آثار رکود جهانی بر اقتصاد ایران

با توجه به شکل‌گیری رکود گسترده در اقتصاد جهانی این سوال مطرح است که آیا رکود در غرب و دیگر کشورهای صنعتی به سود ایران خواهد بود؟ روند اقتصاد جهانی همچنان پس از گذشت هفت ماه از سال جاری در وضعیتی نامساعد به سر برده و هر روزه خبرهای مختلفی از شکل‌گیری رکود اقتصاد در ایالات متحده یا چین منتشر می‌شود. جدا از تاثیری که وضعیت اقتصادی قدرت‌های بزرگ بر روی بازار کامودیتی‌ها و دیگر بازارهای مالی می‌گذارند، نکته مهم برای کشوری چون ایران که در زمره اقتصادهای بزرگ و کشورهای صنعتی جهان محسوب نمی‌شود، چه خواهد بود؟
اگر بخواهیم این موضوع را به صورت تلفیقی با حوزه سیاست خارجی بررسی کنیم، اساسا باید این سوال را پرسید که آیا شکل‌گیری وضعیت اقتصادی نامساعد در قدرت‌های بزرگ در تعارض با ایران به ویژه ایالات متحده و هم‌پیمانان اروپایی واشنگتن، به سود ایران خواهد بود یا خیر؟
تاثیرات رکود اقتصادی بر تجارت خارجی
مهم‌ترین تاثیرات رکود اقتصادی را می‌توان در عدم توازن میان عرضه و تقاضا از یک سو و کاهش تدریجی تولید به دلیل کاهش کشش در بازار در سوی دیگر شناسایی کرد. همچنین، باید به این نکته نیز توجه داشت که قوانین رکود ثابت بوده و در سطوح بین‌المللی یا ملی تفاوتی از این حیث وجود ندارد. حال اگر بخواهیم دسته‌بندی روشنی در محیط تجارت بین‌الملل داشته باشیم، می‌توان کشورها را به سه دسته تولید‌کننده مواد خام، تولید‌کننده محصولات و مصرف‌کننده دسته‌بندی کرد که البته از این منظر، یک کشور می‌تواند همزمان در هر سه دسته‌بندی قرار بگیرد.
هنگامی که شرایط رکود بر محیط بین‌المللی حاکم شود (مانند وضع فعلی موجود)، کشورهای صنعتی بزرگ جهان که بیشترین حجم تولید را به خود تخصیص می‌دهند بنا به دلایل مذکور در بالا، از میزان خرید و واردات مواد خام اولیه خود خواهند کاست، چراکه اساسا تولید در چنین محیطی نه‌تنها سودی در بر نخواهد داشت، بلکه می‌تواند حتی منجر به ضرر نیز شود.
در این میان، کشورهای صادر‌کننده مواد خام اولیه مانند سنگ‌های معدنی فلزات اساسی، نفت، مواد معدنی کمیاب و… نیز متضرر خواهند شد، چراکه اساسا خریداران صنعتی از بازار آنها کوچ کرده یا خرید آنها به حداقل میزان ممکن خواهد رسید که این به معنای کاهش درآمد ارزی برای کشور صادر‌کننده مواد خام خواهد بود. کشورهای خام‌فروش جنوب معمولا وابسته به واردات کالاهای مصرفی خود از کشورهای صنعتی شمال هستند.
کشورهایی چون ایران که صادر‌کننده مواد خام اولیه مهمی همچون نفت محسوب می‌شوند می‌بایست کالای صادراتی خود را با بیشترین میزان تخفیف و البته نه به اندازه حجم گذشته صادر کنند که همین موضوع منجر به کاهش شدید درآمدهای ارزی آنها خواهد شد.
در اینجا به سه مشکل مواجه خواهند شد: کاهش درآمد ارزی ناشی از کاهش خرید مواد خام از سوی کشورهای صنعتی، افزایش قیمت محصولات صادراتی کشورهای صنعتی به دلیل افزایش هزینه تولید و همچنین کاهش عرضه آن محصولات در بازار. به عبارت دیگر، رکود جهانی باعث آن خواهد شد که کشورهای مصرف‌کننده، کالاهای مصرفی خود را با قیمت بالاتر و البته درآمد ارزی کمتر از خارج وارد کنند که چنین شرایطی، یکی از دلایل بروز تورم در اقتصاد ملی آنها محسوب می‌شود.
ضرر ایران از رکود جهانی
اگرچه بنا به دلایل سیاسی و تعارضات موجود میان تهران و غرب، برخی از رسانه‌های داخلی یا کارشناسان اقتصادی در داخل کشور معتقدند که بروز رکود جهانی تاثیر چندانی بر اقتصاد ملی ایران نخواهد داشت یا بعضا آمارهایی از رشد اقتصادی چشمگیر در این وضعیت ارائه می‌دهند، اما حقیقت امر این است که در تجارت بین‌الملل مدرن، تمامی کشورهای جهان در یک کشتی نشسته‌اند و میزان وابستگی اقتصادی آنها به یکدیگر در حدی است که بروز رکود جهانی قطعا همه آنها را درگیر خود خواهد ساخت. در این میان، کشورهایی چون ایران که صادر‌کننده مواد خام اولیه مهمی همچون نفت محسوب می‌شوند نیز می‌بایست کالای صادراتی خود را با بیشترین میزان تخفیف و البته نه به اندازه حجم گذشته صادر کنند که همین موضوع منجر به کاهش شدید درآمدهای ارزی آنها خواهد شد.
یکی از دلایل مهم تضعیف اقتصاد ایران، رکود شکل‌گرفته در اقتصاد جهانی است که مضاف شدن این رکود به مشکلات اقتصادی گذشته مانند تحریم‌های اقتصادی گسترده، وضعیت فعلی اقتصادی را رقم زده است. این نکته را نیز باید اضافه کرد که در شرایط رکود اقتصادی، کشورهای صادر‌کننده معمولا برای جلب نظر خریداران و کشش کم بازار معمولا از قواعد بین‌المللی وضع‌شده در چارچوب همکاری سازمان‌های بین‌المللی عدول کرده و به نوعی رقابت با یکدیگر می‌پردازند که نتیجه این رقابت نیز چیزی جز ضرر اقتصادی نخواهد بود.
به عنوان مثال، کافی است نگاهی به کاهش شدید قیمت نفت طی شش ماهه نخست سال جاری میلادی بیندازیم که یکی از مهم‌ترین فاکتورهای آن، فروش نفت ارزان‌قیمت و قاچاق روسیه خارج از سقف تعیینی از سوی اوپک‌پلاس به کشورهای صنعتی همچون چین است. در چنین وضعیتی، طبیعی است که براساس آمار منتشر‌شده از سوی اوپک‌پلاس، میزان واردات خریدار بزرگی چون هند از کشورهایی چون عراق و عربستان سعودی طی سه ماهه اخیر به صفر رسیده و نفت ارزان‌قیمت روسیه جایگزین قیمت مصوب اوپک شود.
بنابراین، می‌توان به این نتیجه رسید که یکی از دلایل مهم تضعیف اقتصاد ایران، رکود شکل‌گرفته در اقتصاد جهانی است که مضاف شدن این رکود به مشکلات اقتصادی گذشته مانند تحریم‌های اقتصادی گسترده وضع‌شده، وضعیت فعلی اقتصادی را رقم زده است، اما نکته مثبت این است که، به محض برطرف شدن شواهد رکود از صحنه اقتصاد جهانی، می‌توان انتظار بهبود تدریجی شرایط اقتصادی برای داخل کشور را داشت.