اتحاد علیه واشنگتن

الهام بیگی- در حالی که دونالد ترامپ با اقدامات خود سایه تردید را بر دل شرکت‌های آمریکایی و اروپایی در تعامل با ایران سنگین‌تر کرده است‌، تهران و مسکو در ماه‌های اخیر، دور جدیدی از همکاری در صنعت نفت را آغاز کرده‌اند که نسبت به دوره‌های پیشین کم‌سابقه بوده است.
توسعه همکاری ایران و روسیه در صنعت نفت درحالی رخ می‌دهد که پس از روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور‌ آمریکا، فشارها و تهدیدات این کشور علیه شرکت‌های روسی و ایرانی رو به افزایش بوده است.
روسیه که همانند ایران در گیر تحریم‌های آمریکا شده است اکنون منافع خود را در بهبود روابط خود با ایران می‌بیند از این رو شرکت‌های نفتی روسیه که با بیشترین مشارکت و مذاکره با طرف ایرانی در صدر لیست خواستگاران نفت و گاز ایران ایستاده‌اند، هر روز دریچه جدیدی برای حضور در این بازار می‌گشایند و نقش خود را در صنعت نفت ایران روز به روز پررنگ‌تر از دیروز می‌کنند.
شرکت‌های روسی پس از شدت یافتن تحریم‌های غرب و خروج از پروژه‌های نفتی کشورهای اروپایی، درصدد برآمده‌اند با تامین منابع مالی و فاینانس، نظر مساعد ایران برای همکاری را جلب و فصلی جدید از حضور در صنعت نفت کشورمان را آغاز کنند.
وقوع بحران اوکراین و تحریم مسکو توسط غرب، روس‌ها را وادار کرده تا پس از افزایش فشار کشورهای غربی، در کنار تقویت همکاری سیاسی با ایران در مسایل منطقه‌ای، اقدام به گسترش همکاری‌های اقتصادی و نفتی کند.
با توجه به مشروط شدن حضور شرکت‌های معتبر اروپایی برای بازگشت به صنعت نفت ایران، مقام‌های شرکت نفت به سراغ راه‌های مطمئن‌تری رفته و به مذاکره با شرکت‌های روسی و چینی پرداخته‌اند تا از حضور آنها برای پر کردن ظرفیت‌های خالی صنعت نفت کشورمان استفاده کنند.
روس‌ها پیشتر در برخی پروژه‌های نفتی ایران حضور داشتند، اما پس از تشدید تحریم‌های مرتبط با مسایل هسته‌ای، همکاری با ایران را متوقف کرده بودند.
در این میان بعد از رونمایی از قراردادهای جدید نفتی توسط ایران، شرکت‌های روسی به مرور زمان پای میز مذاکره نشستند و در این راستا شرکت‌های لوک اویل، روس‌نفت، زاروبژنفت، تات‌نفت، گازپروم و گازپروم نفت با شرکت ملی نفت ایران تفاهمنامه هم امضا کردند. میدان‌های منصوری، آب تیمور، کیش، یاران، مارون، لایه نفتی پارس‌جنوبی، کوپال، آبان، اسفندیار، پایدار غربی، دهلران، پارس شمالی، آذر، چنگوله و چشمه خوش، از جمله میدان‌هایی هستند که درباره آنها با شرکت‌های روس مذاکره شده است.
البته این مذاکرات بی‌نتیجه نبود و در روزهای پایانی سال ۱۳۹۶ شاهد امضای قرارداد بهبود بازیافت، افزایش تولید و بهره‌برداری میادین نفتی آبان و پایدار غرب بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های زاروبژنفت روسیه و دانا انرژی ایران بودیم.
خرید نفت ایران توسط روسیه روی دیگر سکه تعاملات نفتی دو کشور است و در دیداری که بین بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان و الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه اواخر سال ۱۳۹۵ صورت گرفت قرار شد نفت ایران به یک شرکت روسی و برای مقاصد خارج از روسیه فروخته ‌شود و ۵۰ درصد پول فروش نفت به روسیه به صورت نقدی تحویل ایران داده و ۵۰ درصد دیگر صرف خرید کالا و خدمات از روسیه شود که این موضوع نیز در مرحله اجرا قرار گرفت.
تمایل روس‌ها برای حضور در صنعت نفت ایران غیر قابل انکار است به طوری که یوری اوشاکوف، دستیار رییس‌جمهور‌ روسیه اخیرا اعلام کرده است که شرکت‌های نفت و گاز این کشور می‌توانند بیش از ۵۰ میلیارد دلار در توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری داشته باشند.
دریچه جدیدی که اخیرا در تعاملات نفتی ایران و روس گشوده شده تمایل شرکت روس‌نفت به سرمایه‌گذاری در منطقه زاگرس است. در این راستا یک سند رسمی دولت روسیه نشان داد شرکت روس‌نفت به سرمایه‌گذاری در نفت و گاز منطقه زاگرس در ایران تمایل دارد. طبق سند یاد شده که در یکی از پایگاه‌های اینترنتی دولت روسیه منتشر شده، از میانه ماه فوریه سال‌جاری میلادی، روس‌نفت قصد داشته فرصت‌های اکتشاف و تولید نفت در منطقه زاگرس را بررسی کند.
بر اساس این گزارش، در سال گذشته میلادی، روس‌نفت و شرکت ملی نفت ایران برای همکاری در چند پروژه راهبردی در ایران با ارزشی تا سقف ۳۰ میلیارد دلار، به توافق اولیه دست یافتند.
اما در این میان این سوال مطرح است که آیا شرکت‌های روسی از نظر توان تکنولوژیک با شرکت‌های غربی برابری می‌کنند و می‌توانند در توسعه میادین نفت و گاز ایران موفق عمل کنند‌؟ این پرسشی است که با علیرضا سلطانی‌، کارشناس حوزه انرژی مطرح کردیم .
در همین رابطه علیرضا سلطانی به «جهان صنعت» می‌گوید: در حال حاضر صنعت نفت ایران به دلیل محدودیت‌هایی که در دوران تحریم‌ها تجربه کرده است در یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین شرایط تاریخی خود قرار گرفته است و برای تثبیت موقعیت کنونی خود در بازارهای جهانی نفت و حفظ منافع خود درمیادین مشترک نفت و گاز با کشور‌های همسایه‌، به سرمایه‌گذاری گسترده‌ای نیازمند است که در یک افق پنج ساله می‌تواند رقمی حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار را در بر گیرد.علاوه بر این تاسیسات نفتی در حوزه بالادستی و پایین‌دستی به نوسازی و بهسازی نیازمند هستند و روشن است که در چنین شرایطی برای جان تازه بخشیدن به صنعت نفت به سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز است که برای آن نمی‌توان به سرمایه داخلی اکتفا کرد .
این در حالی است که مدتی روند سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران کند شد و سپس تحت تاثیر تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی متوقف شد تا اینکه بعد از برجام متولیان صنعت نفت بستر را برای بازگشت شرکت‌های خارجی در صنعت نفت ایران فراهم کردند و در گام نخست توانستند همکاری‌های خوبی را با شرکت‌های صاحب برند در این حوزه داشته باشند .
اما مجددا با روی کار آمدن ترامپ و سخن‌پراکنی‌هایی که در خصوص برجام داشت‌، در تعامل شرکت‌های اروپایی و آمریکایی با ایران کارشکنی‌هایی را ایجاد کرد و باعث شد همکاری با شرکت‌های بزرگ نفتی با آن سرعتی که انتظار می‌رفت پیش نروند.
با این وجود در این مدت ایران توانست قرار‌داد راهبردی و مهمی را با کنسرسیومی به رهبری توتال فرانسه با سرمایه‌گذاری پنج میلیارد دلاری برای توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی به امضا برساند .
همچنین در روزهای پایانی سال ۹۶ قرارداد توسعه‌ای دیگری در حوزه بالادستی با شرکت زاروبژنفت روسیه منعقد کرد.
در این میان به دنبال استقبال شرکت‌های روسی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران انتقاد‌هایی صورت گرفته است که با توجه به سابقه سیاسی‌ای که در روابط ایران و روسیه است‌، وابسته کردن صنعت نفت و گاز به روسیه واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد .
از طرفی مطرح است که روسیه از لحاظ منابع مالی و تکنولوژیکی در مقایسه با شرکت‌های اروپایی و آمریکایی توان بالایی ندارد.
این در حالی است که در سال‌های اخیر شرکت‌های روسی با توجه به فعالیت‌های گسترده‌ای که در حوزه انرژی داشته‌اند توانسته‌اند فاصله مالی و فنی و تکنولوژیک خود را با شرکت‌های صاحب برند کاهش دهند و شرکت‌های مطرحی همچون لوک اویل، روس‌نفت، زاروبژنفت، تات‌نفت، گازپروم و… در این کشور فعالیت می‌کنند.
از طرفی با توجه به شرایط سیاسی منطقی است که تنوعی در شرکت‌های همکار در این حوزه ایجاد شود و صنعت نفت وابسته به شرکت‌های اروپایی و چینی نباشد .
باید بپذیریم که منابع داخلی و حتی منابع موجود در صندوق توسعه ملی جوابگوی نیازهای توسعه‌ای صنعت نفت و گاز کشور نیست و نیازمند سرمایه کلان است و علاوه بر آن با توجه به شرایطی که در قراردادهای جدید نفتی آورده شده است با ورود سرمایه‌گذاران خارجی علاوه بر تامین منابع مالی می‌توانیم به جذب تکنولوژی و فناوری‌های نوین و همچنین نظام‌های نوین مدیریت پروژه دست پیدا کنیم که برای توسعه صنعت نفت
حائز اهمیت است.