9 - 10 - 2021
اثر «ترس» و «طمع» بر اصلاح بازار سهام
کمپین جهانی «هفته سرمایه‌گذار» هر سال به مدت یک هفته در ماه اکتبر با نظارت آیسکو برگزار می‌شود و نهادهای نظارتی و مشارکت‌کنندگان در این رویداد به انعکاس ابتکارات، نوآوری‌ها و اقدامات انجام‌شده در حوزه‌های آموزش سواد مالی و حمایت از سرمایه‌گذاران می‌پردازند. شعار سازمان بورس و اوراق بهادار برای «هفته جهانی سرمایه‌گذار» که به آیسکو اعلام شده، «اگر به فکر سرمایه‌گذاری با بازدهی خوب هستید، دانش مالی کسب کنید» است. احمد یزدان‌پناه اقتصاددان نیز با همین نگاه به بررسی اصلاح بازار سهام پرداخته و از ترس‌های این اتفاق مهم در اقتصاد کشور نوشته است. بازار سهام طی دو تا سه هفته قبل با ریزش شاخص، مجددا بحث «اصلاح» قیمتی را داغ کرد. به گفته این استاد دانشگاه دلیل قانع‌کننده و به قول بورسی‌ها بنیادی برای این اصلاح به صحنه نیامد جز اینکه به درستی گفته شد هر صعودی برای همیشه نیست همان‌طور که هر نزولی همیشگی نخواهد بود. بر این اساس خروج نقدینگی از بورس و خروج پول‌های حقیقی نمایانگر آن است که عنوان تحلیل برخی از اهل فن را بپذیریم که «ترس به بورس بازگشت». یزدان‌پناه تاکید کرده است: البته این ترس همان نگرانی فعالان بازار سهام از شایعه افزایش نرخ بهره بانکی و ابهام در فرجام برجام و یکی دو عامل دیگر بود. این ترس‌ها و دغدغه‌ها موجب شد که «رفتار هیجانی» احتمالی سرمایه‌گذاران بازار را با نااطمینانی بیشتری همراه کند.
این اقتصاددان مراد خود از این بررسی را تحلیل خلاصه و ساده اهمیت رفتار سرمایه‌گذاران در زمان «اصلاح» شاخص بورس با تکیه بر تاثیر دو شکل‌دهنده اصلی رفتار آنان یعنی «ترس» و «طمع» اشاره بیان می‌کند. یزدان‌پناه در یادداشت خود آورده است: در وال‌استریت گفته‌ای معروف و قدیمی است که می‌گوید «بازارهای مالی بر دو محور، یعنی دو هیجان قدرتمند، «ترس» و «طمع» می‌چرخند.
سرمایه‌گذار قدر و نامی بورس که شهرت جهانی دارد، وارن بافت در نامه‌ای در سال ۱۹۸۶ به سهامداران شرکت خود نوشت «گاه و بی‌گاه شاهد طغیان و جولان دو بیماری به شدت مسری، «ترس» و «طمع» هستیم؛ چیزی که بین اهالی و جامعه سرمایه‌گذاری همیشه رخ خواهد داد.» این رفتار هیجانی سرمایه‌گذار که بیشتر از همه از ترس و طمع او ناشی می‌شود، مسوول بالا رفتن سرسام‌آور قیمت سهام در یک بازار سهام رو به افزایش و صعودی یعنی «بازار گاو نشان» (Bull market) و پس از آن مسوول ریزش و سقوط قیمت سهام در بازار «خرس نشان» است.
در بازار سهام برای برخی شرایط بازار از نماد بعضی حیوانات استفاده می‌شود؛ برای مثال با توجه به نحوه حمله گاو وقتی بازار به باور و انتظار سرمایه‌گذاران روند صعودی به خود بگیرد عنوان «بازار گاوی» و بر عکس آن را «بازار خرسی» می‌گویند.
من در کلاس «اقتصاد مالی» خود پیشنهاد «بازار گاونشان» و «خرس‌نشان» را مطرح می‌کنم شبیه «آدامس خروس‌نشان». وقتی طمع و آز و ولع بر رفتار سرمایه‌گذار سلطه پیدا می‌کند، می‌گویند «بازار خوکی» شده است (Pig market). پس شاید این پیشنهاد بتواند تعدیلی باشد.
چگونگی اثرگذاری طمع بر قیمت سهام و بازده
یزدان‌پناه عنوان می‌کند: جف بروس مدیرعامل آمازون زمانی از وارن بافت پرسیده بود «تز شما درباره سرمایه‌گذاری بسیار ساده است، چرا هر کس عینا از شما آن را کپی نمی‌کند.» او جواب داده بود: «زیرا هیچ‌کس نمی‌خواهد پله به پله ثروتمند شود.» جواب بافت گویای عصاره «طمع» در رفتار سرمایه‌گذاری‌هاست. سرمایه‌گذاران می‌خواهند که به سرعت سود عایدشان شود و این بازارهای «گاونشان» هستند که فرصت خوبی را بر کسب سود در یک دوره زمانی کوتاه در اختیار آنها می‌گذارند. وقتی قیمت‌ها روند صعودی پیدا می‌کنند، مردم بیشتر و بیشتری پول بیشتر و بیشتری را برای سرمایه‌گذاری در سهام اختصاص می‌دهند. قیمت سهام هم از قانون عرضه و تقاضا تبعیت می‌کند. با بالا رفتن تقاضا (پول بیشتر)، قیمت سهام بالاتر می‌رود و سودها رشد می‌کنند. رشد و فزونی سودها موجب طمع بیشتر شده و پول بیشتر وارد شده برای سرمایه‌گذاری یا خرید بیشتر به بورس‌ها و بازار سهام، قیمت‌ها را بیش از حد (حد آن چیست؟) بالا می‌برد.
به گفته این استاد دانشگاه با اوج گرفتن قیمت سهام یا دارایی‌ها دیگر در بازارهای مالی بازار با «حباب قیمتی» مواجه می‌شود، یعنی قیمت‌ها از «ارزش ذاتی» و یا بنیادی خود فاصله زیادی می‌گیرند. مثل تمام حباب‌ها سرانجام حباب دارایی‌ها هم می‌ترکد و قیمت‌ها سقوط می‌کنند. بنابراین سرمایه‌گذارانی که سهام خود را در قیمت‌ها بسیار بالا خریده بودند با «اصلاح» بازار سهام دچار ضرر و زیان‌های سنگینی می‌شوند.
سایه ترس
به گفته این اقتصاددان وقتی قیمت یک دارایی مثل سهم داغ‌داغ شود، سرانجام بازار آن را «اصلاح» می‌کند. ظهور و بروز بازارهای «خرس‌نشان» (بازارها با روندی کاهشی در قیمت‌ها) می‌تواند به علت عوامل متعددی صورت گیرد، اما بیشترین عامل مشترک بین آنها به کندی سطح فعالیت‌های اقتصادی جامعه و کسادی و بی‌رونقی اقتصادها مربوط می‌شوند. عموما دیده شده که سرعت افت قیمت‌های سهام در بازار خرس‌نشان سریع‌تر از آهنگ رشد آنهاست. به گزارش ایبنا، یزدان‌پناه تاکید می‌کند که دلایل متعددی را برای سقوط شدید قیمت‌ها در بازار خرس‌نشان می‌توان ارائه کرد ولی در یک کلمه دلیل بنیادی آن «ترس» است. وقتی قیمت‌ها تند و تیز افت می‌کنند، ترس سرمایه‌گذاران آن است که نکند این کاهش‌ها بیشتر شوند و بنابراین فروش آنها بر پایه این ترس و وحشت خواهد بود. همان‌طور که اشاره شد، قیمت سهام هم از عرضه و تقاضا در بازار آن متابعت می‌کند. به گفته او در یک بازار خرس‌نشان، عرضه سهام بالاست، چراکه بیشتر سرمایه‌گذاران فروشنده‌اند. این دلهره و ترس برای فروش موجب می‌شود که قیمت سهام با شیب تندی افت کند. سرانجام، قیمت‌ها با این کاهش‌ها به سطحی می‌رسند که ارزندگی آنها، به قول فعالان بورس‌ها، جذاب می‌شود (سهام ارزان‌شده) و در نهایت به پایین‌ترین حد خود یعنی نقطه «قعر» چرخه بازار سهام می‌رسند و فرصت خوب و ارزنده‌ای برای سرمایه‌گذاری را رقم می‌زنند.
اثر رفتار سرمایه‌گذار در اصلاحات بازار
این اقتصاددان عنوان می‌کند: شما نمی‌توانید بازار را کنترل کنید، ولی می‌توانید بر اعمال و تصمیمات خود کنترل داشته باشید. این اقدامات و اعمال شما هستند که تعیین‌کننده سود یا زیان شما چه در بازار سهام و چه در سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند. فرض کنید شما آن علم و تجربه لازم را بر بهره‌مندی بهینه از بازارهای مالی ندارید. پس بهترین فکر آن است که از طریق صندوق‌ها و بازارگردان‌ها وارد بازار پیچیده سرمایه‌گذاری‌های مالی شوید. به فرض اگر شما ۱۰۰ هزار تومان (اعداد فرضی و کوچک در مثال آورده شده‌اند) می‌خواهید در یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، سرمایه‌گذاری کنید که «ارزش خالص دارایی» هر «واحد» سرمایه‌گذاری در آن صندوق، یعنی NAV آن، ۱۰۰ تومان است و بنابراین شما ۱۰۰ واحد خریداری می‌کنید، NAV مزبور ابتدا بالا می‌رود و به ۱۱۰ می‌رسد و سپس کاهش یافته و ۹۰ تومان می‌شود. گرچه ارزش بازار وجوه شما حالا کمتر از قیمت خرید شماست، ولی این فقط نه یک زیان فرضی و موهومی است نه یک ضرر و زیان واقعی. در طول زمان، ارزش بازار سرمایه‌گذاری شما ممکن است با بهبود بازار سهام بالا رود. در نهایت سود بردن و یا زیان کردن شما بستگی به اقدام و عمل و شیوه رفتار شما دارد. انتخاب شما می‌تواند یکی از این موارد باشد: یک) ترس از اینکه ارزش بازار وجوه سرمایه‌گذاری‌شده شما حتی پس آن کم شدن باز هم کمتر شود، دست به نقد کردن آن می‌زنید (Redeem). با این اقدام شما ضرر و زیان فرضی اشاره‌شده در بالا را یعنی تومان ۰۰۰/۱۰= (۹۰- ۱۰۰) × ۱۰۰ را به یک ضرر واقعی ۰۰۰/۱۰ تومانی تبدیل کرده‌اید. دو) تصور کنید ارزش بازار سرمایه‌گذاری شما باز بیشتر کاهش یابد و شما این فرصت برایتان به دست آمده که آن را با هزینه کمتری دوباره خریداری کنید. فرض می‌کنیم گمانه‌های شما درست از آب درآمده و NAV صندوقی که شما در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اید به ۸۰ تومان تنزل پیدا کرده است، اگرچه ۸۰ تومان، پایین‌ترین قیمتی است که با آن مواجه شده‌اید، ولی بعید است شما در آن قیمت سرمایه‌گذاری کنید، چرا که شما ترس آن را خواهید داشت که نکند از آن هم بیشتر افت کند. به طور تقریب در تمامی بازارهای خرس‌نشان افت بازار، بیشتر از ناحیه ترس زیاد بین سرمایه‌گذاران بوده است. اکثر کارشناسان سرمایه‌گذاری پذیرفته‌اند که تقریبا تبیین زمان و فرصت نقطه قعر یک بازار خرس نشان غیرممکن است. بیشتر سرمایه‌گذارانی که ضرر کرده‌اند در پی آن هستند قبل از سرمایه‌گذاری مجدد خود از بهبود بازار سهام مطمئن و خاطرجمع شوند. با این وجود، چرخش اوضاع از نقطه قعر چرخه بازار، که همان بهترین زمان سرمایه‌گذاری است، به سوی بهبود معمولا خیلی سریع اتفاق می‌افتد. بنابراین تا آن زمان که شما به سرمایه‌گذاری مجدد اقدام کنید، قیمت‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای از نقطه قعر بالاتر رفته‌اند. فرض کنید که «ارزش خالص دارایی» (NAV) ۹۵ تومان است. شما به قول فعالان بازار سهام قبلا معادل ۹۰ هزار تومان نقد شده بودید، یعنی حالا از محل فروش سهام خود این مبلغ را دارید. بنابراین شما ۴/۹۴۷ واحد خریداری خواهید کرد. به فرض اینکه در عرض یک سال NAV آن صندوق به ۱۱۰ تومان برسد، ارزش بازار سرمایه‌گذاری شما ۱۰۴۲۱۰ تومان خواهد شد. بنابراین، سودی معادل ۴۲۱۰ تومان عایدتان شده است. سه) ابدا هیچ کاری نکنید، به «طرح سرمایه‌گذاری» خود وفادار بمانید، هر چند قیمت‌ها کاهش یافته‌اند. ارزش بازاری سرمایه‌گذاری شما ممکن است بالا رود، پایین بیاید و دوباره افزایش یابد. وقتی NAV سرمایه‌گذاری شما ۱۱۰ تومان است، سود شما ۰۰۰/۱۰= (۹۰ – ۱۱۰) × ۱۰۰ تومان خواهد شد. هیچ اقدامی نکردن و اسیر هیجانات و احساسات نشدن و بر «ترس» و «طمع» غلبه داشتن بهترین طرز رفتار و اقدام در این مثال است. یزدان‌پناه بیان می‌کند: در احوالات زندگی نابغه‌ای چون اسحاق نیوتون آمده که او به وسوسه و هیجان حاکم بر بازار سهام با خرید یکی از داغ‌ترین سهام آن زمان بورس انگلیس مبلغ هنگفتی را در یک سرمایه‌گذاری سفته‌بازانه از دست داد.
پس از آن زیان نیوتون گفته بود «من توانستم حرکات اجرام آسمانی و سماوی را محاسبه کنم، ولی قادر به تحلیل رفتار جنون‌آمیز آدمیان نشدم». پس غلبه بر هیجانات و شناخت آنها در بازارهای مالی کاری است که تمرین و ممارست و خودسازی خاص خود را می‌خواهد. قیمت‌های سهام منعکس‌کننده رفتار سرمایه‌گذاری جمعی تمامی سرمایه‌گذاران است. گرچه طمع و ترس غریزه‌های اساسی و سوخت دو موتور محرک رفتار سرمایه‌گذاری‌ها هستند، ولی بیشترین ضربه‌ها را هم بر منافع و منابع مالی شما وارد می‌آورند. باید حق داد که در یک بازار پرتلاطم و مواج حفظ آرامش و دوری از هیجان‌زدگی‌ها کاری «نه به همین سادگی» است. ولی اگر شما اجازه ندهید طمع و ترس بر رفتار سرمایه‌گذاری شما اثر بگذارد، آنگاه شما در تحقق و دستیابی به اهداف مالی خود بسیار قوی‌تر عمل خواهید کرد. و کلام آخر، توصیه معروف وارن بافت که گفته در بازار سهام «وقتی دیگران حریص هستند، شما بترسید و وقتی سایرین می‌ترسند شما حریص باشید.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد