7 - 03 - 2024
آینده ایران درنظام جهانی
رضا صالحی امیری: علتالعلل مهاجرت نخبگان حکمرانی معیوب فرهنگی در ایران است
گروه سیاسی- هفدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران روز گذشته در تالار شیخ انصاری دانشگاه تهران برگزار شد؛ نشستی بهمنظور بحث و گفتوگو درباره «آینده نظام جهانی» و بررسی و مداقه درخصوص «سیاستها و الگوهای رفتار ایرانی» در قبال تحولات جهانی که بهویژه بهدلیل حضور شماری از شاخصترین چهرههای سیاسی، دیپلماتهای نامآشنا و کارکشته و استادان برجسته سیاست خارجی و روابط بینالملل و سخنرانی آنان، به فرصتی برای طرح برخی از مهمترین کاستیها، آسیبها و چالشهای راهبردی و اجرایی سیاست خارجی ایران در این چند دهه گذشته تبدیل شد و همزمان، همایشی برای بحث و گفتوگو درخصوص آینده نظام جهانی و چندوچون مواجهه بازیگران خرد و کلان جامعه بینالملل، تحولاتی که در روابط و مناسبات این کشورها رقم خورده و در حال رقم خوردن است و نیز فرصتها و تهدیدهایی که در این حوزه، محل بحث و تامل است؛ آن هم در شرایطی که چهرههایی همچون علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، علیاکبر صالحی، علی ربیعی، رضا صالحیامیری، منوچهر متکی، قاسم افتخاری، حسین سلیمی، مسعود موسویشفائی، حمیرا مشیرزاده و سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، برخی حاضران و سخنرانان اصلی این نشست بودند.
تاکید سلیمی بر اهمیت «نگاه مبتنیبر همزیستی»
حسین سلیمی که از جمله چهرههای دانشگاهی بود که در این نشست سخنرانی کرد، با اشاره به «دو روند متضادی» که در جهان امروز با آن مواجهایم، از «نگرش تعارضآلود» و «نگاه مبتنیبر همزیستی» به این عنوان سخن گفت و تاکید کرد: «نوع نگرش ما به آینده و چیستی جهان، آینده ما را تغییر میدهد.» این استاد دانشگاه علامه طباطبایی پس از صحبت در ارتباط با منفینگری و بدبینی گستردهای که درپی همهگیری کرونا، جامعه جهانی را در بر گرفت، به تحولات پس از آن دوره پرداخت و با اشاره به «پیوستگی مضاعف اقتصادها، پس از فروکش کردن همهگیری کرونا»، گفت: «منازعات در مناطق دارای همگرایی اقتصادی، تقریبا در حال ریشهکن شدن است؛ حال آنکه در مناطقی که تنازعآلود هستند، همگرایی اقتصادی وجود ندارد.»
توصیه دهقانیفیروزآبادی به دیپلماسی
سیدجلال دهقانیفیروزآبادی که همچون سلیمی از جمله مدرسان دانشگاه علامه طباطبایی تهران است و درعینحال در مقاطعی از دوران فعالیتش، در قامت دیپلمات نیز وارد حوزه فعالیتهای اجرایی شده، در بخش دیگر این همایش به بیان دیدگاههایش در ارتباط با آینده نظام جهانی پرداخت و در این راستا، با اشاره به نوع تعاملات دیپلماتیک و راهبردهای سیاست خارجی دولت عربستان سعودی در چند سال گذشته گفت: «تعامل همزمان و توامان عربستان سعودی با چین، روسیه و آمریکا را ناشی از این راهبرد سیاست خارجی دانست که «در عصر حاضر، دیگر نمیتوان بر یک قدرت متمرکز شد!» او گفت: «برخی معتقدند سیاست خارجی ایران اصلا توان راهبردی عمل کردن ندارد، بلکه باید بنابر موضوعات و شرایط، اقتضایی عمل کند، این در حالی است که یکی از الزامات سیاست خارجی چندسطحی و پیچیده بودن آن است. نباید اینگونه باشد که وقتی درگیر مذاکرات هستهای و برجام هستیم، از موضوعات دیگر غافل شویم.» دهقانیفیروزآبادی «دیپلماسی» را مصداق یک «قدرت ملی» توصیف کرد و گفت: « از دیپلماسی بهعنوان یک متغیر قدرت ملی درست استفاده نمیکنیم، تا اسم دیپلماسی را میآوریم، میگویند سازشکار و واداده!» این استاد دانشگاه در ادامه گفت که توصیه من این است که «اوصیکم به دیپلماسی» و اضافه کرد: «یکی از ناکامیهای ما در سیاست خارجی به این دلیل است که تعریف دیپلماسی و منافع ملی براساس منافع گروهی انجام میشود.» او با تاکید بر لزوم «بیشینهسازی گزینهها» و انتقاد نسبت به اینکه در بسیاری اوقات به سمت «کمینهسازی گزینهها» گام برداشتهایم، گفت: «نباید دیپلماسی و سیاست خارجی را صرفا در میدان توپخانه خلاصه کرد!»
اذعان متکی به مشکلات اقتصادی و آموزشی
یکی از دیگر سخنرانان این همایش، منوچهر متکی بود؛ دیپلمات اصولگرایی که ازقضا در همین انتخابات اخیر مجلس، بهعنوان یکی از نمایندگان تهران راهی مجلس دوازدهم شده است. منوچهر متکی که چند صباحی در دولت احمدینژاد در قامت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی فعالیت کرده و در حال حاضر نیز از جمله حامیان سرسخت ابراهیم رییسی و دولت انقلابی است، در بخشی از سخنانش گفت: «نظم کنونی در حال فروپاشی است و غربیها هم دارند خود را با این وضعیت تطبیق میدهند.» او با بیان اینکه «انقلاب اسلامی در بخش سیاسی موفق بوده، اما در حوزه اقتصادی و آموزشی موفق نبوده»، خواستار «تربیت دانشآموختگانی در تراز انقلاب اسلامی» شد و در ادامه گفت: «در رفتار بینالمللی، طبیعی است که دستگاه دیپلماسی ما، ۳ راه دارد؛ ایستادگی، انزوا یا حضور با رویکرد اصلاحگری!» متکی با اذعان به اینکه «حوزه رسمی در جمهوری اسلامی با معذوریاتی مواجه است»، گفت: «حوزه تولید گفتمانی ما، این معذوریات را ندارد و زمان آن است که بدون ملاحظات، نقد شفاف و ریشهای نسبت به جریان جاری در نظام بینالملل داشته باشد و تولید محتوا کند!»
نگرانی صالحیامیری از «لوپ حکمرانی معیوب»
در ادامه این نشست، رضا صالحیامیری که چندسالی در دولت حسن روحانی در قامت وزیر ارشاد فعالیت کرد و فارغ از این دوره همکاری با دولت اعتدال، از جمله چهرههای فعال در مناسبات امنیتی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی بهشمار میرود، به مباحثی همچون «مهاجرت نخبگان» پرداخت و گفت: «پدیده ناامیدی و یأس هر روز به کاهش سرمایه اجتماعی منجر خواهد شد.» او که معتقد است «علتالعلل مهاجرت نخبگان، حکمرانی معیوب فرهنگی در ایران است»، به شرایط زیست بسیار دشوار ۶ دهک جامعه ایران اشاره کرد و گفت: «همه نهادهای فرهنگی به یک بنبست رسیدهاند.» صالحیامیری با تاکید بر اینکه «جامعه بهشدت مسیر تغییر پیش گرفته»، گفت: «نظام تصمیمگیری، سیاستهای قبلی خود را دنبال میکند.» او با بیان اینکه «در چند سال گذشته در لوپ حکمرانی معیوب گیر افتادهایم»، گفت: «مساله مهم جامعه ایران، بحث کارآمدی است و فقدان کارآمدی و ناتوانی در پاسخگویی به سوالات جامعه یکی از شاخصهای حکمرانی معیوب است.» صالحیامیری با اذعان به اینکه «حاکمیت قدرت اجتماعی را از دست داده و شکافهای اجتماعی در جامعه عمیق شده و در مرز گسل است»، نسبت به «گسترش روزافزون لشکر گرسنگان» هشدار داد و گفت: «به جامعهای که ۶دهک آن گرسنه میخوابند، نمیتوانید بگویید حکمرانی ما مطلوب است. نظام باید در دو حوزه داخلی و خارجی سیاستهای خود را اصلاح کند و این شدنی نیست، مگر اینکه باور کنیم در ریل حکمرانی معیوب هستیم.»
هشدار ربیعی نسبت به اصرار بر «سیاستگذاری امنیتی»
علی ربیعی که نیمی از دوران ریاستجمهوری حسن روحانی را در قامت وزیر کار با او همکاری کرد و در چندسال پایانی نیز در قامت سخنگوی دولت تدبیر و امید، در این دولت عضویت داشت، سخنران دیگر این همایش بود. او که ازقضا همچون صالحیامیری بهعنوان یک چهره امنیتی شناخته میشود، بخش عمده سخنانش را به موضوع «امنیت» اختصاص داد و با «نسبی»، «ذهنی» و «فراخ» خواندن مفهوم امنیت، گفت: «عدهای میگویند مشارکت بالا در انتخابات، امنیت را برهم میزند، لذا باید دنبال مشارکت حداقلی بود، اما عده دیگری میگویند ممکن است در کوتاهمدت امنیت بیاورد، اما در بلندمدت شالوده امنیت را برهم میزند.» او گفت: «یک چالش سیاستهای امنیتی ما این است که هنوز عدهای مثل دوران جنگ سرد سیاستگذاری امنیتی میکنند.» ربیعی که نخستین الزام توسعه را «عدم تعارض با نظام جهانی» میداند، خاطرنشان کرد: «بزرگترین عنصر تقویت امنیت ملی، افزایش سرمایه اجتماعی و حفظ ارزشهای مشترک است.»
تاکید صالحی بر تفاوت «تنهایی استراتژیک» و «انزوا»
علیاکبر صالحی که هم سابقه فعالیت در دولت احمدینژاد را در کارنامه دارد و هم از جمله اعضای دولت روحانی بوده، دیگر سخنران این همایش بود. رییس سازمان انرژی اتمی دولت روحانی با بیان اینکه «جهان در هم تنیده شده و به شکل یکی، دو قرن گذشته نیست»، بر لزوم سیاستگذاری و اقدام سیاسی در داخل و خارج کشور، براساس این تغییر و تحولات جهانی تاکید کرد و در ادامه با اشاره به تفاوت مفهوم «تنهایی استراتژیک» و «انزوای سیاسی» گفت: «ایران در طول تاریخ خود، تنهایی استراتژیک داشته و نمیتواند به لحاظ ژئوپلیتیکی منزوی باشد، اما در بزنگاههای تاریخی همواره تنها بوده است؛ مثل جنگ تحمیلی هشت ساله! الان هم شرایط ما همین است و در این تنهایی استراتژیک هستیم.» وزیر امور خارجه دولت احمدینژاد همچنین با بیان اینکه «هر اتحادی لزوما اتحاد استراتژیک نیست»، گفت: «باید ضمن حفظ جهانبینیمان، واقعگرایانه عمل کنیم.» صالحی تصریح کرد: «تنها عامل حفظ حکمرانی و نظام ما، مردم هستند؛ نباید بگذاریم خدای ناکرده مردم از نظام جدا شوند!»
روایت ظریف از دیپلماسی در جهان شبکهای
شاید یکی از مهمترین سخنرانان این همایش محمدجواد ظریف بود. وزیر امور خارجه دولت پیشین که سخنانش را با تاکید بر استقرار «نظم نوین جهانی» و «عبور از نظم متصلب جهانی دوقطبی سالهای جنگ سرد» آغاز کرد، گفت: «با فروپاشی نظم دوقطبی اتفاقاتی افتاد که فراتر از از بین رفتن دو قدرت بود و آن، شکلگیری جهان شبکهای بود؛ جهان سیال شد و کشورها توانستند خارج از نظام متصلب عمل کنند و کنشگران جدیدی هم علاوهبر کشورها وارد میدان شدند که در این دوره، به کنشگران تولید هوش مصنوعی تبدیل شدهاند.» ظریف با تاکید بر اینکه «این کنشگران در سیطره هیچ دولتی نیستند و خودشان لایه جدیدی از قدرت در نظام جهانی ایجاد کردهاند»، گفت: «اجلاس ۲۰۱۶ کنفرانس امنیتی مونیخ، سه عنوان داشت؛ پساغرب، پسانظم و پساحقیقت!» او با بیان اینکه «در سال ۲۰۲۴، عناوینی از جمله پساغربی شدن یا بیغربی مطرح شدهاند»، گفت: «براساس پیشبینی بانک جهانی در ۲۰۰۴ از ۱۰ قدرت برتر، ۸ قدرت غربی بودند. امسال میگوید از ۵ قدرت جهانی و ۴ قدرت، آسیایی هستند؛ بنابراین حرکت از آتلانتیک به سمت پاسیفیک یک واقعیت است، اما باز هم میگویم این به معنی پایان غرب نیست.» او گفت: «امروز کشورها وابسته به یک طرف هستند ولی با طرف دیگر هم کار میکنند و اینکه عربستان علاوهبر آمریکا، با چین و روسیه هم کار میکند، نمونه این رویکرد است.»
وزیر امور خارجه دولت پیشین با بیان اینکه «دوران اتحادهای دائمی به سر آمده و دوران ائتلافهای موقتی و موضوعی آغاز شده»، گفت: «توقع داشتیم روسیه و چین قطعنامهها در شورای امنیت علیه ایران را وتو کنند اما نکردند یا در قبال امارات و عربستان رفتار دیگری داشته باشند، اما نداشتند.» ظریف تاکید کرد: «گره موضوع هستهای نه با دست یا دندان، بلکه با عقل باز میشود؛ در مذاکره مهم شنیدن است، نه حرف زدن، مهمترین کار فهم و تفکر است در این صورت میتوانیم کار را پیش ببریم.»
هشدار لاریجانی نسبت به خطرات عبور از عقلانیت
علی لاریجانی که دیگر سخنران این همایش بود، صحبتهایش را با تاکید بر ماهیت شبکهای و چندقطبی جهان امروز آغاز کرد و گفت: «جنس مقابله در دنیای پیش رو، بهلحاظ هژمونی و رقابت اقتصادی تغییر کرده؛ قطبها نقش بازیگران هوشمندی را دارند که هدفشان برتری اقتصادی است. توان دفاعیشان را تقویت، اما از تقابل نظامی پرهیز میکنند و رقابتها بهسمت تکنولوژی و قدرت اقتصادی در حال حرکت است.» رییس پیشین مجلس که معتقد است «مواجهه در دنیای آینده بر مدار منافع ملی است» تاکید دارد که «باید نتیجه همه مراودات دیپلماتیک، تسهیل توسعه ملی ایران باشد و شئون دیگر، در اولویتهای بعدی قرار گیرند»، میگوید: «در جامعه ما برخی فکر میکنند انقلابی بودن صفت خودبسنده است و نیازی به توجیه عقلانی افعال سیاسی ندارند!» لاریجانی با هشدار نسبت به «خطرات ناشی از عبور انقلاب اسلامی از عقلانیت» گفت: «با این نگرش، حرکت مترقی انقلاب دچار عقبافتادگی و تحجر میشود. حکومتها به اندازه بهرهای که از عقلانیت دارند، از پایداری برخوردارند.» لاریجانی با تاکید بر اهمیت «تکثر آرا در جامعه»، گفت: «اگر این خصوصیت را از کشور بگیرید، تبدیل به دهکده میشود!» او که در بخشی از سخنانش به کنایه گفت «ما آنقدر در کشور مشکل داریم که دیگر چندان تفاوت ندارد جهان را چندقطبی ببینیم یا نه»، در ادامه گفت: «اگر امروز صحنه بینالمللی حالت ژلهای پیدا کرده، باید بدانیم رشد شتابان توسعه ملی، جایگاه ایران در آینده را مشخص میکند.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد