آماده‌باش «شی» در مقابل «ترامپ»

بازگشت «دونالد ترامپ» به کاخ سفید، رهبران پکن را درخصوص احتمال تکرار رویارویی دو بازیگر اصلی اقتصاد بین‌الملل در صحنه‌هایی مانند جنگ تعرفه‌ها نگران کرده است. به‌کارگیری «دیپلماسی پاندا» در برابر متحدان آمریکا به‌خصوص در حوزه آسیا-پاسیفیک، شاید بتواند در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، از بار فشار بر چینی‌ها بکاهد.
ترامپ به قدرت بازگشته از دل انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا، به دنبال رهایی از درگیری در خاورمیانه است. او تاکنون بارها بر ضرورت پایان جنگ در این منطقه تاکید کرده است، با این امید که با خیال راحت به سراغ تقابل با چین برود که مهم‌ترین رقیب و عامل به چالش کشیدن هژمونی اقتصادی آمریکا است.
این تصمیم ترامپ، گام گذاشتن در مسیر راهبردی است که سال ۲۰۱۱ «باراک اوباما» تحت عنوان راهبرد «ثقل آسیایی
(The American Pivot to Asia) برای چرخش تمرکز سیاست خارجی آمریکا به حوزه آسیا- پاسیفیک اعلام کرد.
این در حالی است که چین هم برای گسترش نفوذ در نیمکره شرقی و بهبود روابط با متحدان آمریکا بیکار ننشسته است. پیگیری «دیپلماسی پاندا» (Panda diplomacy) در قبال کشورهایی مانند استرالیا از جمله اقدامات چین برای توسعه مناسبات دوجانبه و بهره‌گیری از آن در راستای کاهش تقابل با ترامپ و متحدان اوست.
دیپلماسی پاندا
درحالی‌که آمریکا برای مقابله با نفوذ چین در کشورهای واقع در اقیانوس آرام برنامه منسجمی دارد و استرالیا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متحدان واشنگتن در منطقه سال‌ها همکاری قابل قبولی در این زمینه داشته، اما دیپلماسی پاندای چینی‌ها تحقق اهداف واشنگتن را سخت کرده است.
به گزارش ایرنا، لی کیانگ، نخست‌وزیر چین اوایل ماه ژوئن سال جاری میلادی از باغ‌وحش آدلاید استرالیا که محل زندگی دو پاندای غول‌پیکر چینی است، بازدید و اعلام کرد چین به همکاری تحقیقاتی مرتبط با پاندا ادامه خواهد داد.
از نگاه کارشناسان، پکن با این اقدام نشان داد که برای روابط با کانبرا (پایتخت استرالیا) ارزش ویژه‌ای قائل است. بسیاری برنامه چین در ارسال پاندا به استرالیا را ذیل مفهوم دیپلماسی پاندا تفسیر می‌کنند. چین می‌کوشد دامنه نفوذ خود را در جنوب اقیانوس آرام بیشتر کند و روابط امنیتی و اقتصادی خود را با کشورهای جزیره‌ای که به‌طور سنتی متحد استرالیا هستند، گسترش دهد.
ناظران می‌گویند عمل‌گرایی و حسن‌نیت دولت فعلی استرالیا، همکاری‌های دوجانبه را بیشتر خواهد کرد؛ گشایشی که با روی کار آمدن حزب کارگر در سال۲۰۲۲ در این کشور علنی شده است.
روابط دو کشور در سال۲۰۲۰، پس از یک مناقشه دیپلماتیک تیره شد. پس از آن بود که چین بر صادرات محصولات کشاورزی و معدنی استرالیا محدودیت‌هایی اعمال کرد. درحالی‌که برخی اختلافات فی‌مابین همچنان وجود دارد ولی دو طرف اکنون بر جلوگیری از تشدید اختلافات متمرکز هستند.
نخست‌‌وزیر چین تاکیده کرده پانداها به عامل دوستی چین و استرالیا و نماد دوستی عمیق بین دو ملت تبدیل شده‌اند و تا زمانی که هر دو طرف آن را گرامی بدارند، همکاری بین چین و استرالیا می‌تواند از اقیانوس آرام عبور کند، اختلافات را پشت سر بگذارد و به منافع متقابل و نتایج برد- برد دست یابد.
ارسال پاندا به‌عنوان هدیه‌ای دیپلماتیک در سیاست خارجی چین سبقه‌ای طولانی دارد و از دیرباز به‌عنوان یکی از ابزارهای نمادین سیاسی برای این کشور کارکرد داشته است.
پانداها طی سال‌ها به‌مثابه سفیران دوستی چین نقش‌آفرینی کرده‌اند. جمهوری خلق چین از زمان تاسیس در ۱۹۴۹، از هدیه یا قرض دادن پاندا برای تقویت وجهه بین‌المللی خود استفاده کرده است. چین برای تحکیم روابط با متحدان سوسیالیست خود در دهه ۵۰ میلادی، دو پاندا به اتحاد جماهیر شوروی و پنج پاندای دیگر را بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۰ به کره‌شمالی هدیه کرد.
در سال ۱۹۷۲ در جریان سفر «ریچارد نیکسون» به چین، دو پاندا به ایالات‌متحده آمریکا هدیه داده شد؛ این اقدام نشانه عادی‌سازی روابط چین و آمریکا و لحظه‌ای مهم برای سیاست خارجی چین بود.
چین از سال ۱۹۸۴ هدیه دادن پانداها را به خاطر کاهش تعدادشان متوقف و به‌جای آن به قرض دادن آنها به باغ‌وحش‌های خارجی اقدام کرد.
سابقه استفاده از پانداها برای پاداش دادن به شرکای تجاری هم در کارنامه سیاست خارجی چین موجود است. یک مطالعه در «دانشگاه آکسفورد» نشان می‌دهد زمان اجاره دادن پانداهای چینی به سایر کشورها از جمله سنگاپور، مالزی و تایلند با امضای قراردادهای تجارت آزاد همزمان شده است.
گاهی هم از پانداها برای ابراز نارضایتی چین از یک دولت هم استفاده شده است. در سال۲۰۱۰ پس از آنکه پکن در مورد ملاقات برنامه‌ریزی‌شده اوباما و «دالایی لاما» رهبر جدایی‌طلبان تبت به واشنگتن هشدار داد، خواستار استرداد دو پاندای متولد شده در آمریکا شد. پاندایی هم که حدود ۲۰‌سال پیش به آمریکا قرض داده شده بود، پس از تنش روابط دو کشور در آوریل ۲۰۲۳ به چین بازگردانده شد. در نوامبر گذشته هم چهار پاندای دیگر از آمریکا رفتند. با این حال «شی جین پینگ» پس از دیدار اواسط پاییز پارسال با «جو بایدن» اعلام کرد که آماده ارسال پانداهای بیشتر به آمریکا است؛ سخنانی نشانه تمایل چین برای بهبود روابط با آمریکا تلقی شد.
آیا دیپلماسی پاندا کارساز است؟
از نگاه ناظران چالش‌های روابط چین با کشورهای منطقه آسیا- پاسیفیک همچنان پابرجا و عمیق‌تر از آن است که تنها با مبادله پاندا به‌طور ریشه‌ای پایان یابد.
در چند دهه گذشته نگرانی از صدور سیستم اقتدارگرای چین به کشورهای کوچک به‌عنوان راهبرد کلان این کشور در توسعه نفوذ سیاسی-اقتصادی همواره از سوی منابع و رسانه‌های غربی مطرح شده است. البته پکن همواره اتهامات ارائه‌شده را ابزار غرب برای وقفه در پیشرفت خود تفسیر کرده است.
مطلب چندی پیش «شورای آتلانتیک» (پژوهشکده مستقر در واشنگتن) که مدعی است بر اساس ۱۶۹۱ پرونده مرتبط با وزارت بازرگانی چین بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ تهیه شده، می‌گوید پکن تلاش دارد سیستم اقتدارگرای خود را به کشورهای کوچک و شرکای عمده تجاری‌اش تحمیل کند.
به ادعای تهیه کنندگان این گزارش، ۷۹۵‌مورد از این اسناد به‌نوعی نشانگر وجود یک برنامه نظام‌مند مرتبط با آموزش و تبلیغ برنامه مقام‌های چین هستند. به بیان دیگر، این اسناد به‌صورت سازمان‌یافته‌ای ایده‌ها و عملکرد مدل اقتصای چین را در میان کشورهای اروپای شرقی، آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا تبلیغ می‌کنند. با اینکه مقامات چینی بارها تاکید کرده‌اند پکن برنامه‌ای برای صدور سیستم سیاسی خود ندارد، اما غربی‌ها با استناد به مجموعه‌ای از اسناد دولتی اصرار دارند که چینی‌ها تلاش می‌کنند از قابلیت‌های نظامی اقتصادی خود به‌عنوان ابزار صدور ساختار سیاسی در کشورهای کوچک بهره‌برداری کنند.
به ادعای غربی‌ها ترویج این سیستم به کشورهای دیگر در سراسر جهان راهی برای ایجاد یک بلوک سیاسی اقتدارگرایانه است؛ رویکردی که می‌تواند به پکن کمک کند تا نهادهای جهانی را تغییر دهد و تلاش‌های غرب برای منزوی کردنش با تحریم‌های اقتصادی را ناکارآمد کند.
با وجود چنین فضاسازی‌های ضدچینی، لی چیانگ اولین نخست‌وزیر چینی بود که در ۲۰۲۴ پس از هفت سال به استرالیا سفر و همزمان تعرفه برخی کالاهای استرالیایی را در جریان سفر خردادماه امسال خود به کانبرا لغو کرد. سفر او بر جنبه‌های مثبت روابط دو جانبه از جمله پانداهای بزرگ امانی و تجارت متمرکز بود.
جالب توجه است که مجموعه‌ای از تحولات که تحت‌تاثیر قدرت‌گیری حزب کارگر در استرالیا در همراهی با چین انجام می‌گیرد، با برنامه‌های واشنگتن سازگاری ندارد. در این میان، دیپلماسی پاندا ممکن است به چین برای غلبه بر چالش‌های تقابل با واشنگتن در منطقه آسیا پاسیفیک کمک کند. با این حال باید دید دیپلماسی اژدهای زرد با پیاده‌نظام‌هایی مانند پاندا در قبال دیگر متحدان آمریکا در منطقه مانند کره جنوبی یا ژاپن هم کارایی خواهد داشت یا خیر؟