آزادسازی قطره چکانی فضای مجازی

«واتساپ» و «گوگل‌پلی» رفع فیلتر شدند

علی حسینی- سومین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم که به ریاست مسعود پزشکیان و با حضور سران قوه مقننه و قضاییه و همچنین اعضای حقوقی و حقیقی شورا عالی فضای مجازی برگزار شد با تصمیمی همراه شد که شاید بتوان آن را گامی کوچک به سمت اصلاح یک سیاست شکست‌خورده دانست؛ رفع فیلتر «واتساپ» و «گوگل‌پلی». ستار‌ هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» گفت: «گام اول رفع محدودیت از اینترنت را با همدلی و وفاق برداشتیم. از پیگیری رییس‌جمهور و همراهی رسانه‌ها و فعالان ممنونم و بیش از پیش به این همراهی و همدلی نیازمندیم. این مسیر ادامه دارد…» اما آیا این تصمیم به معنای پایان محدودیت‌هاست یا مانند تجربه‌های گذشته، اجرایی ناقص و پرابهام خواهد داشت؟ برای بسیاری از کاربران، این خبر خوشحال‌کننده بوده اما این خوشحالی با نگرانی‌هایی همراه است. آیا این تصمیم در عمل هم به درستی اجرا می‌شود؟ یا مانند ماجرای آزادی واردات آیفون که با وجود اعلام رسمی، پس از دو ماه هنوز رجیستری گوشی‌ها انجام نمی‌شود، به سرنوشت دیگری تبدیل خواهد شد که نه‌تنها مسائل را حل نمی‌کند، بلکه سردرگمی بیشتری ایجاد می‌کند. مشکل اصلی سیاست‌های مرتبط با فیلترینگ، نه در رفع محدودیت یک یا دو پلتفرم، بلکه در نبود رویکردی جامع و شفاف است. این تصمیمات اگرچه می‌تواند نشانه‌ای از پذیرش اشتباهات گذشته باشد اما همچنان از یک موضوع مهم غفلت می‌شود: اینترنت آزاد باید برای همه و همه‌جا در دسترس باشد. چرا باید به‌ جای یک اصلاح اساسی، همچنان شاهد رفع فیلتر قطره‌چکانی باشیم؟ فیلترینگ برخلاف تصور سیاستگذاران، نه‌تنها مشکلی را حل نکرده، بلکه هزینه‌های سنگینی به جامعه تحمیل کرده است.
این سیاست‌ها آسیب‌هایی ایجاد کرده‌اند که رفع فیلتر محدود نمی‌تواند جبران‌شان کند. مسوولان باید درک کنند که جامعه به تصمیمات نصفه‌ و نیمه نیاز ندارد. اگر امروز رفع فیلتر «واتساپ» و «گوگل‌پلی» تصویب شده، فردا باید تمام پلتفرم‌ها و خدماتی که مردم به آنها نیاز دارند، آزاد شود. مردم پس از ماه‌ها محدودیت و فشار، منتظر اقدامی قاطع و شفاف هستند، نه رفع فیلتر چند پلتفرم در فضایی مبهم. اعتماد عمومی زمانی بازمی‌گردد که تصمیمات شورای عالی فضای مجازی و سایر نهادها، از نمایش‌های موقتی فاصله بگیرد و به ‌سمت سیاست‌هایی برود که حقوق مردم را به رسمیت بشناسد. رفع فیلتر «واتساپ» و «گوگل‌پلی»، اگرچه قدمی مثبت است اما کافی نیست. این قدم باید آغاز راهی باشد که در آن مردم به حق دسترسی آزاد به اینترنت دست پیدا کنند، نه صرفا وعده‌هایی که در اجرا بی‌سرانجام می‌مانند.
نقش رفع فیلترینگ در آینده ایران دیجیتال
سعید امینیان کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات در خصوص رفع فیلتر «واتساپ» و «گوگل‌پلی» به «جهان‌صنعت» گفت: «رفع فیلترینگ پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های محبوب به‌ویژه واتساپ و گوگل‌پلی، در جلسه اخیر شورای عالی فضای مجازی، گامی مثبت در جهت پاسخگویی به خواسته‌های عمومی و ترمیم اعتماد میان مردم و دولت است. این تصمیم که با اجماع اعضای شورا به تصویب رسید، نقطه‌ عطفی در سیاستگذاری‌های فضای مجازی کشور محسوب می‌شود. نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که بیش از ۹۰‌درصد مردم با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی مخالف‌ بوده و تلگرام و واتساپ همچنان محبوب‌ترین پلتفرم‌ها در ایران هستند. با این حال، همچنان برخی پلتفرم‌های مهم مانند اینستاگرام و تلگرام در دسترس نیستند. ادامه این روند می‌تواند به تقویت اقتصاد دیجیتال، حمایت از کسب‌وکارهای آنلاین و افزایش رضایت عمومی منجر شود.»
او در ادامه گفت: «اهمیت این گام از چند منظر قابل بررسی است؛ نخست، ارتباط آزاد و بدون مانع یکی از پایه‌های اصلی جامعه اطلاعاتی و دموکراتیک است. شبکه‌های اجتماعی نقش کلیدی در ارتباطات شخصی، خانوادگی و حرفه‌ای ایفا می‌کنند. ایجاد محدودیت بر این ابزارها، نه‌تنها بهره‌وری اجتماعی را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی به سیاستگذاری‌ها را نیز خدشه‌دار می‌کند. ثانیا، نقش اقتصادی این پلتفرم‌ها غیرقابل ‌انکار است. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ از طریق واتساپ یا ابزارهای مشابه با مشتریان و همکاران خود در ارتباط هستند. مسدودسازی این پلتفرم‌ها، خسارات اقتصادی زیادی به بار آورده است که رفع فیلترینگ می‌تواند آغازگر روند جبران این خسارات باشد.»
این کارشناس افزود: «از جنبه بین‌المللی نیز آزادسازی دسترسی به ابزارهای ارتباطی نظیر گوگل‌پلی، پیامی مثبت به جامعه جهانی مخابره می‌کند. این اقدام می‌تواند نشان‌دهنده تعهد کشور به اصول آزادی دسترسی و تعامل جهانی باشد که در بهبود تصویر بین‌المللی کشور تاثیرگذار است. با این وجود، این اقدام تنها گام ابتدایی در مسیر رفع محدودیت‌هاست. خواسته عمومی جامعه فراتر از رفع فیلترینگ چند پلتفرم خاص است. مردم انتظار دارند سیاست‌های فضای مجازی کشور به سمتی حرکت کند که آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات به‌ عنوان یک اصل بنیادین در نظر گرفته شود. بررسی تجربیات کشورهای دیگر نیز نشان می‌دهد که محدودسازی فضای مجازی نه‌تنها تاثیر مثبتی بر امنیت اجتماعی ندارد، بلکه زمینه‌ساز ایجاد فضای بی‌اعتمادی و تقابل میان مردم و دولت‌ها می‌شود. در مقابل کشورهایی که به توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و رفع محدودیت‌ها پرداخته‌اند، توانسته‌اند اعتماد عمومی را تقویت کرده و محیطی مناسب برای رشد اقتصادی و اجتماعی ایجاد کنند.» او در ادامه خاطرنشان کرد: «رفع فیلترینگ باید با تقویت آموزش دیجیتال و فرهنگ‌سازی همراه باشد. جامعه‌ای که توانایی استفاده مسوولانه از فضای مجازی را داشته باشد، نیازی به محدودیت‌های گسترده ندارد. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری در آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی است. تصویب رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی نشان می‌دهد که سیاستگذاران متوجه اهمیت شنیدن صدای مردم شده‌اند. با این حال لازم است این روند با شفافیت بیشتری همراه باشد. جامعه حق دارد بداند دلایل فیلترینگ چه بوده و چگونه به تصمیم‌گیری در خصوص رفع آن رسیده‌اند. در کنار این باید به ایجاد جایگزین‌های داخلی قدرتمند نیز توجه شود. اگرچه پلتفرم‌های داخلی نمی‌توانند به ‌تنهایی پاسخگوی نیازهای کاربران باشند اما حمایت از نوآوری و توسعه داخلی می‌تواند مکملی برای رفع فیلترینگ باشد.»
امینیان در پایان گفت: «این تصمیم همچنین فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های کلی فضای مجازی فراهم می‌کند. به جای تمرکز بر محدودسازی، باید بر توانمندسازی و ایجاد زیرساخت‌هایی که اعتماد و رضایت عمومی را جلب کنند، تمرکز کرد. اینکه شورای عالی فضای مجازی به این نتیجه رسیده که محدودیت‌ها راه‌حل مشکلات نیست، نشانه‌ای مثبت و امیدوارکننده است. اما این تصمیم نباید تنها یک حرکت نمادین باشد بلکه باید به سیاستی پایدار و همه‌جانبه تبدیل شود. امیدواریم با ادامه این مسیر، فضای مجازی کشور به محلی برای تبادل آزاد اندیشه‌ها، رشد اقتصادی و تعامل جهانی تبدیل شود چراکه آینده کشور به توسعه و پیشرفت در این حوزه گره خورده است.»
سخن پایانی
در نهایت رفع فیلتر «واتساپ» و «گوگل‌پلی»، هرچند می‌تواند به‌ طور موقت به عنوان اقدامی مثبت دیده شود اما همچنان نمی‌تواند مرهمی کافی بر زخم عمیق فیلترینگ باشد. در دنیای امروز که اینترنت به عنوان یکی از اساسی‌ترین ابزارهای دسترسی به اطلاعات، ارتباطات و فعالیت‌های اقتصادی شناخته می‌شود، محدودیت‌های طولانی‌مدت آن نه‌تنها مانعی برای پیشرفت کشور است بلکه شکاف عمیقی میان مردم و مسوولان ایجاد می‌کند. آنچه از مسوولان انتظار می‌رود، تصمیمات شجاعانه و جامع است، نه اصلاحات قطره‌چکانی و تدریجی که تنها بخش کوچکی از مشکلات را حل کرده و سایر چالش‌ها را پنهان می‌کند. مردم به جای وعده‌های جزئی و ناکافی، به اصلاحات واقعی و اجرایی نیاز دارند. وقتی مسوولان تصمیم می‌گیرند که فیلترینگ را به‌طور کامل لغو کنند، این نه‌تنها به نفع اقتصاد و جامعه است، بلکه زمینه‌ساز اعتماد دوباره مردم خواهد بود. تنها در این صورت است که می‌توان به آینده‌ای امیدوار بود؛ جایی که مردم بدون ترس از محدودیت‌ها بتوانند به حقوق دیجیتال خود دسترسی داشته باشند.