آتش‌بسِ مصیبتِ قرن

گروه جامعه- هرچند مدتی است که دیگر کرونای پرقدرت یکی- دو سال پیش را شاهد نیستیم و متعاقب آن هم دیگر هراس‌ روزهای اول‌ جامعه از کرونا را نمی‌بینیم، اما در روزهایی که چندان هم دور نیست، جان آدم‌ها در دنیا عدد شده بود و کرونا هر روز قدرتش را با مرگ‌های چندصدتایی به رخ می‌کشید، درهای خانه‌ها بسته شده بود و سفر و مدرسه و دانشگاه ممنوع و دورکاری هم مصلحت؛ و این ما مردم بودیم که هر روز و هر لحظه اخبار ویروس سرکش را پیگیری می‌کردیم تا ببینیم تا فلان روز و فلان ساعت چند نفر دیگر گرفتار و چند خانواده دیگر داغدار شده‌اند و آیا امیدی به بهبود اوضاع جهان هست؟…
سینه‌پهلوی عجیب و گزارش چشم‌پزشک چینی
ماجرا از گزارش چشم‌پزشک چینی در دسامبر ۲۰۱۹ شروع شد؛ یک جور سینه‌پهلوی عجیب و منشاء آن هم بازاری در ووهان چین معرفی شد. گونه‌ای جدید از ویروس کرونا؛ چیزی هم از آن نمی‌دانستند. سازمان جهانی بهداشت به موضوع ورود کرد، موارد ابتلا بالا و بالاتر رفت، زمزمه یک همه‌گیری جهانی فراگیر شد، شهر ووهان بسته شد و با کسانی که مقررات را رعایت نمی‌کردند، برخورد می‌شد.
نقطه آغاز کرونا همچنان در ابهام
بیماری جدید بود و با علائمی شبیه آنفلوآنزا؛ برخی گفتند توطئه است و برخی نشت آزمایشگاهی خواندند و برخی هم حمله بیولوژیک. موضوعی که با گذشت بیش از چهار سال هنوز هم منشاء آن مشخص نیست و در ابهام مانده است. دنیا غافلگیر شد؛ دانش آن زمان نسبت به ویروس تازه‌وارد اندک بود و رفتار ویروس هم متفاوت؛ نهایتا هم از یک نقطه‌ای به بعد دنیا فهمید که قضیه جدی است و متعاقبا در ایران هم مرزهای ورودی به کشور تحت رصد ماموران بهداشتی قرار گرفتند و مسافران در بدو ورود تب‌سنجی و غربالگری شدند.
اولین تایید و آغاز یک طغیان
دو، سه هفته قبل از اعلام رسمی کرونا در کشور، درگیر آنفلوآنزای ۱ H۱N بودیم و بر همین اساس هم بیماری‌های تنفسی معمولا با تشخیص آنفلوآنزا، وارد روند درمانی می‌شدند. نهایتا ۳۰ بهمن ماه ۹۸ شناسایی دو مورد از ویروس جدید کرونا در قم تایید و رسما از سوی وزارت بهداشت اعلام شد؛ به این ترتیب بود که بیمارستان کامکار هم به عنوان نخستین مرکز پذیرش‌کننده بیماران کرونایی در ایران بر سر زبان‌ها افتاد و در آن برهه زمانی تصاویری از پوشش کادر درمان و خدمات‌شان در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد.
پاندمی در شرایط تحریم
به تدریج بیماری شدت گرفت، مردم ترسیده بودند، ماسک هم دیگر برای همه اجباری شد و در این میان تحریم‌ها مانع سختی بودند بر سر اقدامات تشخیصی ایران و بر همین اساس هم در ابتدا محموله کیت‌های اهدایی از سازمان جهانی بهداشت، چین و … رسید تا اینکه در ادامه و در کوتاه‌ترین فرصت، انستیتو پاستور ایران کیت‌های داخلی را تولید کرد و آزمایشگاه‌های کرونا در نقاط مختلف کشور با هدایت انستیتو پاستور فعال شدند.
رقص حماسه
میدان مین بود و نفس‌های به شماره افتاده و جان‌هایی ویرانه، بیمارستان‌ها شد صحنه نبرد با دشمنی نامرئی، حماسه بر پا شد، لباس‌هایی سخت و شکوهی بی‌مانند این‌بار در نبرد با ویروسی تاجدار. جامعه پزشکی با وجود گلایه‌هایش از پرداختی‌ها و استخدامی‌ها و … وارد معرکه شد و ایثار کرد و «#کرونا را شکست می‌دهیم» ورد زبان‌ها شد. وسایل حفاظتی کم بود، سپیدپوشان در مجاهدت پابرجا ماندند و در این میان چه سرداران نام‌آشنا و چه سربازان بی‌نام و نشان، همه جنگیدند و بیش از ۳۰۰ مدافع سلامت در این میان جان باختند…
نامگذاری شماره «۱۹»
حالا دیگر دنیا در یک غافلگیری بزرگ از یک بحران چندبعدی قرار داشت؛ پاندمی‌ای که هنوز هم ابعاد ناشناخته زیادی دارد. ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده نایاب شد و بازار سیاه دارو و سوء‌استفاده از استیصال بیماران هم به راه افتاد. خیابان‌ها و وسایل حمل‌و‌نقل عمومی ضدعفونی می‌شد، شهرها رنگ‌بندی شدند، ستاد ملی مقابله با کرونا به ریاست رییس‌جمهوری تشکیل و کمیته‌های مربوطه فعال و پروتکل‌های بهداشتی و فعالیت مشاغل مرتبا بازنگری می‌شد. ویروس کرونای جدید «کووید – ۱۹» نام گرفت و شعار «در خانه بمانیم» مخابره شد. در این میان کم‌کم اسم چند دارو به میان آمد؛ کلترا، هیدروکسی کلروکین، تامیفلو و بعدتر هم رمدسیویر و فاویپیراویر؛ داروهایی که هنوز هم درباره اثربخشی ۱۰۰درصدی آنها تردید است.
جنگ واکسن
در این بین و در شرایط تاخت‌وتاز کرونا در دنیا و ایران یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترلی بیماری، «واکسن» بود؛ کلیدواژه مشترک آن روزهای دنیا و ماده‌ای ارزشمند که جنگی بر سر آن به راه بود و علی‌رغم آنکه دنیا نتایج بلند‌مدتی را برای تاثیرات یا عوارض احتمالی آن متصور نبود، اما این امیدواری را می‌داد که شرایط را به پیش از شیوع کرونا بازگرداند. در این میان متخصصان معتقد بودند تا زمانی که ۷۰ درصد از جمعیت ایمن نشوند، کرونا همچنان می‌تازد و جان می‌گیرد، بنابراین اهمیت تسریع روند واکسیناسیون کرونا به روشنی مشخص بود و در آن زمان اگر مبنا را دریافت حداقل دو نوبت واکسن به ازای هر فرد می‌گذاشتیم، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای گروه هدف در کشور بودیم تا به ایمنی حدود ۷۰ درصد جامعه دست یابیم.
ماجرای واکسیناسیون علیه پاندمی قرن در ایران
در مجموع در شرایط تقاضای بالا و تولید کم واکسن کرونا در دنیا، واکسیناسیون کشوری کرونا در ایران از ۲۱ بهمن ماه سال ۹۹ با واکسن اسپوتنیک و با اولویت کادر درمان آغاز شد و روند کُند ورود واکسن به کشور و تزریق طبق اولویت‌بندی‌های انجام‌شده در حالی اتفاق می‌افتاد که تحت تاثیر عدم تحویل به موقع واکسن‌های خریداری‌شده، در مقابل مراکز تزریق واکسن، ازدحام و صف‌های طولانی را شاهد بودیم.
تحویل ۱۴۰۰ با کرونای انگلیسی
سال ۱۴۰۰ نیز در شرایطی که ویروس انگلیسی کرونا در گردش بود و می‌تاخت تا جان بگیرد و البته با این پرسش که انتظارها برای دسترسی به واکسن موثر کی به پایان می‌رسد، تحویل شد و در واپسین روزهای تعطیلات نوروز همان سال بود که وزارت وقت بهداشت اعلام کرد در پی سفرهای نوروزی و رفتارهای اجتماعی، سوش غالب در کشور در حال تبدیل شدن به سوش ویروس جهش‌یافته انگلیسی است و بر این اساس بود که کم‌کم زمزمه‌های آغاز موج چهارم کرونا با ویروس انگلیسی در کشور شنیده و نهایتا هم آمار مرگ‌و‌میرهای کرونایی مجددا سه‌رقمی شد.
به این ترتیب بود که آغاز طوفانی موج چهارم کرونا با پر شدن تخت‌های بیمارستانی و افزایش موارد مرگ‌و‌میر رقم خورد. با ادامه روند صعودی مبتلایان و فوتی‌های کرونا و اصرار متخصصان سلامت مبنی بر قرنطینه و رفتن به سمت لاک‌داون، پیشنهاداتی مبنی بر تعطیلی شهرهای قرمز و نحوه فعالیت مشاغل برای کنترل وضعیت بیماری مطرح و نهایتا هم اجرا شد که البته این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها در برخی کلانشهرها چندان ملموس نبود.
کشتارگاه دلتا؛ کمبود سرم و دارو
در ادامه و در حالی که هنوز از موج چهارم با کرونای انگلیسی به طور کامل رها نشده بودیم، زمزمه‌های کرونای هندی که بعدا «دلتا» نام گرفت در کشورهای همسایه شنیده می‌شد و متخصصان درباره جهش جدید کرونا که از منشاء هند برخاسته بود، هشدار می‌دادند. ویروسی به مراتب سخت‌تر از آنچه که طی یک‌سال‌و‌اندی قبل از آن تجربه کرده بودیم با این تفاوت که می‌توانست به شدت واکسن گریز هم باشد، اما در این میان همچنان حواشی دست از سر مدیریت کرونا در کشور برنمی‌داشت و انتخابات ریاست‌جمهوری در خرداد ماه هم تنور این حواشی را داغ کرد.
در چنین شرایطی بود که شیوع کرونای هندی دوباره شرایط مدیریت بیماری را در کشور پیچیده کرد و با شکل‌گیری موج پنجم، درست در میانه تابستان و در شرایط مرگ‌های ۷۰۰‌تایی و لبریز شدن بیمارستان‌ها از بیماران کرونا، برخی اقلام دارویی کرونا و از جمله سرم تزریقی کمیاب و توزیع‌شان به چند داروخانه محدود شد و مردم باید ساعت‌ها به این داروخانه و آن داروخانه مراجعه می‌کردند و در صف‌های طویل و گاها چندساعته برای دریافت دارو و درمان می‌ایستادند؛ صف‌هایی که خودشان می‌توانستند یکی از عوامل انتقال و شیوع کرونا باشند، موضوعی که رییس‌جمهوری منتخب را در ۲۱ مردادماه و در شرایطی که تنها چند روز از استقرارش در نهاد ریاست‌جمهوری می‌گذشت، به میان ازدحام مردم در داروخانه ۲۹ فروردین به عنوان یکی از داروخانه‌های توزیع‌کننده داروهای کرونایی کشاند و به این ترتیب وی از نزدیک و بی‌واسطه در جریان مشکلات مردم در تهیه داروهای مختلف قرار گرفت و اعلام کرد که «معاون اول رییس‌جمهوری جلسات متعددی برای موضوع واردات واکسن و نیز دارو برگزار کرده و ان‌شاءالله مجموع این فعالیت‌ها باعث شود که مشکلات در این حوزه برطرف شود.»
مسافران واکسن
در کشاکش امواج چهارم و پنجم کرونا، انتظار عمومی برای افزایش سرعت واکسیناسیون افزون شد و در این بین با تبلیغات برخی کشورهای همسایه و از جمله ارمنستان درست در شرایطی که کرونای دلتا در ایران در اوج تاخت‌وتاز بود، برخی هرطور شده خود را به مرز ارمنستان رساندند تا با صرف هزینه‌های گزاف و حتی با وجود سختگیرانه شدن شروط دریافت واکسن و اقامت ۱۰ روزه در این کشور، خود را در برابر این بلای عالم‌گیر مصون کنند.
پایان تراژدیِ «دلتا» و سیل واکسن
سرانجام پس از طی چند ماه سخت و طاقت‌فرسا در مدیریت بیماری، پس از روی کار آمدن دولت جدید و از اواخر شهریور ماه بنابر اعلام وزارت بهداشت تمامی استان‌های کشور از قله خیز پنجم کرونا عبور کردند و تا حدودی بر موج پنجم فائق آمدیم.
روند ورود واکسن به کشور با غالب بودن واکسن سینوفارم از چین، شدت گرفت و با همراهی هلال‌احمر کشورمان، در هر پرواز حدود پنج و بعضا تا ۱۰میلیون دوز واکسن کرونا به کشور وارد شد و در این شرایط جهت سرعت گرفتن عملیات واکسیناسیون، به دنبال جلسات مسوولان وزارت بهداشت با فرماندهان بسیج و استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها، پایگاه‌های واکسیناسیون یکی پس از دیگری افتتاح شد و حتی برخی مراکز به عنوان مراکز شبانه‌روزی واکسیناسیون معرفی شدند و به این ترتیب سرعت تزریق واکسن کرونا در کشور شتاب گرفت.
ظاهرا قرار نبود این پایان پاندمی باشد، به‌طوری که از اوایل مهرماه ۱۴۰۰ دکتر بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت درخصوص بروز موج ششم کرونا اعلام آماده‌باش داد و نهایتا هم ۲۸ آذرماه ورود نخستین مورد اُمیکرون به ایران از امارات از سوی وزارت بهداشت اعلام شد؛ سویه‌ای که قدرت سرایت و انتقال آن چندین برابر سویه‌های قبلی بود، اما تاخیر در واکسیناسیونِ عمده افراد گروه هدف کشور سبب شد تا جهش جدید کرونا یعنی امیکرون علی‌رغم شدت بیشتری که در انتقال و شیوع داشت، دیرتر در کشور ما گردش کرده و علی‌رغم روند صعودی و عمودی نمودار مبتلایان آن، خوشبختانه آمار مرگ‌و‌میر مشابه موج پنجم روند افزایشی را طی نکند و تقریبا در همین زمان بود که با تایید کمیته علمی کرونا، واکسیناسیون دوز سوم کرونا در کشور نیز آغاز شد.
سلسله اُمیکرون
با وجود کاهش بروز کرونا به دنبال گسترش واکسیناسیون، اما باز هم در سال ۱۴۰۱ نتوانستیم کاملا از شر این ویروس منحوس در امان باشیم. اُمیکرون که بیشترین قدرت بیماری‌زایی خود را در کودکان نشان داد، توانست جهش‌های فراوانی ایجاد کند، به طوری که گفته می‌شود تقریبا از نیمه سال ۱۴۰۱ تاکنون ۹۸ درصد آنچه که تحت عنوان سوش‌های جهش‌‌یافته کرونا شاهد هستیم، همه به سلسله خانواده امیکرون بازمی‌گردد، بنابراین آنچه که الان شاهد آن هستیم سوش‌هایی هستند که زیرمجموعه خانواده امیکرون بوده و در این میان خانواده XBBامیکرون از مهم‌ترین و پرگردش‌ترین ساب واریانت‌های امیکرون هستند که توانستند در ۱۴۰۱ موج هفتم و هشتم کرونا را ایجاد کنند؛ موضوعی که سبب شد تا کمیته ملی واکسیناسیون تاکید کند که همه افراد بالای ۱۸ سال صرف‌نظر از اینکه چند دوز واکسن دریافت کردند، اگر ۶ ماه از دوز آخرشان گذشته، نوبت چهارم‌شان را دریافت کنند و افراد ۱۲ تا ۱۸ سال هم در صورتی که در گروه‌های پرخطر هستند، دوز یادآور را دریافت کنند.
و بالاخره فوتی صفر کرونا
در مجموع در ۱۴۰۱ پس از مدت‌ها ترس و انتظار، بالاخره روزهای فوتی صفر کرونا را تجربه کردیم، اما همزمانی سایر بیماری‌های ویروسی تنفسی از قبیل سرماخوردگی، آنفلوآنزا و… با زیرسویه‌های جدید کرونا باز هم سبب افزایش موارد بیماری شد.
تا آن مقطع زمانی هرچند زیرسویه‌های جدید امیکرون از نظر بیماری‌زایی و مرگ‌و‌میر تفاوتی با زیرسویه‌های قبلی نداشتند، اما از نظر سرایت‌پذیری سرعت بیشتری داشتند و البته خوشبختانه موج هشتم کرونا در ایران تلفات چندانی نداشت و از اواسط بهمن ماه ۱۴۰۱ این موج نیز رو به افول گذاشت و وزارت بهداشتی‌ها پایان این موج را اعلام کردند.
در هر حال به تدریج آمار روزانه ابتلا و فوتی کرونا در کشور کاهشی شد و البته از شدت بیماری‌زایی سوش‌های جدید امیکرون نیز با وجود سرعت بالای انتقال آنها، کاسته شد و تحت تاثیر همین موارد، تست‌گیری کاهش یافت، چراکه موارد جدید بیماری به علت خفیف بودن علائم یا به پزشک مراجعه نمی‌کنند یا اگر هم مراجعه کنند، تست انجام نمی‌دهند و بر همین اساس هم هرچند هشدارهایی درباره موج نهم کرونا در آن مقطع زمانی داده شد، نمی‌توان با قطعیت در مورد موج‌های بعدی کرونا در کشور صحبت کرد، زیرا با خفیف شدن علائم بیماری، تست‌گیری هم کاهش یافت.
پایان اضطرار
سازمان جهانی بهداشت در پنجم ماه مه ۲۰۲۳ به طور رسمی اعلام کرد که همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ ناشی از کروناویروس از این پس دیگر یک وضعیت اضطراری برای بهداشت عمومی جهانی نیست. تدروس آدهانوم دبیرکل سازمان جهانی بهداشت تاکید کرد که این روند به بیشتر کشورها این امکان را داده که به شرایط عادی زندگی همان‌طور که قبل از کووید-۱۹ می‌شناختیم، بازگردند.
در ایران نیز در سوم مردادماه ۱۴۰۲، وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای مبتنی بر نظر کمیته علمی کشوری کرونا، از پایان شرایط اضطراری کرونا و استفاده همگانی از ماسک خبر داد و البته تاکید کرد که پایان شرایط اضطرار به معنای پایان بیماری و ریشه‌کن شدن آن نیست و در مجموع متخصصان معتقدند که کرونا مانند بیماری‌هایی نظیر آنفلوآنزا همراه بشر خواهند ماند.
هزینه‌های سنگین کرونا
در مجموع کرونا هزینه‌های سنگینی را به دنیا و از جمله ایران تحمیل کرد؛ هر جا غفلت کردیم، تاخت و جان گرفت و طبق آمار جهانی، موارد ابتلا به کووید ۱۹ در کشورهای مختلف تاکنون به ۷۰۳ میلیون و ۳۰۵ هزار و ۲۱۵ نفر رسیده و مرگ ۶ میلیون و ۹۸۳ هزار و ۷۶۸ بیمار نیز تایید شده است.
در ایران نیز طبق آخرین آمار وزارت بهداشت، جمعا بیش از ۷ میلیون و ۶۲۶ هزار نفر به این بیماری مبتلا شده و متاسفانه حدود ۱۴۶ هزار و ۷۷۷ نفر نیز جان خود را به دلیل این بیماری از دست داده‌اند. مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به بیش از ۱۵۵ میلیون و ۶۱۸ هزار و ۶۷۵ دوز رسیده است.
حفظ قهرمانی هزینه دارد
در مجموع از زمان تایید بیماری کرونا در کشور در ۳۰ بهمن ماه ۱۳۹۸ تاکنون؛ چهار سال پر از فراز‌و‌نشیب را در مقابله با این پاندمی عالم‌گیر پشت‌سر گذاشته‌ایم و اکنون به مدد تزریق واکسن و اقدامات مقابله‌ای دیگر، ویروس رام شده و در حال تجربه شرایط بهتری در ایران و دنیا هستیم. خلاصه کلام آنکه صلابت، دانش و توانمندی دانشمندان و تیم بهداشت و درمان کشورمان در مقابله با ویروسی عالم‌گیر و در شرایط تحریم‌ها، همخوانی صنعت داروسازی کشور با تغییرات جهانی در پاندمی قرن، جهش واکسن‌سازی کشور و ساخت ۶ نوع واکسن و… بار دیگر و به اذعان مسوولان، در میدان عمل ثابت کرد که «می‌توانیم» و «قهرمانیم»، اما مشخص است که حفظ قهرمانی هزینه دارد، چراکه در دنیا هزینه‌های بهداشتی درمانی رو به افزایش است و مقوله «سلامت» در دنیا همیشه گران بوده و هست. بنابراین از آنجا که بخش عمده آن حاکمیتی است، بی‌تردید حفظ دستاوردها و ادامه این روند رو به جلو، مستلزم سرمایه‌گذاری است.