آیا هر کتابی به یک‌بار خواندن می‌ارزد؟

نادره جلالی*- مطالعه روش‌مند با یک نظم منطقی و انسجام موضوعی می‌تواند در افزایش آگاهی خواننده موثر واقع شود زیرا کم‌کم خواننده به‌صورت عمیق‌تری درباره موضوعات مختلف آگاهی کسب می‌کند.
یک کتاب تا چه میزان می‌تواند در جهت‌دهی فکری شخص تاثیرگذار باشد و آیا هر کتابی به یک‌بار خواندن می‌ارزد؟
گفته‌اند جامعه وقتی فرزانگی و سعادت می‌یابد که مطالعه، کار روزانه‌اش باشد و به نظر ابوالفضل بیهقی تاریخ‌نگار نامی عصر غزنویان و مولف اثر تاریخی مشهور که تالیفی نادر و به‌راستی پربهاست، «بهترین سخن‌گو و یار، کتاب است و با آن می‌توان به دانش و نیکی‌ها دست یافت». از دید ‌هانس گئورگ گادامر (فیلسوف برجسته آلمانی): «هر فهمی تاویل است و هر تاویلی در چارچوب زبان شکل می‌گیرد و در واقع زبان واسطه‌ای برای رسیدن به فهم و معنای متن است». پس بنابر باور او، بین فهم و زبان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد اما باید بر متن تکیه نمود و به مفهوم متن جدا از ریشه آن توجه کرد.
خواندن نیز کنشی اجتماعی است و بخش عمده‌ای از جامعه‌شناسی خواندن در پاسخ به این سوالات است که چه کسی می‌خواند؛ چگونه می‌خواند و چگونه خواندن در جهت‌دهی فکری شخص می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ بنابراین کنش خواندن از نگاه جامعه‌شناختی نه‌تنها عوامل اجتماعی و زمینه‌ای است که خواندن را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، بلکه خواندن را به‌عنوان شکل خاصی از تعامل اجتماعی به‌صورت جامع‌تری تحلیل می‌کند، از این‌رو بررسی خواندن در بافت نظریات جامعه‌شناسی در شناخت و برنامه‌ریزی و ترویج فرهنگ خواندن بسیار موثر است.
اما با توجه به اهمیت کتاب و مطالعه، به‌راستی چه کتابی را باید خواند؟ آیا هر کتابی به یک بار خواندن می‌ارزد؟!
این سوالی است که غالبا در محافل علمی و عمومی بارها مطرح شده و پاسخ‌ها بدان همسو نیست: گروهی به استناد سخن بیهقی چنان که در اثر سترگ و ماندگار خود نوشته است: «هیچ‌چیز نیست که به خواندن نیرزد»، بر این باورند چون هر کتابی پیامی دارد، پس برای خواننده مفید است اما برخی معتقدند که با توجه به تنوع اطلاعات و موضوعات و وجود کتاب‌های بسیار، هر فردی باید بر حسب علاقه‌مندی و وقت محدود و اندک خود کتابی خاص را برگزیند. حال در این بین ممکن است کتاب‌هایی در حوزه تخصص و علاقه‌مندی شخص قرار گیرد ولی به لحاظ شاخص ارزشمندی و کیفیت فاقد ارزش خواندن باشد، بنابراین خواننده از کتاب‌های نویسندگانی بهره می‌برد که هدف آنان از نگارش، بیان ایده و تفکر و موضوعات علمی است، نه نویسندگان عامه‌پسندی که غالبا موضوعات تکراری را برمی‌گزینند. در نتیجه، اگر هدف از خواندن یک کتاب صرف گذران وقت و سرگرمی است، خواندن آن تغییری در دیدگاه خواننده ایجاد نخواهد کرد اما اگر هدف آموختن باشد، کتاب‌هایی که دارای شاخص ارزشمندی، محتوای غنی، متمرکز، منسجم، منطقی، ساختار یافته و مهم است، نه‌تنها به یک‌بار خواندن بلکه به چندین‌بار خواندن هم می‌ارزد. مطالعه روش‌مند با یک نظم منطقی و انسجام موضوعی می‌تواند در افزایش آگاهی خواننده موثر واقع شود زیرا کم‌کم خواننده به‌صورت عمیق‌تری درباره موضوعات مختلف آگاهی کسب می‌کند. از سوی دیگر، کتاب خواندن برای تغییرات فرهنگی و اجتماعی کارکردهای زیر را نیز داراست:
– انتقال فرهنگ: از طریق کتاب‌ها، نسل‌ها می‌توانند ارزش‌ها، هنجارها و اطلاعات فرهنگی را به نسل بعدی منتقل کنند.
– تقویت هویت جمعی: کتاب‌ها می‌توانند احساس تعلق به گروه‌ها و جوامع مختلف را تقویت نمایند.
– افزایش دانش و آگاهی: کتاب‌ها منبع غنی برای افزایش دانش در موضوعات مختلف هستند که به افزایش آگاهی جامعه کمک می‌کند.
– ارتقای همدلی: خواندن داستان‌ها و تجربه‌های دیگران می‌تواند به افزایش همدلی و درک متقابل افراد کمک کند.
*مدرس و پژوهشگر تاریخ