آزمونی برای خاورمیانه جدید

دونالد ترامپ باز هم در مسیر اتخاذ یک تصمیم جنجالی قرار گرفت. رییس‌جمهور آمریکا چهارشنبه گذشته از تصمیم خود برای اعلام قدس به عنوان پایتخت فلسطین دفاع کرد و گفت این اقدام باید مدت‌ها قبل انجام می‌شد. بحث اعلام تصمیم نهایی دونالد ترامپ در انتقال سفارتخانه آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس در حالی مطرح شد که فلسطینیان آن را ضربه‌ای مهلک به روند صلح می‌خوانند.
رییس‌جمهور آمریکا چهارشنبه گذشته اعلام کرد کشورش قدس را به عنوان پایتخت اسراییل به رسمیت شناخته و سفارت خود را از تل‌آویو به این شهر انتقال می‌دهد. ترامپ به وزارت خارجه کشورش دستور داد اقدامات لازم را برای انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس به عمل آورد. ترامپ تصریح کرد که مایک پنس، معاون رییس‌جمهور آمریکا طی روزهای آینده به خاورمیانه سفر خواهد کرد.
او گفت: قدس خاستگاهی برای مهم‌ترین دموکراسی‌ها در منطقه است. تاخیر در اعلام قدس به عنوان پایتخت اسراییل هیچ چیزی را برای دستیابی به صلح محقق نساخته است. به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسراییل به نفع روند صلح است. رییس‌جمهور آمریکا خاطرنشان کرد: واشنگتن به دستیابی به توافق صلح مورد قبول برای اسراییلی‌ها و فلسطینی‌ها پایبند می‌ماند. ترامپ گفت‌ در صورت موافقت دو طرف، واشنگتن از راه‌حل تشکیل دو کشور حمایت خواهد کرد.
کنگره آمریکا در سال ۱۹۹۵ قانونی برای انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس تصویب کرد اما از آن زمان تاکنون تمام روسای‌جمهور آمریکا با امضای فرمانی آن را به تعویق انداخته‌اند. انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس از وعده‌های انتخاباتی دونالد ترامپ بود. این تصمیم سیاست چند دهه اخیر آمریکا در ارتباط با اختلافات میان اسراییل و فلسطین را تغییر خواهد داد و ممکن است خشونت‌ها را در منطقه افزایش دهد.
شعله‌ور شدن خشم در جهان اسلام
متحدان عرب آمریکا واکنش شدیدی به اعلام شناسایی بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسراییل از خود نشان داده‌اند.
بیت‌المقدس سرزمینی مقدس است نه پایتختی مورد مناقشه. این به معنای آن است که رهبران عرب کمتر تمایل دارند رویکردی عملی در قبال آن داشته باشند؛ رویکردی که احتمالا ممکن است در نهایت در سایر مسایل اصلی درگیری‌های فلسطینیان- اسراییل اتخاذ کنند. عربستان و اردن به عنوان نگهبانان اماکن مذهبی‌ نسبت به شعله‌ور شدن خشم در جهان اسلام هشدار داده‌اند‌ اما تحولات در جهان عرب باعث تغییر اولویت‌ها از مساله فلسطینیان به مسایلی دیگر در میان کشو‌رهای حوزه خلیج‌فارس شده است.
آنها یک همکاری بی‌‌سروصدا و به دور از جنجال را با اسراییل شکل داده‌اند و به همین دلیل نیازمند حضور ترامپ در کنار خود هستند. اگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس سروصدای زیادی در مورد شناسایی بیت‌المقدس به عنوان پایتخت فلسطین از خود نشان دهند‌ اما در عین حال اقدامی در این مورد انجام ندهند، این دلیل دیگری از وجود خاورمیانه‌ای جدید است.
اقدامی خطرناک یا گامی بلند؟
ترامپ اورشلیم را به عنوان پایتخت اسراییل به رسمیت شناخت. هشدارهای بین‌المللی از خطر بی‌ثباتی بیشتر منطقه و ضربه به روند صلح خبر می‌دهند. هم اسراییلی‌ها و هم فلسطینی‌ها بیت‌المقدس را پایتخت خود می‌دانند. سفارتخانه همه کشورهای خارجی هم در تل‌آویو قرار دارد‌ اما رییس‌جمهور آمریکا با وجود هشدارها و مخالفت‌های بین‌المللی، قصد دارد سفارتخانه ایالات متحده در اسراییل را از تل‌آویو به قدس منتقل کند؛ اقدامی که معنای آن به رسمیت شناختن این شهر به عنوان پایتخت اسراییل است.
ترامپ وعده چنین اقدامی را در جریان کارزار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا داده بود. دولت اسراییل بر چنین اقدامی اصرار می‌ورزد و فلسطینیان به شدت مخالف آن هستند. دلیل حضور تمام‌ سفارتخانه‌های کشورهای خارجی در تل‌آویو، مبهم بودن موقعیت حقوقی اورشلیم است. هم اسراییلی‌ها و هم فلسطینیان این شهر را پایتخت مشروع خود می‌دانند.
اسراییل بخش شرقی این شهر را در جنگ ۱۹۶۷ به اشغال خود در‌آورد و در سال ۱۹۸۰ آن را ضمیمه خاک خود کرد. فلسطینی‌ها اما شرق اورشلیم را پایتخت کشور مستقل آینده خود می‌دانند. با این همه‌ اسراییل هر دو بخش شرقی و غربی این شهر را پایتخت ابدی و تفکیک‌ناپذیر خود می‌داند؛ ادعایی که از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته نشده است.
گرچه کنگره آمریکا در سال ۱۹۹۵ میلادی با تصویب قانونی، انتقال سفارتخانه ایالات متحده به بیت‌المقدس را پیش‌بینی کرده‌ اما دولت‌های مختلف آمریکا تاکنون‌ برای اجتناب از اقدامی پیش از نهایی شدن موقعیت حقوقی این شهر، دست به تغییر وضعیت کنونی نزده‌اند.
روسای جمهور‌ آمریکا از سال ۱۹۹۵ تاکنون‌ طبق اختیاری که به آنها داده شده، هر شش ماه یک بار طی فرمان‌هایی اجرای قانون مصوب کنگره را به تعویق انداخته‌اند. اما مقام‌های ارشد کاخ سفید، با فرارسیدن موعد مجدد امضای فرمان انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس یا به تعویق انداختن آن، ترامپ دستور فرآیند این انتقال را صادر کرد.
البته به باور کارشناسان، حتی در صورت فرمان ترامپ، انتقال سفارتخانه به سرعت قابل اجرا نیست و عملا چنین فرآیندی چند سال طول خواهد کشید. با وجود چنین اقدامی، به صرف رسمیت یافتن، می‌تواند پیامدهایی غیرقابل پیش‌بینی در منطقه خاورمیانه به همراه داشته باشد.
مخرب صلح یا در راستای ثبات‌
دونالد ترامپ اوایل اکتبر سال‌جاری میلادی (۲۰۱۷) گفته بود هنوز قصد انتقال سفارتخانه آمریکا به اورشلیم را ندارد. او تصریح کرده بود که قصدش تلاش در راه ایجاد صلح میان اسراییلی‌ها و فلسطینی‌هاست.
رییس‌جمهور‌ آمریکا با وجود تاکید بر اتخاذ تصمیمی در این مورد در آینده‌ای نه چندان دور، در عین حال گفته بود تلاش برای برقراری صلح در اولویت قرار خواهد داشت. چند هفته پیش نیز رسانه‌های آمریکایی از تلاش ترامپ برای ترغیب دو طرف اسراییلی و فلسطینی برای بازگشت به مذاکرات مستقیم خبر داده بودند. با وجود این اما ترامپ با شماری از سران منطقه تماس گرفت و آنها را در جریان قصد خود برای انتقال سفارتخانه آمریکا به بیت‌المقدس گذاشت.
اتحادیه اروپا، مصر، اردن، ترکیه و عربستان سعودی در سطوح مختلف نسبت به اقدام احتمالی ترامپ هشدار داده‌اند. جمعه گذشته نیز دفتر محمود عباس هشدار داد چنین اقدامی به نابودی روند صلح میان اسراییل و فلسطینیان خواهد انجامید.
قصد ترامپ برای به رسمیت شناختن اورشلیم به عنوان پایتخت اسراییل، علاوه بر هشدارهای جهانی در مورد به خطر افتادن روند صلح، با تهدیدهایی هم مواجه شده است. حماس تهدید کرده که در صورت عملی شدن این اقدام، فلسطینیان را به انتفاضه جدید فراخواهد خواند. در جریان خیزش موسوم به انتفاضه دوم که در سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز شد و نزدیک به پنج سال به درازا کشید، حدود سه هزار فلسطینی و هزار اسراییلی جان خود را از دست دادند.
هشدار آمریکا درباره لغو دیدار پنس و عباس
تشکیلات خودگردان فلسطین پس از تصمیم دونالد ترامپ در مورد به رسمیت شناختن اورشلیم به عنوان پایتخت اسراییل قصد دارد دیدار محمود عباس با معاون ترامپ را لغو کند. آمریکا این قصد را گامی غیر‌سازنده خوانده است.
یکی از مقام‌های بلندپایه فتح جمعه گذشته در رام‌الله گزارش داد‌ محمود عباس با معاون رییس‌جمهور‌ آمریکا بر‌خلاف قرار از‌پیش‌تعیین‌شده دیدار نخواهد کرد. به گفته او، مایک پنس با خوشامدگویی مقامات فلسطینی روبه‌رو نخواهد شد. معاون رییس‌جمهور‌ آمریکا قرار بود در آستانه جشن کریسمس به منطقه سفر و با مقام‌های مصری، اسراییلی و فلسطینی دیدار و گفت‌وگو کند. ملاقات او با محمود عباس برای روز ۱۹ دسامبر تعیین شده بود.
در این میان آمریکا نیز به این مساله واکنش نشان داده است. یک مقام دولت ایالات متحده گفت لغو دیدار از‌پیش‌تعیین‌شده میان عباس و پنس غیر‌سازنده خواهد بود. او افزود که پنس همچنان در‌صدد است با رییس تشکیلات خودگردان فلسطین دیدار و مذاکره کند.
پوتین خواستار مذاکره فلسطین و اسراییل
رییس‌جمهور روسیه در گفت‌وگوی تلفنی با همتای ترکیه‌ای خود طرف‌های فلسطینی و اسراییلی را به خویشتنداری و مذاکره فراخواند.
ولادیمیر پوتین در گفت‌وگوی تلفنی با رجب طیب‌اردوغان نسبت به اقدام دونالد ترامپ درباره به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسراییل ابراز نگرانی کرد. وی گفت: چنین اقداماتی فرصت موفقیت روند صلح در خاورمیانه را از بین می‌برد. ما با متشنج شدن اوضاع مخالفیم و خواهان خویشتن‌داری و مذاکره میان فلسطین و اسراییل هستیم.
از طرفی رجب طیب‌اردوغان در گفت‌وگوی‌ تلفنی با پاپ فرانسیس با او درباره اقدام اخیر دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا در به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسراییل مذاکره کرد. اردوغان تاکید کرد: چیزی که یک اجبار برای صلح و ثبات منطقه‌ای است تشکیل کشور فلسطین مستقل و آزاد به پایتختی قدس شرقی و در چارچوب مرزهای قبل از ۱۹۶۷ است. اردوغان و پاپ فرانسیس با تاکید بر اینکه شهر قدس برای هم مسلمان‌ها، هم یهودیان و هم مسیحیان مقدس است بر لزوم اجتناب از هرگونه اقدامی برای تغییر وضع موجود در قدس تاکید کردند.