3 - 12 - 2019
ابزار جدید شفافیت
گروه اقتصادی- حرکات سینوسی قیمت دلار و افت و خیز مستمر قیمت‌ها طی هفته‌های گذشته، بازار ارز را به یکی از بازارهای نامطمئن و کم‌بازده برای سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است. در این میان سیاستگذار ارزی برای آنکه چتر نظارتی خود بر معاملات ارزی بازار را گسترده‌تر کند، از راه‌اندازی پروفایل ارزی برای همه افراد جامعه خبر داده است؛ موضوعی که می‌تواند سرمایه‌گذاری در این بازار را با ریسک‌های جدیدی همراه کند.
این موضوع ادامه سلسله سیاست‌های بانک مرکزی است که این روزها در بازار ارزی کشور به میزان فراوان به چشم می‌خورد؛ از هشدار در رابطه با متضرر شدن خریداران و فروشندگان ارزی گرفته تا پررنگ کردن نقش مسائل سیاسی در تغییرات قیمتی بازار.
به نظر می‌رسد همه آنچه که از سوی مسوولان دولتی مطرح می‌شود تلاشی جدی برای کمرنگ کردن نقش افراد در معاملات ارزی بازار است. آنگونه که رییس کل بانک مرکزی می‌گوید، ذخایر کافی ارز در کشور وجود دارد و بانک مرکزی هر زمان اراده کند وارد بازار می‌شود. این مهم در حالی از سوی رییس شورای پول و اعتبار مطرح شده که طی هفته‌های گذشته با نوساناتی هرچند اندک اما مستمر در بازار ارز مواجه شده‌ایم.
چنین نوساناتی اگر با سیاست‌های پیشگیرانه سیاستگذار همراه نباشد، با وجود افزایش فشارهای اقتصادی از سوی دولت آمریکا، راهی رو به جلو می‌یابد تا قله‌های مرتفع‌تری از قیمت‌ها را فتح کند. اما سیاستگذاری دولت برای جلوگیری از عبور قیمت‌ها از خط قرمز سیاستی وی تاییدی بر این محتواست که سیاستگذار خود افسار قیمت‌گذاری بازار را در دست دارد و هر زمان اراده کند بازار را سوار بر موج، کاهشی و یا افزایشی می‌کند.
عوامل روانی
این مساله زمانی روشن‌تر می‌شود که پیشتر عوامل روانی بازار، قیمت ارز را عمدتا بر مدار صعودی قرار می‌دادند و خبری از حرکات سینوسی و افت و خیزهای اندک قیمت‌ها در بازار ارز نبود. با این حال این روزها عمدتا با تغییراتی در قیمت ارز مواجه می‌شویم که ماهیتا ریشه در سیاستگذاری‌های خود دولت دارد.
اما در حالی که از شوک ارزی سال گذشته کشور به عنوان بزرگ‌ترین شوک ارزی چند دهه کشور یاد می‌شود، با این وجود رییس کل بانک مرکزی به انداختن توپ به زمین بازی اظهار می‌کند که توطئه دشمن شکست خورده است. این در حالی است که آنچه در بازار اقتصادی کشور تا به امروز شاهدش بودیم بیش از آنکه رنگ و بوی سیاست‌های دشمن به خود گرفته باشد، ریشه در سیاستگذاری‌های ناکارآمدی دارد که مبتنی بر تصمیمات مقطعی و کوتاه‌مدت بود؛ تصمیماتی که بنا بر شرایط خاص اقتصادی کشور به دنبال یافتن راهی برای خنثی کردن آن چیزی بوده که از آن به توطئه دشمن تعبیر می‌شود.
بر همین اساس است که رییس کل بانک مرکزی تلاش دشمنان را شکست خورده اعلام کرده و معتقد است که در حال حاضر کشور قله مقاومت را رد کرده و شرایط خوبی را سپری می‌کند، آن هم در پرتو سیاست‌هایی که صراحتا اعلام می‌دارد دولت خود گرداننده چرخه ارزی بازار است.
اما تلاش‌های سیاستگذار ارزی تنها به اظهار نظر در خصوص آن معطوف نمی‌شود و برنامه‌های سیاستی دولت هر روز رنگ و بوی تازه‌ای به آن می‌دهد؛ از وعده چند ماهه دولت برای راه‌اندازی بازار متشکل ارزی گرفته تا راه‌اندازی پروفایل ارزی برای همه اشخاص حقیقی و حقوقی.
بر اساس اعلام امیرحسین شکوهی، مدیر اداره نظارت ارز بانک مرکزی، ما در کشور نقشه ارزی داریم و در حال حاضر برای هر فرد اعم از حقیقی و حقوقی یک پروفایل ارزی برای هر فعالیتی که به ارز ارتباط دارد از جمله درمان، سلامت و . . . ایجاد خواهد شد.
پروفایل ارزی
ایجاد پروفایل ارزی به منظور شفاف‌سازی و نظارت بیشتر بر روند معاملات ارزی افراد در کنار هشدارهای رییس کل بانک مرکزی مبنی بر زیان‌آور بودن خرید و فروش‌های ارزی افراد، بیانگر تلاش سیاستگذار برای در دست گرفتن افسار قیمت‌گذاری بازار است.
اما طرح موضوعات و سیاستگذاری‌های جدید در بازار ارز در حالی اتفاق می‌افتد که وعده راه‌اندازی بازار متشکل ارزی به عنوان منجی نوسانات بازار ارز در سال ۹۸ هنوز محقق نشده و زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی آن هنوز کامل نشده است. هرچند طی هفته‌های گذشته خبرهای زیادی مبنی بر سازوکارهای عملکردی آن منتشر شده، با این وجود به نظر می‌رسد هنوز راه زیادی باقی مانده تا شاهد به راه افتادن این بازار جدید ارزی باشیم.
آنطور که پیشتر اعلام شده، مدل کلی بازار به نحوی طراحی شده که در فاز اول، معاملات نقدی ارز (اسکناس) راه‌اندازی و سایر روش‌های معاملات ارزی در مراحل بعد گسترش می‌یابد. بازار کارگزارمحور بوده و عملیات مدیریت بازار توسط تشکیل خود انتظام انجام شده و بر اساس دستورالعمل‌های مصوب بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد.
ضمنا سیستم سفارشات و معاملات مبتنی بر سفارش خواهد بود و یکی از پیش‌نیازهای حضور در این بازار ارائه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و اعطای مجوز برای برداشت از این حساب‌ها به منظور انجام معاملات ارزی است. این بازار یک بازیگر بزرگ یعنی بانک مرکزی دارد که بر حسب وظایف سیاستگذاری خود می‌تواند موقعیت خرید و فروش بگیرد.
نرخ‌گذاری در این بازار به این صورت انجام می‌شود که سیستم، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین می‌چیند سپس مظنه‌ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت ابتدای روز کشف خواهد شد. این روند معاملاتی دقیقا مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد شد.
بازار متشکل ارزی
نحوه فعالیت این بازار به‌گونه‌ای است که افراد حقیقی نمی‌توانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند. این افراد برای تامین نیاز ارزی خود باید مانند گذشته به صرافی‌ها مراجعه کنند. تنها بانک‌ها و صرافی‌های مجاز قادر به اخذ کد و خرید و فروش در این بازار هستند و قرار است در بازار متشکل ارزی برای معاملات اسکناس و نقد انجام شود. بر این اساس صادرکنندگان و دارندگان ارز می‌توانند از طریق صرافی‌ها برای فروش، نرخ مورد نظر خود را در سامانه بازار متشکل به ثبت برسانند.
سازوکار عملکردی بازار متشکل ارزی در کنار سلسله سیاست‌های بانک مرکزی برای در اختیار گرفتن فضای روانی بازار، مبتنی بر سیاست‌های پیشگیرانه در مقابل افت و خیزهای مجدد قیمت‌هاست. بر این اساس و در حالی که سال گذشته شاهد رشد بی‌سابقه‌ای در قیمت دلار بودیم، با این وجود سیاستگذار معتقد است برنامه ارزی بانک مرکزی اجازه تکرار شرایط قبلی را نمی‌دهد.
این موضوعات در کنار هشدار سازمان مالیاتی در خصوص دریافت مالیات از خریداران و فروشندگان ارزی این موضوع را تایید می‌کند که بانک مرکزی در تلاش است با بالا بردن ریسک سرمایه‌گذاری، از هدایت سرمایه‌های افراد به بازار ارز در فضای بی‌اطمینانی کشور جلوگیری کند.
بر همین اساس سازمان امور مالیاتی در اطلاعیه‌ای هشدار داده است که تمامی دادوستدهای ارزی تحت رصد این سازمان است و در صورت خرید و فروش با هدف سوداگرانه، مالیات بر درآمد آنها نیز افزایش خواهد یافت. رییس سازمان امور مالیاتی نیز گفته است هر کس اقدام به خرید و فروش ۵۰۰۰ دلار یا بالاتر کند، مشخصات او در سامانه اطلاعاتی جامع کشور ثبت می‌شود و باید مالیات پرداخت کند. بر این اساس بانک مرکزی در تلاش است تمامی راه‌های سرمایه‌گذاری در بازار ارز با هدف کسب سود را ببندد تا خود بازیگر اصلی صحنه بازار ارزی کشور باشد.
در این میان شاید تنها راه ممکن برای ادامه فعالیت‌ها در بازار ارزی، خرید و فروش ارز از سوی دلالان بازار باشد؛ موضوعی که به نظر نمی‌رسد در شرایط امروز اقتصاد کشور گزینه مناسب و سودآوری برای سرمایه‌گذاران ارزی باشد.
اما با همه تلاش‌هایی که از سوی سیاستگذار صورت می‌گیرد، آنچه روشن است تاثیر عمده شوک ارزی بازار بر سطوح قیمتی است، به طوری که طی دهه اخیر، نوسان قیمت‌ها در ایران ناشی از تقابل عرضه و تقاضا نبوده و کاملا به کمیت و زمان شوک ارزی وابسته بوده است. به نوعی می‌توان گفت نوسانات قیمت، هرچند پس از تغییر قیمت ارز بوده اما سریعا اثر خود را نشان داده است.
شوک ارزی
این جنس تورم از نوع تقاضا نبوده بلکه انتظارات فعالانه بخش عرضه بازار یعنی دلال، تولیدکننده و هر نوع عرضه‌کننده‌ای بوده که قبل از تاثیر واقعی افزایش قیمت ارز فعال شده و انتظاراتی از جنس هزینه- فرصت را سبب شده تا قیمت عرضه را قبل از تحقق عملیاتی افزایش هزینه‌های تولید، افزایش دهد به این معنی که تولیدکننده برای قیمت‌گذاری، هزینه- فرصت افزایش دلار را مد نظر خواهد داشت و بعد از آن اقدام به قیمت‌گذاری خواهد کرد. بر این اساس آنچه در وهله اول سبب بی‌اعتمادی و ناملایمتی در بازار اقتصادی کشور شده است، اثرات روانی حاصل از تکانه‌های شدید ارزی است.
هرچند رییس کل بانک مرکزی از کافی بودن ذخایر ارزی کشور سخن می‌گوید و از اعطای ارز برای تامین کالاهای موردنیاز مردم خبر می‌دهد، با این حال به نظر می‌رسد این موضوع نقش خود را در قیمت‌گذاری بازار مصرفی از دست داده است و کنترل قیمت‌گذاری به طور کامل در دست دلالان و رانت‌خواران قرار گرفته است.
با همه اینها به نظر می‌رسد سیاستگذار در تلاش است فرصت‌های بهبود شرایط اقتصادی کشور را فراهم کند و درگیر شدن دوباره بازار با شوک‌های ارزی را غیرممکن کند؛ موضوعی که بیانگر دست‌های پشت پرده دولت در سیاستگذاری ارزی بازار است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد