه واردات و صادرات این کشور قرار گرفت.
آمارها نشان می‌دهد در ۸ ماهه سال ۱۴۰۱ حدود ۹۹ درصد واردات ۶/۱۲ میلیون دلاری ایران از کنیا را چای سیاه و ۷۸ درصد صادرات ۳/۳۸ میلیون دلاری ایران به این کشور را قیر به خود اختصاص داده است.
قهوه یکی از کلیدی‌ترین تولیدات کشاورزی در کنیا محسوب می‌شود و کشورها برای خرید فله‌ای آن همواره اشتیاق نشان می‌دهند. مهم‌ترین اقلام صادراتی کنیا به ایران شامل مواد خام معدنی، چای و قهوه و مهم‌ترین اقلام وارداتی آن نیز قیر، مواد غذایی و مواد شیمیایی است.
به تازگی روح‌الله لطیفی قائم‌مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا درخصوص ۵ مقصد اول کالاهای صادراتی در بهار گفته است: غنا با خرید ۵۶ میلیون و ۳۲۳ هزار دلار و با رشد ۸۷ درصدی‌، آفریقای جنوبی با ۲۷ میلیون و ۳۳۴ هزار دلار و کاهش ۸۰ درصدی، تانزانیا با ۸ میلیون و ۶۴۹ هزار دلار و کاهش ۴۴ درصدی، سومالی با ۸ میلیون و ۲۵۵ هزار دلار و کاهش ۲۷ درصدی و کنیا با ۷ میلیون و ۶۳۴ هزار دلار و کاهش ۴۸ درصدی، پنج مقصد اول صادرات غیرنفتی ایران به آفریقا در بهار امسال بودند.
کنیا را می‌توان پنجمین مقصد صادرات غیرنفتی ایران به آفریقا دانست؛ شرکایی که در این مدت، همکاری میان آنها رنگ باخته است. در سه ماهه اول سال جاری در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، صادرات ایران به کنیا ۴۸ درصد (۷ میلیون و ۶۳۴ هزار دلار) کاهش یافت. واردات کنیا به ایران در مدت ذکر شده، یک میلیون و ۶۶۱ هزار دلار بود که در قیاس با مدت مشابه سال ۱۴۰۱ کاهش ۷۹ درصدی داشته است.
قائم‌مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا درباره اینکه چرا صادرات ایران به کشورهای آفریقایی کاهشی بوده است، گفت: صادرات ایران به کشورهای آفریقایی مستمر نیست و از همین رو هزینه حمل‌و‌نقل برای تجار گران تمام می‌شود. زمانی که صادرات به یک کشور مداوم باشد همانند عراق، حمل‌ونقل آن راحت‌تر و ارزان‌تر (صادرات یک روز به کشور عراق به اندازه دو ماه قاره آفریقا)‌ است. بدین جهت وقتی سفارش کالا به کشورهای آفریقایی وجود داشته باشد، به یکباره شاهد جهش صادرات خواهیم بود.
او با بیان اینکه در سه ماهه اول سال جاری سه کشتی به قاره آفریقا سفر داشته است، افزود: حمل‌ونقل با آفریقا سخت است، ولی بن‌بست نیست. هزینه حمل‌ونقل به قاره آفریقا گران است، لذا زمانی صادرات به کشورهای این قاره سود اقتصادی دارد که کالا با ارزش‌افزوده بالا، صادر شود. در مورد کالاهای پرحجم و کم‌ارزش، صادرات توجیه اقتصادی نخواهد داشت. از همین رو ضرورت دارد به سمتی برویم که کالاها با حجم و ارزش منطقی، صادر شوند و از خام‌فروشی فاصله بگیریم.