‌ویروس بی‌اختیاری

گروه بازرگانی- اظهار بی‌اختیاری میان سیاستگذاران و مدیران ارشد دولت دوازدهم به رویه‌ای جاری در بیان دلایل مشکلات تبدیل شده است؛ رویه‌ای که می‌توان مبتکر اصلی آن را رییس‌جمهور دانست. حسن روحانی که پیش از این علت ناتوانی دولت در حل مشکلات را عدم اختیار قانونی کافی دانسته بود «ویروس اظهار بی‌اختیاری» را به دیگر دولتمردان سرایت داده است. به تازگی رییس کل بانک مرکزی در توجیه مشکلات نظام پولی و ارزی از روی دست روحانی رونویسی کرده و مدعی شده است که بسیاری از مشکلات فعلی نظام بانکی از عدم استقلال بانک مرکزی نشات می‌گیرد. بر همین اساس روز گذشته رییس کل بانک مرکزی که در نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران حاضر شد تا پاسخگوی مشکلات بانکی و ارزی فعالان بخش خصوصی باشد، خود نیز اظهار نارضایتی از برخی از قوانین و سیاست‌های پولی و ارزی کرد که نشات گرفته از عدم استقلال بانک مرکزی است.
نکته جالب توجه اینکه حتی رییس کل بانک مرکزی نیز موافق سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی نبوده و در حال حاضر معتقد است این سیاست دولت بوده که در اقتصاد اجرایی شده است. با این حال اگرچه شاهد این هستیم که تبعات سیاست‌های نسنجیده دولت‌، معیشت مردم را به طور عجیبی تحت‌الشعاع قرار داده اما همفکری بخش خصوصی با بانک مرکزی دست‌کم در مورد کنترل هیجانات بازار ارز توانسته تا حد زیادی کارگشا باشد به طوری که روند نزولی نرخ ارز ادامه دارد.این در حالی است که با وجود رضایت فعالان اقتصادی از آرامش بازار ارز، اما سیاست‌های بانک مرکزی در موارد دیگر مورد انتقاد فعالان بخش خصوصی است. از سویی روند نزولی نرخ ارز اگرچه می‌تواند به بازار کالاهای اساسی سر و سامان دهد اما به مذاق برخی منفعت‌طلبان خوش نیامده به طوری که در حال حاضر برخی‌‌ به بانک مرکزی فشار می‌آورند که نرخ ارز را بالا ببرد. این در شرایطی است که هنوز بازار مایحتاج مورد نیاز مردم با وجود قرار گرفتن دلار در کانال نزولی، سر و سامان نگرفته و کالاهای اساسی با نرخ بازار آزاد و با قیمت‌های بالا به دست مردم می‌رسد. در واقع سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی و رها کردن بازار ارز پول‌های بادآورده‌ای را نصیب عده‌ای کرد که حالا محدودیت‌های ایجاد شده در تخصیص منابع ارزی و همین‌طور تعامل بانک مرکزی با کمیته ارزی اتاق بازرگانی برای التیام‌بخشی به بازار ارز، باعث ناراحتی سودجویان شده است. این در حالی است که از سال گذشته تا همین چند ماه پیش برخی افراد از منافع ایجاد شده بابت به هم ریختگی بازار ارز اظهار خوشحالی می‌کردند و از اینکه روزی دلار در روند نزولی قرار بگیرد، واهمه داشتند.
در حال حاضر آنچه موجب نارضایتی تجار به خصوص صادرکنندگان شده است، اعلام آمارهای متناقض در مورد بازگشت ارز حاصل از صادرات به سیستم اقتصادی کشور است. در واقع درحالی که همواره از عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور انتقاد می‌شود اما لیست متخلفان از سوی بانک مرکزی اعلام نمی‌شود. بر همین اساس بعضی صادرکنندگان در نشست دیروز با حضور رییس کل بانک مرکزی خواستار انتشار اسامی صادرکنندگانی شدند که ارز حاصل از صادرات را به کشور بازنگرداندند. فعالان بخش خصوصی همچنین با انتقاد از عدم اجرای مصوبات قانونی توسط بانک‌ها خواستار واردات مواد اولیه بدون انتقال ارز شدند؛ موضوعی که به گفته رییس کل بانک مرکزی، بدون شفاف‌سازی امکان ندارد. همتی در این نشست با اظهار رضایت از عملکرد صادرکنندگان، در مقابل از خودروسازان به تندی انتقاد کرد و گفت: «خودروسازانی که قیمت‌هایشان را هر روز بالا می‌برند حاضر نبودند ریسک تغییر نرخ ارز را قبول کنند. حال سوال اینجاست که این فرآیند خودروسازی فشل را تا کجا باید ادامه دهیم؟»
رییس کل بانک مرکزی با تقدیر از کمک فعالان اقتصادی در شرایط امروز کشور اظهار کرد: هدف آمریکا در یک سال و نیم گذشته فروپاشی اقتصاد ایران از راه نابودی پول ملی و مختل کردن تجارت خارجی ایران بوده در حالی که شکست خورده و امروز در شرایط ثبات و آرامش نسبی هستیم.
برخی تصمیمات در اختیار من نیست
عبدالناصر همتی در واکنش به برخی انتقادات به سیستم بانکی کشور گفت: نکته حائز اهمیت آن است که من در طول مدت فعالیتم تمام سعی‌ام را به کار بسته‌ام تا ضعف‌ها و کمبودها را جبران کنم ولی برخی از تصمیمات در اختیار من نیست و بانک مرکزی، دولت و یا نظام نیست که بتواند همه مشکلات را حل و فصل کند. ولی در طول این مدت اصرار ما بر این بوده که ارز صادرات به چرخه اقتصادی بازگردد و محدودیتی برای چگونگی بازگشت ارز اعمال نکردیم.
همتی ادامه داد: زمانی ما با درآمد ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلاری صادرات نفت مواجه بودیم ولی امروز چنین شرایطی وجود ندارد. بنابراین بازگشت سریع ارز کمک ویژه‌ای به تخصیص ارز مورد نیاز کشور برای واردات خواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه تحریم‌ها به اوج خود رسیده ولی همچنان توطئه دشمنان تمام نشده است، گفت: تحریم‌ها با تمام قوا ادامه دارد و ذره‌ای از فشار بر کشور برداشته نشده و حتی تحریم چندباره بانک مرکزی تحت عناوین مختلف نیز در جریان است. در واقع دشمنان تصور می‌کنند با تحریم بانک مرکزی تحت عناوین مختلف از جمله تروریسم می‌توانند برای ما مشکل ایجاد کنند‌ در حالی که ما توانسته‌ایم با تدبیر بخشی از این فشارها را از میان برداریم.
تخصیص ۲۰ میلیارد دلار ارز
رییس کل بانک مرکزی با اشاره به آخرین آمار ارز تخصیصی برای واردات کالا در سال‌جاری گفت: از ابتدای امسال تا امروز بانک مرکزی بیش از ۲۰ میلیارد دلار را برای تامین ارز کالاهای وارداتی که بخش عمده‌ آن مواد اولیه و مواد واسطه‌ای بوده است تخصیص داده‌‌ و در شرایطی که صادرات نفت به شدت کاهش داشته این موفقیتی بزرگ است.
همتی در پاسخ به برخی انتقادات درباره رشد اقتصادی منفی کشور گفت: واقعیت آن است که رشد اقتصادی غیرنفتی ما مثبت شده است و ما با رسیدن به این موفقیت نباید تجربیات تلخ گذشته را تکرار کنیم و از پتانسیل بزرگ بخش خصوصی غافل شویم.
رییس کل بانک مرکزی در ادامه با انتقاد از برخی اظهارنظرها و فشارهایی که به بانک مرکزی وارد می‌شود، گفت: برخی به بانک مرکزی فشار می‌آورند که اجازه دهید نرخ ارز بالا رود. این در شرایطی است که بانک مرکزی مسوول ۸۳ میلیون ایرانی است که اقتصاد و زندگی آنها با نرخ ارز مرتبط است و ما معتقدیم اگر چنین اتفاقی بیفتد، طبقات پایین جامعه که روز به روز فشار بیشتری را متحمل می‌شوند وضعیت وخیم‌تری خواهند داشت. این در حالی است که بانک مرکزی در قبال آنها وظیفه دارد.
با ارز ۴۲۰۰ تومانی مخالفم
همتی در ادامه سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی را سیاست دولت دانست و افزود: من موافق ارز ۴۲۰۰ تومانی نیستم ولی این سیاست دولت است و آنها نیز دلایل قانع‌کننده‌ای برای این تصمیم ارائه می‌دهند. وی گفت: من معتقدم استقلال بانک مرکزی به معنی استقلال رای و کارشناسی است و حتما در بحث کارشناسی با آنچه که موافقش نباشم مخالفت خواهم کرد ولی مخالفت تا جایی است که به مخالفت با قانون منجر نشود.
رییس کل بانک مرکزی ادامه داد: به عنوان مثال من در موضوع تامین نقدینگی برای خودروسازان مخالف بودم ولی سال گذشته برای نشان دادن حسن نیت خود مقرر کردیم چهار هزار میلیارد تومان به صورت ریالی و بیش از ۸۴۰ میلیون یورو به صورت ال‌سی خارجی به خودروسازان داده شود تا پس از یک سال این مبلغ یا به صورت ارزی یا به صورت ریالی پس داده شود. همتی با انتقاد از خودروسازان گفت: اما در قبال این تصمیم بانک مرکزی، خودروسازان اعلام کردند ما حاضر به پذیرش ریسک تغییر نرخ ارز در سال آینده نیستیم. در نهایت این مبلغ که یک سال در کونلون بانک چین برای آنها تخصیص داده شده بود دست‌نخورده باقی ماند تا اینکه صرف موارد دیگری شد.
انتقاد از خودروسازی فشل
وی اضافه کرد: جالب اینجاست که خودروسازانی که قیمت‌هایشان را هر روز بالا می‌برند حاضر نبودند ریسک تغییر نرخ ارز را قبول کنند ولی سوال اصلی این است که این فرآیند خودروسازی فشل را تا کجا باید ادامه دهیم؟ خودروسازان ۴۰ سال است به ما می‌گویند در شرایط حساسی هستند ولی این شرایط چه زمانی قرار است اصلاح شود؟
رییس کل بانک مرکزی در واکنش به برخی اظهارنظرها مبنی بر مخالفت بانک مرکزی با فرآیند انتقال ارز گفت: برخی‌‌ می‌گویند ما در خارج از کشور منابع ارزی داشتیم و می‌خواهیم از این منابع استفاده کنیم. ما ابتدا اعلام کردیم حاضریم این منابع ارزی را با نرخ ۵ درصد بالاتر از نرخ نیما خریداری کنیم ولی آنها حاضر به انجام این کار نشدند و عنوان کردند که می‌خواهیم از این منابع برای واردات استفاده کنیم.
وی ادامه داد: اعلام کردیم هیچ مخالفتی با این موضوع نداریم به شرط آنکه ثبت‌سفارش انجام و منشأ این پول مشخص شود ولی آنها اعلام کردند حاضر نیستند منشأ این پول را بگویند چرا که واقعیت آن است که منشأ این پول صرافی‌های دوبی و تهران هستند و موافقت با این امر یعنی افزایش فشار به تقاضا و جهش نرخ ارز.
همتی با بیان اینکه باید با مردم و خودمان روراست باشیم در پاسخ به برخی انتقادات نسبت به عملکرد بانک مرکزی در سرکوب تقاضا گفت: ما به هیچ‌وجه تقاضای واقعی را سرکوب نکرده‌ایم چرا که از اول امسال ۳۲ میلیارد دلار ثبت‌سفارش شده و تا به امروز ۲۰ میلیارد دلار برای کالای اولیه و واسطه‌ای تامین ارز انجام شده است.
وی خاطرنشان کرد: ما سعی کرده‌ایم تقاضای سفته‌بازی را سرکوب کنیم و زمانی که ۴۰ میلیارد دلار درآمدهای ارزی کشور کاهش یافته چنین تصمیمی بهترین اتفاق است. بنابراین هر کس تصور می‌کند که ما در خصوص این موضوع اشتباه می‌کنیم، حاضرم در دفتر کارم صحبت‌های آنها را بشنوم ولی این را بدانید که منافع ۸۳ میلیون ایرانی را برای درخواست یک نفر یا یک گروه به خطر نخواهیم انداخت.
قبول ناترازی بانک‌های کشور
همتی با اشاره به وضعیت بانک‌های کشور گفت: متاسفانه بانک‌های کشور ناترازی فراوانی دارند ولی ما در حال مدیریت آرام اوضاع هستیم چرا‌که معتقدیم هر جهش در متغیرهای پولی می‌تواند سرآغازی برای شروع سفته‌بازی‌ها شود.وی با اشاره به میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات طی بازه زمانی ۲۱ فروردین ۹۷ تا ۳۱ اردیبهشت ۹۸ گفت: در این فاصله زمانی صادرکنندگان ۲۵ میلیارد یورو ارز را به کشور بازگردانده‌اند و این به آن معناست که ۷۱ درصد ارز صادراتی به کشور بازگشته است. در واقع این موضوع یک موفقیت بزرگ برای صادرکنندگان و بانک مرکزی است.
رییس کل بانک مرکزی در ادامه در واکنش به انتقادات مطرح شده نسبت به میزان عرضه و تقاضای ارز در کشور تصریح کرد: میزان تقاضای روزانه یک میلیارد دلار کمتر از عرضه ارز در سامانه نیماست و این خبر مثبتی است. به گفته همتی، ما هیچ دخالتی در تعیین نرخ ارز نداریم و تنها به دنبال ساماندهی و تعدیل عرضه و تقاضا هستیم‌. بر این اساس امروز شاهد هستیم که صف تخصیص ارز به کالاهای اساسی با ارز ۴۲۰۰ تومانی ده برابر کالاهای نیمایی است.
دوگانگی نقدینگی
همتی با اشاره مجدد به وضعیت بانک‌های کشور و نقدینگی و تورم گفت: در حال حاضر نقدینگی دو هزار میلیارد تومان است که رقم بسیار بالایی است ولی این در شرایطی است که طی ۵۹ سال گذشته میانگین رشد نقدینگی سالانه بیش از ۲۴ درصد بوده و این یعنی سیستم اقتصادی کشور به این رتبه نقدینگی عادت کرده است.
وی گفت: در چنین شرایطی ما با یک دوگانگی مواجه هستیم چرا که از یک سو بسیاری از واحدهای تولیدی با کمبود نقدینگی مواجه هستند و از یک سو با مشکل افزایش نقدینگی در کشور مواجه هستیم. بر همین اساس طرح گام را پیشنهاد کرده‌ایم که بر این اساس بانک‌ها به مشتری‌های شناخته شده خود اعتبار شش ماهه می‌دهند و این اعتبار قابلیت عرضه و فروش در بازار بورس را دارد و ما تصور می‌کنیم با این طرح می‌توانیم بدون ایجاد نقدینگی غیرمولد، مشکلات نقدینگی در واحدهای تولیدی را حل و فصل کنیم.
وی در ادامه با بیان اینکه کاهش نرخ سود بانکی به میزان دو درصد آرزوی بانک مرکزی است گفت: در شرایطی که نرخ تورم ۳۰ درصد است چنین چیزی متصور نیست. به دلیل تورمی که بخشی از آن ناشی از ساختار بودجه‌ای و ساختار اقتصادی است نمی‌توان چنین انتظاری را داشت ولی ما به دنبال کاهش نرخ سود بانکی در بازه بلند‌مدت هستیم و تصور می‌کنیم می‌توانیم این مشکلات را حل کنیم ولی قطعا اصلاح سیستم بانکی نیازمند زمان زیادی است و نباید شتاب‌زده عمل کرد. رییس کل بانک مرکزی با اشاره به امیدواری نسبت به آینده کشور و پتانسیل بالای ایران، میزان بدهی خارجی کشور را ۹ میلیارد دلار اعلام کرد که در مقایسه با بدهی خارجی ۴۶۰ میلیارد دلاری ترکیه ناچیز است.
گسترش رانت و فساد
رییس اتاق بازرگانی ایران نیز در این نشست اظهار کرد: بخش مالی به هیچ وجه تناسبی با کیک اقتصادی ندارد و همین امر باعث به هم‌ریختگی مالی و گسترش رانت و فساد شده، البته این میراثی است که از گذشته به جای مانده است. غلامحسین شافعی همچنین با اشاره به لغو مراسم روز ملی صادرات ابراز امیدواری کرد رییس سازمان توسعه تجارت در این خصوص توضیحاتی ارائه کند.
شافعی افزود: کمیته ارزی اتاق و بانک مرکزی با تعامل و همفکری یکدیگر تا‌حدودی توانستند هیجانات بازار ارز را کنترل کنند که این نتیجه گفت‌وگو و تعامل بین این دو حوزه است. وی ادامه داد: برای رسیدن به توسعه و پویایی ما ابتدا به پیش‌نیازهایی مانند بانک‌ها نیاز داریم. در واقع بانک‌ها شریان اصلی اقتصاد هستند و خون تازه در آنها می‌تواند کمک بسزایی در توسعه اقتصاد کشور داشته باشد. به همین جهت باید فعالیت آنها را زیر نظر گرفت و با تدبیر توسعه‌گرایانه آنها را هدایت کرد. کشورهایی که بانک‌ها را به سمت فرآیند تولیدی و توسعه هدایت کردند توانستند موفقیت‌های خوبی را در اقتصاد داشته باشند اما کشورهایی که اختیارات افسارگسیخته و بدون چون و چرا به این نهاد واگذار کردند نتوانستند توفیقی به دست آورند.وی با اشاره به تاسیس بانک‌های خصوصی در برنامه سوم گفت: پس‌انداز مالی، ایجاد رشد و توسعه و جلوگیری از ضرر و زیان جامعه از اهداف تاسیس این بانک‌ها بود. حال سوال اینجاست که چرا این مهم تحقق پیدا نکرده است؟ چرا قانونگذاران به دنبال بررسی علل آن نیستند؟ هر چند در این مدت شاهد بودیم که رییس بانک مرکزی به طور جد پیگیر ادغام موسسات مالی بود که امیدواریم کسری آنها از جیب مردم پرداخت نشود.
لزوم استقلال بانک مرکزی
وی با اشاره به تامین نیازهای مالی از محل بازار پولی- مالی گفت: بنا به نظر کارشناسان بازار سرمایه باید محل تامین نیازهای مالی بنگاه‌های اقتصادی باشد و بانک‌ها به دنبال اهداف توسعه‌گرایانه هستند اما همه ما می‌دانیم بازار سرمایه کشور آن پویایی لازم را ندارد و بانک‌ها باید این وظیفه را در قالب تسهیلات بلندمدت با نرخ بهره جهانی و رقابتی پرداخت کنند.
او با اشاره به لزوم استقلال بانک مرکزی گفت: بارها به این مساله پرداخته شده که بانک مرکزی باید استقلال داشته باشد حال اگر چنین چیزی وجود ندارد درخواست ما این است که دست‌کم مدیران استقلال رای خود را نشان دهند و از آن دفاع کنند. بر این اساس منابع ملی باید خط قرمز مدیران بانک مرکزی باشد. بانک مرکزی دارای یکسری ابزار است تا به واسطه آن سیاستگذاری‌های پولی و مالی را اجرا کنند. رشد پایه پولی در بسیاری از کشورها وجود دارد ولی لزوما باعث تورم نمی‌شود. این مورد به سطح اعتماد جامعه و سیاستگذاری‌ها بستگی دارد که امیدواریم اعتماد جامعه به بانک مرکزی برگردانده شود.وی افزود: کلیت سیستم بانکی کشور باید به دنبال یک سیاست پولی باشد نه اینکه بخشی از آن به دنبال اهداف و سود باشند و به مصالح ملی ضربه بزند. شافعی با بیان اینکه حجم اقتصاد ایران نیازمند این تعداد بانک نیست، گفت: حجم چک‌های برگشتی نشان می‌دهد کمبود نقدینگی تبدیل به گلوگاه اقتصادی کشور شده که بخش مهمی از آن در قالب طلب پیمانکاران از وزارتخانه‌ها و شهرداری‌هاست. شافعی همچنین به این موضوع اشاره کرد که شرایط تحریمی در یک سال اخیر فشارهای زیادی به حوزه پولی و مالی وارد کرده و تنگناهای اقتصادی کشور به سبب تحریم‌ها بیشتر شده است.
بانک‌ها به قانون ستاد تسهیل عمل نمی‌کنند
همچنین در این نشست نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران گفت: بانک‌های ما فاصله زیادی با نظام بین‌المللی دارند و اگر روزی درب‌ها باز شوند، مشکلات نمایان خواهد شد. محمدرضا انصاری اظهار کرد: به طور کلی نگاه اتاق به عملکرد همتی مثبت است و امیدواریم به بانک‌ها سامان دهند و به صورت موفق کار رگلاتوری را انجام دهند.رییس کمیته ارزی اتاق بازرگانی ادامه داد: اتاق بازرگانی در همان هفته اول اعلام ارز ۴۲۰۰ تومانی، کمیته ارزی متشکل از صاحبنظران داخل اتاق و خارج آن را جمع کرد و به نتایجی رسید که آن را به صورت مکتوب اعلام کرده این سند نشان می‌دهد اتاق می‌تواند همکار خوبی برای دولت و بانک مرکزی باشد و از فاجعه‌هایی مانند ارز ۴۲۰۰ سامانه نیما و پیمان‌سپاری ارزی جلوگیری کند.
وی ادامه داد: ستاد تسهیل یک قانون است ولی بسیاری از بانک‌ها از آن تمکین نمی‌کنند. این در حالی است که اتاق می‌توانست این موارد تخلف را به بانک مرکزی ارجاع دهد. به گفته انصاری، اگر قانون باشد و بانک‌ها از آن تمکین نکنند، اعتماد و اطمینان بخش خصوصی از بانک مرکزی سلب می‌شود.
به جای سر تکان دادن، لیست را منتشر کنید!
در این نشست همچنین عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به مسائل مطرح شده از سوی بانک مرکزی در خصوص بازنگشتن ارز حاصل از صادرات توسط صادرکنندگان گفت: مگر می‌شود صادر‌کنندگان ارز حاصل از صادرات را به کشور بازنگردانند اما به فعالیت اقتصادی خود ادامه دهند.بهرام شکوری افزود: صادرکنندگان ارز را به کشور باز می‌گردانند اما ممکن است بازگشت از طریق سامانه نیما نبوده باشد که در حال حاضر با توجه به نزدیک شدن نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد علاقه‌مندی صادرکنندگان برای بازگشت ارز حاصل از صادرات از این کانال بیشتر شده است.
شکوری با اشاره به جلسه‌ای که در آن یکی از مسوولان بانک مرکزی به جای انتشار اسامی صادرکنندگانی که ارز حاصل از صادرات را بازنگردانده‌‌اند سکوت کرده و فقط سر تکان داده اظهار کرد: مسوولان در کشوری که برادر رییس جمهور آن به زندان می‌رود بهتر است به جای سر تکان دادن، لیست و اسامی صادرکنندگانی که ارز حاصل از صادرات را بازنگردانده‌اند منتشر کنند.
وی افزود: بانک‌ها موتور محرک تولید هر کشوری هستند اما در کشور ما این گونه نیست. اگر اسم نظام بانکی ما بدون رباست این نام را تغییر دهیم و با‌ربا بنامیم تا شاید شرایط بهتری پیدا کند. شکوری افزود: بانک‌ها نباید بنگاه‌داری کنند و ملک بخرند‌. این در حالی است که در هیچ جای دنیا هم این‌گونه نیست. وی با بیان اینکه پول، کالاست، اظهار کرد: وقتی قیمت تمام‌شده آن پایین باشد مصرف‌کننده و تولید‌کننده از آن نفع می‌برد.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به درخواست فعالان اقتصادی برای واردات بدون انتقال ارز اظهار کرد: برای تولید و واردات مواد اولیه تولید، اجازه واردات بدون انتقال ارز را بدهید.