احتمال مهندسی آمار

گروه اقتصادی- برای صاحب‌نظران و کارشناسان امر، واضح و مبرهن است که مرکز آمار ایران یک سازمان مادرتخصصی با بدنه‌ای شدیدا کارشناسی، تکنوکرات و غیرسیاسی‌ است که صرف‌نظر از رویکردهای سیاسی و جناحی دولتی که بر سریر امور مسلط است، اقدام به تهیه و تولید و بعضا انتشار گزارشات آماری می‌کند. در سال گذشته پس از چندماه حبس آمارهای تخصصی و کلیدی در ارتباط با تورم و متغیرهای پولی به بهانه تغییر سال پایه، باعث شد تا نگرانی‌های ناظران درباره احتمال وقوع پدیده مهندسی در تولید و انتشار آمار، تشدید شود. افزایش گپ میان واقعیت‌های معیشتی در اقتصاد خرد (بنگاه‌ها و خانوار) و کلان (روندهای پولی از جمله تورم کالاهای اصلی) و تولیدات آماری دولت در همان زمان، باعث تشدید گمانه‌زنی‌ها در این زمینه شد. تغییر سال پایه محاسبات و گزینش‌گری در انتشار آمار و تاکید دولت بر بهبود اندک در متغیرهای ثانویه به‌مثابه یک دستاورد، باعث می‌شد که آخرین میخ بر تابوت اعتماد کارشناسان و افکار عمومی نسبت به تولیدات آماری استنباطی و توصیفی دولت زده شود.
روز گذشته رییس جدید مرکز آمار ایران از سوی داوود منظور منصوب شد تا غلامرضا گودرزی به عنوان سرپرست جدید، سومین رییس مرکز آماری باشد که در عمر ۳۳ماهه دولت فعلی، بر کرسی تصدی مسوولیت این نهاد تخصصی آماری تکیه زده است. جواد حسین‌زاده (که با انتخابات درون‌سازمانی و از سال‌۹۸ عهده‌دار این سمت بود) و سپس داریوش ابوحمزه بر کرسی مدیریت این سازمان تکیه زد که تلاش قابل‌توجهی برای حفظ استقلال هویتی تخصصی این سازمان از خود نشان داد و اکنون یک امام صادقی دیگر بر کرسی این نهاد تخصصی نزول اجلال خواهد کرد. با این حال پرسشی که در وهله نخست به ذهن مخاطب می‌رسد این است که چرا باید کرسی ریاست یک سازمان تخصصی آماری تا این حد دستخوش تلاطمات مدیریتی باشد و چه نیازی به این همه جابه‌جایی در صندلی شماره یک این نهاد وجود دارد؟
چک سفیدامضای دولت به
امام صادقی‌ها
بدیهی ا‌ست که مهم‌ترین پاسخی که در مرحله نخست به ذهن متبادر می‌شود این است که دولت بازهم ضمن ابراز ارادت خود به دانش‌آموختگان دانشگاه امام صادق، مترصد ایجاد یک عملیات مهندسی بزرگ برای ساختارهای تهیه و انتشار آمار در کشور است. هرچند پیشتر سید احسان خاندوزی (وزیر فعلی اقتصاد و سخنگوی اقتصادی دولت)، حجت‌الله عبدالملکی (وزیر برکنارشده تعاون و رفاه اجتماعی و متصدی فعلی سازمان مناطق آزاد)، مجید عشقی (رییس سازمان بورس)، میثم لطیفی (رییس سازمان امور اداری و استخدامی)، علی صالح‌آبادی (رییس کل معزول‌شده بانک مرکزی)، حسین قربانزاده (رییس معزول سازمان خصوصی‌سازی) و خود داوود منظور (رییس فعلی سازمان برنامه‌و‌بودجه)، از دیگر امام‌صادقی‌های مستقر در ساختار تصمیم‌گیری اقتصادی کشور هستند و در کنار مسوولان فرهنگی، دیپلماسی، سیاسی و اجتماعی دولت، یک نخ تسبیح خاص از الگوواره‌های آزموده‌شده و جواب‌پس‌نداده مدیریتی را دنبال می‌کنند که یادآور الگوی گزینش مدیریتی دانش‌آموختگان دانشگاه علم‌وصنعت در دولت احمدی‌نژاد است و نتایج این ایده مدیریتی را نیز همگان به خوبی به خاطر دارند.
با این حال پرسش اصلی، نه از محل دانش‌آموختگی رییس جدید مرکز آمار، بلکه در اساس لزوم این اقدام است. آیا انتصاب یک رییس جدید ممکن است در شیوه محاسبه رگرسیون‌ها و ضرایب‌ پایه‌ای همبستگی برجای خواهد گذاشت؟ آیا سبد قیمت کالاهای اساسی از محلات خاصی (بنابر متد تشویقی آقایان احمدی‌نژاد و مخبر) محاسبه خواهد شد و مبنای محاسبه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه خواهد بود؟ به نظر می‌رسد هیچ انگیزه دیگری جز اعمال مهندسی در انتشار نتایج آماری توسط دولت وجود ندارد وگرنه بدنه کارشناسی مرکز آمار، امکان اعمال تغییرات وسیع در متدهای محاسباتی خود نخواهد داشت و تنها یک اراده سیاسی برای نحوه انتشار نتایج محاسبات تغییر خواهد کرد.
چالش با تحلیلگران آماری مستقل
شوربختانه مدیران ارشد دولت و فرماندهان اقتصادی، توجه چندانی به لزوم حفظ سرمایه اجتماعی نهادهای تخصصی ندارند و از سوی دیگر تمایل ویژه‌ای برای به چالش کردن نتایج تحقیقات آماری نهادهای دیگر همچون اتاق بازرگانی ایران (و تهران) و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دارند و از اعمال عملیات رسانه‌ای و روانی علیه این نهادها نیز ابایی ندارند. همزمان با اعمال فشار رسانه‌ای و سیاسی نسبت به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (که زمانی همین تصمیم‌گیران و فرماندهان اقتصادی دولت فعلی، بخشی از بدنه کارشناسی این نهاد را تشکیل می‌دادند) و تلاش برای تعطیل کردن کتابخانه ارزشمند سازمان برنامه‌و‌بودجه، این تغییر و تحولات نیز در مرکز آمار ایران رخ داد که مجموع این تحولات، به هیچ‌وجه مخابره‌کننده انگیزه‌های مثبت در راستای تلاش برای تقویت سرمایه اجتماعی دولت و نهادهای تخصصی آن نیستند و بوی خوشی از تغییرات به مشام نمی‌رسد. باید منتظر ماند و دید که گوی به کدامین سوی میدان میل خواهد کرد.