آموزش بدون پرورش!

محمدرضا رسولی – مهم‌ترین سازمان و نهاد تربیتی هر کشوری آموزش‌وپرورش آن کشور است چراکه پرورش نسل آینده هر نظامی را عهده‌دار است. برای دیدن توسعه یک کشور باید به سراغ نظام آموزشی آن کشور رفت و دید آنجا چگونه دانش‌آموزان را آموزش می‌دهند. شوربختانه سیستم آموزش در کشور ما پرورش ندارد؛ همه‌اش آموزش است، آن هم نظام آموزشی‌ای که بر محور جاه‌طلبی استوار است. به ما مسابقه‌ای را آموزش می‌دهند که باید در آن از همه جلو بزنیم. تمام سیستم آموزشی ما براساس جلوترزدن از بقیه استوار است. رقابت سختی برای اول‌ شدن وجود دارد و دانش‌آموزان همیشه می‌خواهند از بقیه جلوتر باشند اما در انتها به ‌هیچ کجا نمی‌رسند چرا که به هرکجا که برسند، ‌فردی را جلوتر از خودشان می‌یابند و در نتیجه تمام عمرشان را در این مسابقه بی‌حاصل به هدر خواهند داد.
کشور ژاپن که مهد تکنولوژی جهان و دارای موفق‌ترین سیستم‌های آموزشی دنیاست نظام تعلیم و تربیت از مهم‌ترین مبانی پویایی این کشور محسوب می‌شود و نظام پرورش، مقدم بر آموزش است. به همیل دلیل است که برنامه‌های پرورشی و آموزش شهروندی در این کشور از مدارس ابتدایی آغاز می‌شود و در ابتدا به دانش‌آموزان روش زندگی کردن فردی و اجتماعی را می‌آموزند. وزارت آموزش‌وپرورش ژاپن اهدافی را برای آموزش اصول اخلاقی و اجتماعی که متمرکز بر پیشرفت کودک است، تعیین کرده است. پشت این آموزش، اهداف ارزشمندی وجود دارد. در مدارس ژاپن، آداب و روش‌ها بر دانش مقدم است. هدف آنها در سه سال اول، توسعه شخصیت بچه‌ها و ایجاد رفتار خوب است، نه قضاوت در مورد دانش آنها. بر این اساس دانش‌آموزان تا سن 10سالگی امتحان ندارند.آنها تا این زمان یاد می‌گیرند که چگونه زندگی کنند. کودک در نخستین سال‌های زندگی خود می‌آموزد که لازمه موفقیت، به عضویت درآمدن در گروه و هماهنگ ‌شدن با جمع است. آنها یاد می‌گیرند به دیگران احترام بگذارند و در طول این مدت ارزش‌هایی چون خودکنترلی، مسوولیت‌پذیری و عدالت را می‌آموزند. مدرسه‌ها در این کشور سرایدار ندارد. دانش‌آموزان در مدرسه ناهار می‌خورند و به عنوان بخشی از آموزش به آنها یاد می‌دهند که بعد از صرف ناهار محیط اطرافشان را تمیز نگاه دارند و با این کار کودکان ژاپنی از سنین پایین می‌آموزند تا نسبت به یکدیگر و گروهی که به آن تعلق دارند، وفادار، متعهد، مسوول و وابسته باشند. دانش‌آموزان حتی در داخل کلاس همراه با معلم نیز ناهار می‌خورند. این کار باعث تقویت رابطه بین معلم و دانش‌آموز می‌شود. هنگام ناهار بچه‌ها وظیفه دارند از معلم پذیرایی کنند چون هیچ نیروی خدماتی در مدرسه وجود ندارد. بعد از ناهار همه جا توسط دانش‌آموزان تمیز و پاکیزه می‌شود. علاوه بر این در مدارس به بچه‌ها یاد می‌دهند که چگونه غذاهای ساده درست کنند. این روش آموزش به بچه‌ها کمک می‌کند تا استقلال و مسوولیت و اخلاق کاری را بیاموزند. آنها یاد می‌گیرند که در آینده کسی به نظافت آنها نمی‌پردازد و تنها خودشان باید این کار را انجام دهند و به این صورت احترام، مسوولیت و عدالت را می‌آموزند.
بی‌تردید یکی از مهم‌ترین ایرادات سیستم جاری آموزش‌وپرورش کشور ما عدم آموزش مهارت‌های زندگی به دانش‌آموزان است. وجود حجم بالایی از درس‌های غیرکاربردی و نبود هیچ درسی برای آموزش مهارت‌های ارتباطی با همسالان و خانواده، کنترل خشم، تصمیم‌گیری، مقابله با مشکلات و… تاثیرات بلندمدت روانشناسی و اجتماعی روی دانش‌آموزان دارد. در مدارس کشور ما، چیزی به عنوان آموزش هنر زندگی وجود ندارد و مطالبی که در کتاب‌های درسی وجود دارد هیچ کاربردی در زندگی دانش‌آموزان ندارد. بر این اساس تغییر و تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشورمان لازم و ضروری به نظر می‌رسد.