احتمال توقیف اموال بدهکاران بانکی

الهه بیگی- سال ۸۶ زمان ریاست طهماسب مظاهری، بر بانک مرکزی ایده توقیف اموال بدهکاران بانکی برای وصول مطالبات معوق مطرح شد اما مظاهری که از مخالفان سرسخت این طرح بود نتوانست در مقابل طراحان ایده اولیه این طرح، یعنی صمصامی و داودی دوام بیاورد و سرانجام برکنار شد. اگرچه برکناری او به این دلیل خاص نبود اما با گذشت سه سال از آن ماجرا اینک زمزمه‌هایی از اجرای مجدد این طرح به گوش می‌رسد. ظاهرا با افزایش مطالبات معوق دولت عزم خود را جزم کرده تا مطالبات معوق را از بدهکاران بانکی به‌ویژه دانه‌درشت‌ها وصول کند.
چندی پیش مجلس‌نشینان طرح تحقیق و تفحص از بانک‌ها را در دستور کار قرار دادند و از سویی شرکتی نیز برای وصول مطالبات معوق تحت نظارت وزارت اقتصاد آغاز به کار کرد. با این حال نه طرح نمایندگان مجلس نتیجه داد و نه فعالیت این شرکت، گویا مشکلی بر سر راه وصول مطالبات وجود داشت.
اخیرا برخی از صنعتگران از بلوکه شدن یارانه نقدی‌شان توسط بانک‌ها برای وصول بدهی‌های معوق آنها خبر می‌دهند در صورتی که شمس‌الدین حسینی، وزیر اقتصاد می‌گوید بانک‌ها چنین برنامه‌ای را ندارند اما صنعتگران که موفق به دریافت یارانه نقدی نشده‌اند بیم این اتفاق را دارند.

چند ماه پیش بود که محمود بهمنی، رییس کل بانک مرکزی گفت: بانک‌ها دیگر منابع ندارند و ۱۱۲ درصد منابع خود را تسهیلات داده‌اند و بیش از این توانی ندارند. او که میزان مطالبات معوق را ۴۲ هزار میلیارد تومان اعلام کرده گفته بود: این رقم از سال گذشته تاکنون با وجود تسهیلات‌دهی بانک‌ها و رکود حاکم بر اقتصاد ایران ثابت مانده بود تا اینکه بانک مرکزی رقم مطالبات معوق را تا پایان خردادماه سال‌جاری ۴۸ میلیارد تومان اعلام کرد. اگرچه دیروز اصغر ابوالحسنی از کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها به ۳۵۱ هزار میلیارد ریال خبر داد اما هنوز هم این رقم بسیار بزرگی برای شبکه بانکی کشور است.
ذخایر قانونی
طی سال‌های اخیر افزایش مطالبات معوق و فشارهای شدیدی که هر روز به بانک‌ها وارد می‌شود از جمله تسهیلات برای مسکن مهر و طرح‌های تحمیلی بنگاه‌های زودبازده، بانک‌ها را مجبور کرده تا از محل ذخایر قانونی استفاده کنند. آنها در این برداشت‌ها آنچنان بی‌محابا عمل کرده‌اند که حتی اعتراض‌های بانک مرکزی هم دیگر کارساز نیست.
به هر سو با اینکه هنوز هم تکلیف بدهی بنگاه‌های زودبازده مشخص نشده اخیرا گفته می‌شود که بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات مسکن مهر هم تحت فشار هستند همه اینها دست به دست هم داد تا اینکه بانک‌ها مجبور شدند به ذخایر قانونی خود دست درازی کنند. بر اساس آخرین آمار منتشر شده که مربوط به خردادماه سال‌جاری است میزان مطالبات جاری که به ۴۲ هزار میلیارد تومان رسیده بود، دوباره اوج گرفته و به ۴۸ هزار میلیارد تومان رسیده است.
بررسی این آمار نشان می‌دهد در این دو ماه مطالبات معوق ۱۴ درصد افزایش یافته است در حال حاضر این میزان مطالبات معوق یک‌ششم نقدینگی ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی موجود در کشور است که قفل شده و امکان گردش در شبکه بانکی را ندارد.
از سوی دیگر این حجم از مطالبات ۷/۱۴ درصد از کل تسهیلات را تشکیل می‌دهد، تقریبا از سال ۸۴ بود که مطالبات معوق سیر صعودی به خود گرفت و فشار روی بانک‌ها جهت پرداخت انواع تسهیلات چندین برابر شد.
تصمیمات دولت بر این نکته تاکید داشته که باید بوروکراسی پیچیده و زمانبر موجود در سیستم بانکی کشور برچیده شود و متقاضیان دریافت تسهیلات بتوانند به سهولت تا هر سقفی که تمایل دارند از منابع بانک‌ها استفاده کنند.
اصرار بر چنین رویکردی نتیجه‌ای بجز رشد نقدینگی نداشت. اگرچه بانک مرکزی در مدت کوتاهی راهکار کنترل نقدینگی به کمک برنامه‌های انقباضی از طریق سیستم بانکی را در دستور کار قرار داد اما افزایش حجم نقدینگی نشان داد که این سیاست پایدار نیست زیرا کاهش تعرفه‌ها و سیل فزاینده واردات و سیاست انقباضی بانک مرکزی به رکود تولید منتهی شد.
شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که برخی صنعتگران رو به بازارهای آزاد و دلالی آوردند و عملا بخشی از سرمایه تولید کشور از مسیر اصلی خود منحرف شد و ثمره آن هم حجم بالای مطالبات معوق است که همچنان نظام بانکی با آن درگیر می‌باشد.
افزایش هزینه تولید
علاوه بر این هم‌اکنون بخش تولید با توجه به اجرایی شدن هدفمند کردن یارانه‌ها متحمل هزینه‌های زیادی شده و دیگر نمی‌تواند مطالبات خود را بپردازد.
علاوه بر این در ماه‌های اخیر نیز افزایش هزینه‌های تولید به دلیل اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و ممانعت دولت از افزایش قیمت کالاها و خدمات، بقای واحدهای تولیدی را به چالش بزرگی بدل کرده است.با تمامی این احوال معلوم نیست در چنین شرایطی که احتمال افزایش بدهی بنگاه‌های اقتصادی به شبکه بانکی هم چندان دور از انتظار نیست، آیا بانک مرکزی عاقبت تن به اجرای طرح توقیف اموال بدهکاران بانکی برای وصول مطالبات معوق می‌دهد؟