آسیب‌دیدگان بی‌پناه

گروه جامعه- چند ثانیه‌ای زمین لرزید و تمام شد. خانه‌ها با خاک یکی شدند، خانواده‌ها بی‌خانه و کاشانه و بچه‌هایی بی‌سرپرست شدند‌ اما داستان مشکلات مناطق زلزله‌زده انگار تمامی ندارد. با گرم شدن هوا مشکلات این افراد هر روز بیشتر و بیشتر هم خواهد شد. پس از زمین‌لرزه کرمانشاه بیش از ۷۰۰ زن باردار در مناطق زلزله‌زده شناسایی شدند. زنانی که تا چند ماه آینده باید فرزندان خود را به دنیا بیاورند، امروز با افسردگی بارداری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
زهرا رحیمی، مدیر عامل جمعیت امام علی (ع) در پنجمین همایش مادرانه جمعیت امام علی که با محوریت زنان باردار و نوزادان در شرایط بحران که در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، به ضرورت ارائه طرح مادرانه در مناطق زلزله‌زده استان کرمانشاه پرداخت و گفت: متاسفانه شاهد نابرابری وضعیت زنان در جامعه به ویژه در مناطق محروم هستیم. نابرابری در فرصت‌ها که شامل خروج سریع دختران از چرخه آموزش، کم‌اهمیتی به کودکان به خصوص دختران و به تبع آن عدم اعتماد به نفس و خود‌باوری دختران همچنین نبود استقلال اقتصادی و نبود فرصت شغلی برابر، درآمد برابر با مردان از مصادیق این نابرابری‌هاست و در شرایط حاد و بحرانی مثل وقوع بلایای طبیعی عواقب این تبعیض‌ها بیشتر جلوه‌گر می‌شوند و زنان در چنین شرایطی بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند.
وی اظهار کرد: امروز در جامعه شاهد عدم آشنایی زنان به حقوق خودشان حتی در بین اقشار تحصیلکرده هستیم. به دلیل نبود خود‌باوری و نداشتن مشارکت اجتماعی، زنان طبقه محروم عموما سهمی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خود ندارند و سیستم حمایتی اجتماعی مناسبی نیز برای حمایت از ایشان وجود ندارد. به عنوان مثال به جای احقاق حقوق بی‌منت تامین اجتماعی از زنان سرپرست خانوار در قالب سیستم تامین اجتماعی، گاهی شاهد حمایت‌های صدقه‌گونه و با منت از این زنان هستیم.
رحیمی بخش بزرگی از مشکلاتی را که زنان در بحران زلزله کرمانشاه با آن روبه‌رو بودند مباحث بهداشتی، بارداری و زایمان، احساس نا‌امنی و انجام وظایف روزمره و مدیریت فرزندان در شرایط کاملا متفاوت بحرانی‌، سوء‌تغذیه و عدم امکان مطرح کردن نیازهای زنانه به دلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی منطقه دانست و ابراز کرد: بر اساس تحقیقات میزان اضطراب و افسردگی در این مناطق هم از لحاظ عمق و هم کمیت در بین زنان به نسبت مردان بیشتر بوده است؛ شاید به این دلیل که مردان با تعاملات اجتماعی امکان برون‌ریزی احساسات‌شان را داشتند در حالی که زنان از چنین امکانی بی‌بهره بودند.
مدیر‌عامل جمعیت امام علی (ع) به حضور مثبت و تاثیر‌گذار زنان در نقش امداد‌رسان در بحران زلزله کرمانشاه اشاره و بیان کرد: بیشترین داوطلبان برای امداد‌رسانی در جمعیت امام علی(ع) از بین زنان بودند که با توجه به برقراری ارتباط بهتر و راحت‌تر با زنان و کودکان گرفتار منطقه توانستند نقشی درخور توجه ایفا کنند.
اقدامات جمعیت امام علی در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه
در ادامه این همایش گزارشی از فعالیت‌های جمعیت امام علی در مناطق زلزله‌زده شامل ارائه شد که براساس آن حضور اعضای جمعیت در اولین ساعات وقوع حادثه در مناطق بحران‌زده، جمع‌آوری و بسته‌بندی کمک‌های مردمی از سراسر کشور در ستادهای ۱۰ استان، کاروان اعزامی به منطقه، شناسایی اصولی و پخش کمک‌ها بر حسب اولویت و نیازمندی، راه‌اندازی کاروان شادی و بازی درمانی برای کودکان، تشکیل تیم مادرانه و تیم درمان در منطقه، بررسی شرایط بهداشتی و زیستی در منطقه مثل شرایط آب آشامیدنی و دفع زباله و…، برگزاری مسابقه دوستانه فوتبال بین تیم پرشین با تیم کودکان زلزله‌زده در کل ۳۰۰ روستا به وسیله جمعیت مردمی-دانشجوی امام علی (ع) شناسایی شد و تحت پوشش قرار گرفت که در این میان ۷۰۰ زن باردار شناسایی شد و ۸۰۰ زن و کودک توسط تیم پزشکان متخصص اعزامی به منطقه ویزیت شد و هشت میلیون توزیع دارو صورت گرفت.
همچنین مریم حبیب‌زاده از اعضای فعال طرح مادرانه به چگونگی ایجاد این طرح در سال ۹۱ پرداخت و علت آن را نیاز جمعیت وسیعی از زنان کشور از جمله زنان سرپرست خانوار، زنان روستایی، زنان مناطق حاشیه‌نشین، زنان درگیر اعتیاد، دختران فراری و … به کمک و حمایت و همچنین اهمیت دوران بارداری و سلامت مادر و جنین دانست و هدف طرح را حمایت از کودکان از دوران جنینی و ارائه خدمات در سه سطح خدمات خیریه‌ای، آگاهی بخشی و تغییرات بنیادین ساختاری برای ایجاد شرایط بهتر برای زندگی زنان عنوان کرد. در راستای آگاهی بخشی و ایجاد تغییرات تا‌کنون پنج سمینار توسط جمعیت برگزار شده است به این امید که در آینده به شرایطی دست یابیم که در آن مشکلات زنان مناطق محروم به طور کامل مطرح شود و کف خدمات برای ایشان انجام گیرد و همچنین الگویی مناسب برای کمک‌رسانی بهتر به زنان در زمان بحران به وجود آید.حمید نظری، مشاور بشر‌دوستی در سازمان ملل متحد هم ضمن پیشنهاد به استفاده از واژه بلایای طبیعی به جای بحران عنوان کردند آنچه را امروز به عنوان درس آموخته، پس از شرایط بحران درک کردیم‌؛ باید از قبل به واسطه مطالعه کتاب‌های راهنما و استفاده از تجربیات گذشته، حتی در سطح بین‌المللی می‌دانستیم.
وی به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و پروتکل‌های افزوده شده بر آن اشاره کردند که کشورهای عضو را به رعایت آن متعهد می‌کند که بخشی از آن مربوط به مسایل زنان باردار و رفع انواع تبعیض از زنان در جنگ‌ها و شرایط بحرانی است. اجرای این مصوبات قطعا بر عهده دولت‌هایی است که این قرارداد را امضا‌ کردند و یکی از وظایف مهم «NGO» مطالبه‌گری از دولت در این زمینه‌هاست.
هیچ سازمانی به تنهایی قادر به پاسخگویی به مشکلات نیست
هیچ سازمانی به تنهایی قادر به پاسخگویی به مشکلات نیست و همه نیروها از جمله دولت، ارتش، سپاه و تمامی نهاد‌های مردمی باید در یک حرکت پویا ابتدا ارزیابی مشترکی از نیازها داشته باشند و با تفکیک داده‌ها و شناخت شرایط بومی و داشتن کادر آموزش دیده و بسیج و مشارکت جامعه، اقدام به حل مشکل کنند.حمید حدادی، روانشناس نیز به طرح مسایل روان‌شناختی در منطقه پرداختند و بزرگ‌ترین معضلات زنان را مساله بارداری و اختلالات روانی ناشی از آن دانستند؛ چرا که حتی در جوامع توسعه‌یافته نیز بارداری دوران پرمخاطره‌ای برای زنان است و شایع‌ترین اختلالات روان‌شناختی بارداری بر طبق طبقه‌بندی سازمان بهداشت جهانی اختلال افسردگی و پس از آن وسواس است. افسردگی قبل و بعد از زایمان در جهان شایع است که هم پایه‌های فیزیولوژیک و نورولوژیک دارد و هم فاکتورهای اجتماعی و رویکردهای حمایتی در آن دخیل است. افسردگی زنان باردار در سه ماهه اول بارداری در جوامع توسعه‌یافته نیز دیده می‌شود ولی در جوامع توسعه نیافته این افسردگی به واسطه نگرانی از چگونگی به دنیا آوردن فرزند و نحوه پرورشش ادامه پیدا می‌کند.طبق گفته این روانشناس، مشکل بعدی زنان و کودکان در این مناطق بیش برانگیختگی یا«PTSD» بود به طوری که هر لحظه گوش به زنگ و منتظر وقوع زلزله‌ای دیگر بودند و محرکاتی برایشان تداعی کننده حادثه بود. مثل صدای پارس سگ یا صدای برخورد قطرات باران بر سقف کانکس.
مشکل خودکشی و روانشناسی مردم
مساله دیگر «سوگواری» بود که در این منطقه به واسطه ساختار قومی و عشیره‌ای مرگ یک نفر منجر به سوگوار شدن یک طایفه یا عشیره می‌شود و در این بین نیاز به افراد متخصصی است که در این مناطق حضور یابند و در یکی از مراحل پنج گانه سوگ شامل عدم واقعیت، احساس گناه، سرزنش و تنبیه خویش به واسطه حس گناه و پرخاش و درماندگی که در آن خطر اقدام به خودکشی به عنوان تنها راه باقیمانده برای فرد آسیب دیده مطرح می‌شود، مداخله کنند. رامین نظری، رابط جمعیت امام علی در سر پل ذهاب و جعفر دانش‌پژوه نماینده جمعیت در کرمانشاه در ادامه این همایش‌ گزارشی از بحران در مناطق زلزله‌زده استان کرمانشاه ارائه کردند.
رابط جمعیت در سرپل‌ذهاب معضلات منطقه را در حوزه سلامت وبهداشت عمومی مطرح کرد از جمله کمبود پزشک و نداشتن بیمه مناسب چراکه اکثریت ساکنین از بیمه سلامت ایرانیان برخوردار هستند و به دلیل اینکه بودجه آن تامین نشده است اکثر مراکز درمانی از پذیرش آن خود‌داری می‌کنند.
در زمینه بهداشت نیز وی توجه حاضران را به معضل فاضلاب و همچنین عدم جمع‌آوری زباله، عنوان کرده و افزود: حفر چاه‌های کم عمق و بازی کودکان در محل جریان این فاضلاب‌ها به زودی و با رسیدن فصل گرما در منطقه گرمسیر سرپل ذهاب بحران بیماری‌های متعدد را در پی داشته و تهدیدی برای سلامت ساکنان خواهد بود. مشکل دیگر شکل‌گیری بدون برنامه‌ریزی کمپ‌ها در روزهای اولیه حادثه و ادامه یافتن اسکان در آن مناطق و تراکم بالای جمعیت در آن است که مشکلات فراوانی را از جمله عدم امنیت و رعایت حریم خصوصی برای افراد ایجاد کرده است.
همچنین وی به مشکلات اقتصادی منطقه از جمله تشدید بیکاری اشاره و بیان داشت که بیشترین قشر آسیب دیده در این میان کسبه محلی هستند که به واسطه اقلام اهدایی در بازار رکود به وجود آمده و انگیزه مردم برای بازگشت به زندگی کاهش یافته است. ارسال بدون برنامه کمک‌ها همچنین شرایطی ایجاد کرده که مردم انگیزه کارکردن را از دست داده و خانه نشین شده‌اند و خاطر نشان کرد که اکنون زمان آن فرارسیده است که توسط دولت و سمن‌ها برنامه‌های دراز مدتی برای تشویق مردم به بازگشت به خانه‌های قابل تعمیر و ایجاد انگیزه کار و تلاش اجرا شود.
یک سوم مردم کرمانشاه حاشیه‌نشین هستند
در ادامه نماینده جمعیت امام علی در کرمانشاه ابتدا اشاره کرد که از زلزله کرمانشاه سخن فراوان رفت و بنده قصد دارم از زلزله‌ای صحبت کنم که خیلی وقت است در منطقه ما زندگی‌های زیادی را لرزانده و تباه کرده است. در ادامه در وصف این زلزله اجتماعی به بیان دردها و زخم‌های مردم این مناطق پرداخت و از مادرانی سخن گفت که مختار به انتخاب نیستند و از هزاران کودکی که در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند و آثار وحشتناکی که زندگی در این مناطق به آنان تحمیل می‌کند. جنین‌هایی که در سایه شوم معضلات اجتماعی معتاد به دنیا می‌آیند و بعد در کودکی وارد چرخه کار می‌شوند و در نوجوانی درگیر بزهکاری و اعتیاد می‌شوند. دخترانی که به اسم ازدواج به مردانی بسیار بزرگ‌تر از خود فروخته می‌شوند و این چرخه معیوب ادامه می‌یابد.
وی گفت: در کرمانشاه بیش از ۴۰ محله حاشیه‌نشین وجود دارد‌ یعنی حدود یک سوم مردم شهر در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند. نرخ بیست و چند درصدی بیکاری‌، رتبه چهارم طلاق در سطح کشور، رتبه پنجم در سرقت، نرخ دوم خودکشی، رتبه اول اعتیاد نشانگر وجود معضلات اساسی در این منطقه است که باید سرچشمه و ریشه این معضلات شناسایی شود.