آینده ابزارهای نوین مالی

مونا حاجی‌علی‌اصغر*
تحلیل آینده ابزارهای نوین مالی در ایران مانند صندوق‌های جسورانه (VC)، اوراق رهنی (MBS) و بازار مشتقه به عوامل متعددی از جمله زیرساخت‌های قانونی، بلوغ بازار سرمایه، فرهنگ سرمایه‌گذاری و سیاست‌های کلان اقتصادی بستگی دارد.
در سال‌های اخیر با رشد فزاینده استارتاپ‌ها در کشور، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند و نهادهایی مانند معاونت علمی ریاست‌جمهوری، فرابورس و صندوق نوآوری و شکوفایی نقش حمایتی مهمی در این حوزه ایفا کرده‌اند اما با وجود این حمایت‌ها، نبود اکوسیستم خروج مناسب مانند عرضه اولیه (IPO) یا ادغام و تملک (M&A)، ریسک بالای سرمایه‌گذاری ناشی از محیط حقوقی نامطمئن و ضعف در ارزیابی و مدیریت حرفه‌ای صندوق‌های داخلی از جمله چالش‌های اساسی این بخش به شمار می‌رود. با این حال آینده این صندوق‌ها با افزایش سطح دانش مالی در کشور، توسعه بازار ثانویه و بهبود شفافیت حقوقی، امیدوارکننده ارزیابی می‌شود و بازار سرمایه آماده پذیرش این ابزار تامین مالی نوآورانه است، به شرط آنکه بلوغ نهادی صورت گیرد و ریسک‌های سیستماتیک کاهش یابد.
اوراق رهنی در ایران ابزاری نوپا و محدود به شمار می‌رود که اگرچه با عرضه نخستین اوراق توسط بانک مسکن گامی ابتدایی در این مسیر برداشته شد اما بازار آن هنوز عمق لازم را نیافته و با چالش‌هایی چون نبود استاندارد در تسهیلات رهنی، ریسک‌های بالای نقدشوندگی، ضعف بازار ثانویه و فقدان نظام رتبه‌بندی اعتباری کارآمد مواجه است.
با این حال در صورت توسعه بانکداری تخصصی مسکن، ورود نهادهای رتبه‌بندی و اجرای اصلاحات ساختاری همراه با اعتمادسازی عمومی، این ابزار ظرفیت آن را دارد که به یکی از موتورهای کلیدی تامین مالی بخش مسکن در کشور تبدیل شود.
بازار ابزارهای مشتقه در ایران هرچند با تجربه‌هایی مانند بازار آتی سکه و کالا و همچنین آغاز به کار اختیار معامله و قراردادهای آتی در بورس کالا و اوراق همراه بوده اما همچنان با حجم پایین معاملات و چالش‌هایی جدی مانند نوسانات شدید، سفته‌بازی کنترل‌نشده، پیچیدگی مفهومی برای سرمایه‌گذاران خرد، کمبود آموزش و تحلیلگران متخصص و نبود سازوکارهای موثر برای مدیریت ریسک دست‌وپنجه نرم می‌کند و تا رسیدن به جایگاه واقعی خود در بازار سرمایه نیازمند توسعه زیرساختی، آموزش فراگیر و فرهنگ‌سازی عمیق است.
با توجه به نوسانات اقتصادی، ابزارهای مشتقه می‌توانند نقش مهمی در مدیریت ریسک ایفا کنند. بورس کالا و انرژی بستری مناسب برای توسعه این ابزارها دارند اما نیاز به آموزش گسترده و فرهنگ‌سازی است.
سوال این است که آیا بازار ایران آماده است؟ تا حدودی. از نظر تقاضا، نیاز به این ابزارها وجود دارد اما از نظر عرضه، زیرساخت‌ها، فرهنگ سرمایه‌گذاری، و تنظیم‌گری هنوز مسیر زیادی باقی‌مانده است.
ایران در مرحله گذار به بازار سرمایه‌ای پیشرفته‌تر است و ابزارهای نوین مالی اگر با دقت پیاده‌سازی شوند، می‌توانند نقش تحولی ایفا کنند.
* کارشناس ارشد بازار سرمایه