آمادگی چین برای نبرد بزرگ؟

گروه بین‌الملل-محمدرضا ستاری-
در دهه ۱۹۸۰ میلادی و در اوج جنگ سرد میان آمریکا و شوروی، روس‌ها همواره به دنبال علایم هشدار‌دهنده برای شروع یک درگیری اتمی بودندT به همین خاطر هم بود که کمپین‌های داخلی در این کشور مانند اهدای خون و سایر اقدامات داوطلبانه به نوعی آمادگی جهت مقابله با جنگ در آینده تعبیر می‌شد. حالا پس از گذشت بیش از سه دهه از آن روزها، با آغاز جنگ سرد جدید میان آمریکا و چین، بسیاری از تحلیلگران به دنبال نشانه‌هایی از احتمال بروز یک درگیری هستند. کلید این درگیری می‌تواند در تایوان زده شود؛ جایی که به گفته کارشناسان آمادگی نظامی چین برای حمله احتمالی به این جزیره به طور قطع با پنهانکاری زیادی انجام می‌شود، اما در این میان اقداماتی با ماهیت اقتصادی و مالی می‌تواند نشانه‌ای از آمادگی احتمالی چین برای برخورد با آمریکا در جزیره تایوان باشد. طبق گزارشی که به تازگی مجله اکونومیست منتشر کرده، برخلاف شوروی، یافتن سیگنال‌هایی از آمادگی چین برای جنگ بسیار دشوار است. این کشور در طول سال‌های اخیر علاوه بر اینکه نیروهای مسلح خود را به میزان زیادی افزایش داده، در عین ذخیره مواد غذایی و تقویت اقتصاد خود در برابر تحریم‌های احتمالی برنامه‌های متنوعی را اجرا کرده است. تمامی این موارد می‌تواند نشانه‌هایی از آمادگی چین برای جنگ در آینده باشد؛ جنگی که هر چند قریب‌الوقوع نیست، اما چالش‌های مضاعفی را برای غربی‌ها و نهادهای اطلاعاتی آنها به منظور تحلیل و رصد اقدامات پکن ایجاد کرده است.
ذخیره حیاتی نفت و گاز
منابع غربی مدعی هستند یکی از بخش‌هایی که باید به این منظور مورد بررسی قرار بگیرد، تمرکز پکن بر روی کالا، انرژی و فلزات معدنی است. جایی که چینی‌ها ناچار هستند قبل از شروع هر درگیری آنها را به اندازه کافی ذخیره کنند، لذا از آنجا که بخش زیادی از این کالاها از سوی دولت وارد می‌شوند، بررسی داده‌های تجاری، می‌تواند اطلاعات مفیدی را از اهداف دولت چین به نمایش بگذارد. در واقع بررسی افزایش زیاد و مستمر در عرضه، تغییرات ناگهانی در واردات یا صادرات، خریدهای خلاف عرف بازار و نیز اقداماتی که مطابق با روندهای تاریخی نیستند، همگی خود می‌تواند یک سیگنال هشدار‌دهنده برای برنامه‌های آتی چین باشند. در این رابطه بخش انرژی می‌تواند تا اندازه زیادی مهم و راهگشا باشد. چین تقریبا سه‌چهارم نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند، بنابراین از آنجا که نفت محصول استراتژیک در تمامی زمینه‌ها محسوب می‌شود به گفته گابریل کالینز استاد دانشگاه رایس در تگزاس آمریکا، افزایش ذخایر نفت چین برای مدت زمان بیشتر از سه ماه مصرف داخلی، می‌تواند یکی از شاخص‌های مهم در جهت آمادگی نظامی این کشور تلقی شود. البته هر چند که چینی‌ها در طول یک دهه گذشته واردات نفت خود را به میزان زیادی افزایش داده و ذخایر قابل‌توجهی برای خود در این زمینه ایجاد کرده‌اند، اما رصد جیره‌بندی نفت و عرضه بیشتر آن به بخش نظامی، می‌تواند یک نشانه هشدار‌دهنده برای غربی‌ها باشد. علاوه بر این هر چند که گاز سهم بسیار کمتری از ترکیب انرژی در چین را تشکیل می‌دهد، اما همچنان می‌تواند سرنخ مهمی برای رمزگشایی از سیاست نظامی چین باشد. اگر چینی‌ها از قطع شدن منابع خارجی ترس داشته باشند، به احتمال زیاد مصرف زغال‌سنگ خود را افزایش خواهند داد. فارغ از این نشانه، مساله مهم این است که برآوردها نشان می‌دهد ۶ ماه قبل از حمله روسیه به اوکراین، چینی‌ها بیش از ۹۰ درصد از کل گاز مایع خریداری‌شده در سراسر جهان را تحت قراردادهای بلندمدت چهارساله و بیشتر خریداری کرده‌اند. این موضوع دقیقا برخلاف قراردادهایی است که گاز را به صورت فوری و کوتاه‌مدت تحویل چین می‌دهند. نکته مهم دیگر این است که ۹ شرکت از ۲۰ شرکت دولتی چین که در این خریدها شرکت داشته‌اند، تاکنون سابقه خرید و معامله گازی نداشته‌اند. به همین دلیل برخی ناظران معتقدند که چین ممکن است تصمیم گرفته باشد قبل از افزایش قیمت‌ها، سهم خود از ذخیره گاز را افزایش دهد.
غذا و فلزات استراتژیک
علاوه بر این همزمان با اینکه برای ماشین جنگی چین، سوخت مورد نیاز است، تهیه غذا و خوراک برای مردم نیز اهمیتی حیاتی دارد. چینی‌ها بیش از هر کشور دیگری وارد‌کننده محصولات کشاورزی هستند و به واسطه حساسیت زیادی که امنیت غذایی دارند، ذخایر عظیمی را نیز برای خود تدارک دیده‌اند. در این راستا به گفته یکی از مقامات رسمی دولت، در سال ۲۰۲۱ ذخایر گندم این کشور پاسخگو و تامین‌کننده نیاز ۱۸ماهه بوده است. به همین دلیل به موازات اینکه چین در طول ۱۰ سال گذشته خرید گندم، ذرت، برنج و سویا را به شدت افزایش داده، هرگونه تشدید واردات در این زمینه می‌تواند نشانه دیگری از آمادگی این کشور برای شرایط حساس و جنگی باشد. به طور مثال برآورد‌ها نشان می‌دهد که ۶۰ درصد از کل گوشت مصرفی چین را گوشت خوک تشکیل می‌دهد که غذای اصلی آنها سویاست. چینی‌ها ۸۴ درصد از سویای مورد نیاز خود را نیز وارد می‌کنند. بنابراین افزایش سریع خرید سویا بدون مطابقت با میزان دام در داخل کشور، روندی خلاف بازار محسوب شده و می‌تواند نشانه‌ای از شرایط غیر‌عادی در این کشور تلقی شود.
همچنین همانند سوخت و غذا، الگوهای غیرعادی خرید فلزات نیز می‌تواند یک سیگنال باشد. از سوی دیگر تغییرات در صادرات چین هم یک شاخص قابل مشاهده‌تر خواهد بود. در همین رابطه شاهد بودیم که در ماه جولای، چینی‌ها برای صادرات گالیوم و ژرمانیوم به عنوان دو فلز مورد استفاده در تراشه‌های الکترونیکی، محدودیت‌هایی را اعلام کردند.
افق طوفانی
تمامی این موارد وقتی با پیام شی جین پینگ به روسای نهادهای امنیتی چین مبنی بر اینکه برای بدترین سناریو آماده شوید، پیوند می‌خورد، به گفته برخی از کارشناسان غربی گویای آن است که پکن قصد دارد در صورت وقوع درگیری احتمالی در آینده خود را در بخش‌های استراتژیک و حیاتی خودکفا کند. به همین دلیل ایجاد یک سازوکار مالی جدید از سوی چین که در صورت تحریم می‌تواند موسسات مالی غربی را دور بزند و همچنین تلاش‌های پکن برای مراودات تجاری دو‌جانبه با ارزهای ملی همگی گویای یک سیاست بلندمدت از سوی مقامات برای مقابله و آمادگی در جهت هر نوع شرایط حساس و غیرعادی است.
این مساله در شرایطی اهمیت دارد که بازارهای مالی معمولا به خطرات ژئوپلیتیکی دیر واکنش نشان می‌دهند، بنابراین به نظر می‌رسد که پکن همزمان با تشدید کنترل بر سرمایه، از هم‌اکنون برای آینده برنامه‌ریزی کرده است، به خصوص اینکه داده‌کاوی از صحبت‌های شی جین پینگ رییس‌جمهوری چین در مورد امنیت ملی نشان می‌دهد که وی در طول سال‌های اخیر همواره تاکید کرده دریای طوفانی و متلاطمی پیش روی کشور قرار دارد. در واقع این امر نشان‌دهنده استراتژی چین برای دنیای در حال گذار است؛ هر چند که این کشور هیچ‌گونه برنامه‌ای کوتاه‌مدت یا میان‌مدتی برای حمله به تایوان نداشته باشد.