پایتخت در یک قدمی بحران آب

«جهان‌صنعت»- هرچند دی‌ماه بیشتر نقاط کشور و از جمله استان تهران شاهد بارش برف بود، اما گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که این بارش جبران منابع آبی از دست رفته در تابستان را نکرده است.
آن‌طور که وزارت نیرو گزارش می‌کند و کارشناسان می‌گویند، تابستان پیش‌رو نه‌تنها برای تهران، بلکه برای سایر شهرهایی که در تنش آبی به‌سر می‌برند، سخت خواهد بود.
کارشناس حوزه آب در این رابطه به ایلنا گفته است: اکنون به نقطه‌ای می‌رسیم که پرتگاه است تا جایی که بزرگ‌ترین نگرانی بحران تامین آب شهر تهران است چراکه به جایی می‌رسیم که حدود ۴ میلیون نفر از جمعیت در کم‌آبی قرار می‌گیرند، امکان جیره‌بندی هم وجود ندارد و ذخیره سدها هم پاسخگو نیست.
داریوش مختاری همچنین، درباره تاثیر بارندگی‌های اخیر بر کاهش تبعات خشکسالی‌ها می‌گوید: دامنه خشکی هر ساله اضافه می‌شود و بارش‌ها نیز لزوما ما را به وضعیت بهتر نمی‌رسانند، ما در طبیعت دست برده‌ایم و در پیرامون نقاط تهدیدی مثل تهران و اصفهان و شهرهایی که به منابع آب سطحی وابسته شده‌اند شهرک‌سازی ادامه دارد و هر سال دامنه مخاطرات افزایش پیدا می‌کند.
به گفته وی، به طور معمول بارندگی‌ها ۳۰ تا ۴۰ درصد نسبت‌به سال قبل و ۵۰ درصد نسبت به میانگین چند سال اخیر کاهش پیدا کرده است، از یک سو بارگذاری افزایش و از سوی دیگر همچنان کاهش بارندگی را داریم، بنابراین مساله این است که بارش در مقطع کوتاه ملاک نیست، بلکه باید بتواند کسری مخزن ذخیره سدها را پر و جبران کند. مخازنی که کماکان حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کسری دارند، در نتیجه تصویر مثبتی از دیدگاه منابع آبی کشور نداریم، چون شیوه‌ای که مدیریت کرده و بارگذاری اضافه انجام داده‌ایم، ما را دائم در تنگنا قرار می‌دهد.
فشار مضاعف بر تهران
گزارش‌ها نشان می‌دهد که با وجود ذخیره ۲۵۹میلیون مترمکعبی آب در سدهای پنج‌گانه تهران، ۸۶درصد ظرفیت مخازن سدهای تهران خالی است.مختاری در این رابطه می‌گوید: بنده زمستان پارسال پیش‌بینی کردم که ذخایر آبی تهران به پاییز هم نمی‌رسد و جیره‌بندی مشکل را حل نمی‌کند، اگر حتی از امسال هم عبور کنیم باز هم برای سال آینده مشکل خواهیم داشت. هر سال حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش بارش داریم و این کاهش بارندگی‌ها می‌تواند برای سال بعدتر مخاطره‌آمیز باشد. اگر تهران پاییز ۱۴۰۱ را هم با دشواری عبور کرد این کاهش حجم مخزن را برای سال بعد نمی‌تواند تحمل کند، بنابراین همواره در حال کم کردن فاصله کم‌آبی‌ها هستیم.
وی با اشاره به وضعیت منابع آب زیرزمینی گفت: منابع آب زیرزمینی و سطحی دشت به دشت متفاوت است، مثلا در شیراز ۷۰ درصد وابستگی به منابع آب زیرزمینی داریم در تهران بر عکس ۷۰ درصد به سدها وابسته‌ایم. همین امسال تهران با حدود یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب شهری در حوزه آبفا و ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب فضای سبز شهری در حوزه اختیار شهرداری را داراست، به تناسب اینکه ما کاهش مخازن سدها را داریم باید ۳۰ درصد مصرف را کاهش دهیم تا پاییز سال آینده به بن‌بست نخوریم، اما تاکنون هیچ کاهش مصرفی در کار نبوده ولی در مقابل بارگذاری و انشعاب جدید در شهرهای جدید اطراف تهران اتفاق می‌افتد. در تهران تفکیک آب شرب و فضای سبز انجام شده و ظرفیت بازچرخانی آب را داریم ولی هنوز عملیاتی نشده است؛ ۳۰ درصد کاهش مصرف نیاز به فرهنگسازی و ابزارهای کاهنده و آموزش دارد.
مختاری بر این باور است که تفکیک آب شرب و بهداشتی هزینه‌بر است و کاهش هدررفت هم هزینه‌های سرسام‌آور چند هزار میلیارد تومانی نیاز دارد و ناممکن است اما در هر صورت با فرهنگسازی و آموزش ۲۰ تا ۳۰ درصد می‌توان مصرف را کاهش داد که به دلایل حقوقی انجام نمی‌شود. فرهنگسازی ارزان است اما موضوع این است که شرکت‌های آب‌و‌فاضلاب مناطق تراز سود و زیان دارند و نمی‌توانند کاهش مصرف بدهند زیرا به پول فروش آب نیاز دارند.
گرداب نگران‌کننده آبی
این کارشناس آب با اشاره به وضعیت شهری مثل شیراز می‌گوید: مثلا در شیراز از حدود ۱۳۵ میلیون مترمکعب ۷۰ درصد آب چاه‌ها استفاده می‌شود، اکنون فاز دوم آبرسانی از سد درودزن انجام‌شده که ۶۰ میلیون مترمکعب آب را منتقل می‌کند با این پروژه باید چاه‌ها پلمب شوند که دچار فرونشست که آثار آن تا فرودگاه هم رسیده، نشویم. اما این اتفاق نمی‌افتد، شهرداری از ۶۰ میلیون مترمکعبی که باید جایگزین آب زیرزمینی و چاه‌ها شود انتفاع دارد، شرکت آب و فاضلاب هم از توسعه اراضی و انشعاب آب استقبال می‌کند زیرا پول می‌گیرد و در نتیجه یک گرداب به وجود می‌آید که بسیار نگران‌کننده و نتیجه یک توسعه خطرناک شهری است.
او افزود: در تهران ۲۸ هزار حلقه چاه غیرمجاز و مجاز داریم که باید برای آنها راه‌حل پیدا کنیم، اما عملا این راه‌حل‌ها متوقف است، پس در یک گردابی هستیم که برآیند آنها ما را به گلوگاه خطرناک بحران آب ایران می‌رساند.
این کارشناس حوزه آب گفت: اکنون تقریبا در تمام کلانشهرها شاهد انتقال آب حوضه به حوضه هستیم، مثلا در مشهد از ۶۰ کیلومتری انتقال آب انجام شود و کار به جایی رسیده که از دوردست‌تر آب را به شهرها می‌رسانیم و به دلیل انتفاعی که از مسیر توسعه شهرها وجود دارد ممانعتی نمی‌شود. شیراز و تهران هم از حوضه‌های دیگر انتقال آب داشته‌اند. در تهران از ظرفیت‌های مازندران هم استفاده کرده و نتیجه اینکه اکنون به نقطه‌ای می‌رسیم که پرتگاه است و بزرگ‌ترین نگرانی، بحران تامین آب شهر تهران است، چراکه به جایی می‌رسیم که حدود ۴ میلیون نفر از جمعیت در کم‌آبی قرار می‌گیرند، امکان جیره‌بندی هم وجود ندارد و ذخیره سدها هم پاسخگو نیست.