ابهام در آینده بازار نفت

وحید شقاقی‌شهری*- هرچند تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفتی ایران در شش ماهه اول سال اتفاق نیفتاده است و دور دوم این تحریم‌ها از روز ۱۳ آبان آغاز خواهد شد، با این وجود تعدادی از کشورهای واردکننده نفت ایران از جمله کره‌جنوبی، ژاپن و اتحادیه اروپا و برخی شرکت‌های صنعتی نفتی اروپایی، خرید نفت از ایران را کاهش داده‌اند و بر اساس شنیده‌ها صادرات نفت ایران تاکنون، به یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است‌.
اما با وجود آنکه از نیمه دوم سال و با شروع تحریم‌ها در روز ۱۳ آبان، کاهش تولید نفت ایران شدت می‌گیرد، به نظر نمی‌رسد خواسته آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران عملی شود؛ دلیل این موضوع آن است که کشورهایی همچون چین، هند و تعدادی دیگر از کشورها همچنان خرید نفت از ایران را ادامه می‌دهند‌‌. بنابراین این احتمال وجود دارد که صادرات نفت ایران به میزان یک یا ۵/۱ میلیون بشکه در روز کاهش یابد و به مرز یک میلیون بشکه در روز برسد‌‌. این موضوع می‌تواند باعث رشد منفی بخش نفتی ایران شود و رشد منفی ۱۸ تا ۲۰ درصدی را در این بخش به ثبت برساند‌.
اما تجربه سال‌های ۹۰ و ۹۱ اقتصاد ایران نشان می‌دهد که تحریم‌ها عمدتا بخش خدمات و کشاورزی ما را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد؛ اما در عین حال بخش صنعت و نفت ما تحت‌تاثیر جدی آن قرار می‌گیرد‌‌. بنابراین تکرار تجربه تحریم نفتی ایران همانند سال‌های ۹۰ و ۹۱ که توانست تولید ۵/۲ میلیون بشکه‌ای نفت ایران را به یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد، امسال نیز می‌تواند کاهش ۵/۱ میلیون بشکه‌ای تولید نفت را در ایران موجب شود‌.
آمارها و تجربه‌های تحریمی اقتصاد ایران در سال‌های ۹۰ و ۹۱ حاکی از آن است که بخش خدمات و کشاورزی حتی در شرایط تحریمی به طور میانگین توانسته‌اند حدود سه درصد رشد را تجربه کنند‌‌. بنابراین عاملی که رشد اقتصادی سال ۹۰ ایران را به منفی ۸/۶ درصد رساند، رشد منفی بخش نفت و صنعت کشور بود که توانست رشد منفی ۳۶ درصدی در بخش نفتی و رشد منفی را برای بخش صنعت نیز به ثبت برساند‌.
اما تفاوتی که این دوره از تحریم‌ها با دوره قبل از آن دارد این است که در این دوره صنعت ما به دلیل افزایش نرخ ارز از سال گذشته، بسیار سریع‌تر از تحریم‌های دوره قبل تحت‌تاثیر قرار گرفت و شاهد اثرات منفی این افزایش‌ها در نرخ ارز بر بخش صنعت و ساختمان بودیم‌‌. بر این اساس می‌توانیم برآورد رشد منفی ۲ تا مثبت ۵/۰ درصدی را برای اقتصاد ایران داشته باشیم‌.
اما یکی از موضوعاتی که این روزها پیرامون آن بحث می‌شود، این است که آیا روسیه و عربستان خواهند توانست کاهش عرضه نفت ایران در بازارهای جهانی را جبران کنند و بتوانند در یک پروسه بلندمدت حدود یک تا ۵/۱ میلیون بشکه نفت را به صورت روزانه روانه بازار کنند‌‌.
آن‌طور که شنیده می‌شود آمریکا تاکنون حدود شش میلیون بشکه از تولیدات نفت خود را روانه بازار کرده است تا از آشفتگی‌های جهانی در بازار نفت جلوگیری شود، اما بحث اصلی این است که کشورها بتوانند به صورت روزانه صادرات یک میلیون بشکه‌ای نفت داشته باشند‌‌. بنابراین به نظر می‌رسد این موضوع که روسیه و عربستان بتوانند به صورت پایدار یک میلیون بشکه نفت در روز تولید داشته باشند جای ابهام دارد‌‌.
بر این اساس اگر این دو کشور بتوانند به روند پایدار تولید روزانه یک میلیون بشکه نفت ادامه دهند، این موضوع بازارهای جهانی نفت را دچار آشوب نخواهد کرد، اما اگر احساس شود امکان تامین به موقع این میزان نفت از سوی این دو کشور وجود نداشته باشد، این موضوع موجب افزایش قیمت نفت خواهد شد و حتی نفت را تا مرز ۱۰۰ دلار نیز خواهد رساند‌.
البته نباید فراموش شود که این موضوع صنعت آمریکا را نیز متضرر می‌کند بنابراین این احتمال وجود دارد که با افزایش قیمت نفت جهانی، تولید نفت شیل آمریکا افزایش یابد بنابراین از آنجا که هزینه تولید نفت شیل آمریکا چیزی در حدود ۵۰ تا ۶۰ دلار است، در صورتی که قیمت نفت در بازارهای جهانی به ۱۰۰ دلار برسد، تولید نفت شیل از سوی آمریکا صرفه اقتصادی خواهد داشت که این موضوع می‌تواند شرکت‌های فعال در حوزه نفت شیل آمریکا را وارد بازار تولید نفت کند تا با افزایش عرضه جهانی نفت، مانع از افزایش قیمت نفت شود‌‌.
* اقتصاددان