احیای صنعت خودروسازی، به شرط عرضه در بورس

در صورتی که عرضه خودرو در بورس کالا تداوم پیدا می‌کرد، شاهد بهبود سودآوری خودروسازان، احیای صنعت خودرو، رشد تولید و در نهایت نفع سهامداران و مصرف‌کنندگان خودرو بودیم.
اگر عرضه خودرو در بورس کالا ادامه پیدا می‌کرد، امروز شرایط صنعت و بازار خودرو چگونه بود؟ این پرسشی است که می‌توان با تحلیل میزان تولید و درآمد خودروسازان در دو برهه زمانی عرضه و عدم عرضه خودرو در بورس، قیمت‌های بازار، میزان دسترسی مردم به خودرو و همچنین سیاستگذاری و طرح‌های فروش بلندمدتی که طی دو سال گذشته اجرایی شده به آن پاسخ داد.
عرضه خودرو در بورس کالا در پی نارسایی‌های شدید معاملات خودرو، اختلاف بسیار زیاد قیمت‌های اعلامی درب کارخانه (دستوری)، نرخ‌های بازار و همچنین صف‌های میلیونی خریداران در سامانه‌های قرعه‌کشی از ۲۸اردیبهشت ۱۴۰۱ آغاز شد اما با وجود نمایان شدن اثرات مثبت این عرضه‌ها در قیمت‌ها، شرایط بازار و دسترسی مردم به خودروی صفر کیلومتر، مخالفان رسمی و غیررسمی به صورت علنی و غیرعلنی مانع ادامه عرضه خودرو در بورس شدند که این اتفاق باعث شد نارسایی‌های گذشته نیز تا به امروز ادامه یابد.
بررسی آمار تولید و فروش ایران‌خودرو
بررسی آمار تولید و فروش شرکت ایران‌خودرو حاکی از آن است که در زمان عرضه محصولات این خودروساز در بورس کالا، شاهد افزایش تولید و فروش و به تبع آن درآمد حاصل از فروش این شرکت بودیم که اگر آن عرضه‌ها ادامه پیدا می‌کرد و تابلوی بورس به جای سامانه یکپارچه از سوی سیاستگذار انتخاب می‌شد، امروز نظاره‌گر روی دیگری از صنعت خودرو بودیم.
شرکت ایران‌خودرو در سال ۱۴۰۱ و همزمان با دوره‌ای که بخشی از محصولات این خودروساز در بورس کالا عرضه می‌شد، در مجموع بیش از ۴۰۸هزار دستگاه تولید و بالغ بر ۴۱۵‌هزار و ۵۸۱دستگاه خودرو نیز به ارزش تقریبی ۱۲۵‌هزار میلیارد تومان (همت) به فروش رساند، به عبارتی میزان تولید و فروش ایران‌خودرو در این دوره نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن به ترتیب با ۲۵ و ۳۴درصد افزایش همراه بوده که این اتفاق می‌توانست گامی موثر در کاهش زیان انباشته خودروسازان باشد.
با عرضه‌های مستمر محصولات ایران‌خودرو در بورس کالا مانند «هایما، تارا اتوماتیک و دستی، پژو ۲۰۷ اتوماتیک و دستی و دنا پلاس دستی» سرانجام شاهد نمایان شدن اثرات رهایی از قیمت‌گذاری دستوری در این صنعت بودیم، به طوری ‌که مدیرعامل وقت ایران‌خودرو در نشست اقتصادی خود در تاریخ ۲۶دی‌ماه ۱۴۰۱ اعلام کرد که با عرضه محصولات ایران‌خودرو در بورس کالا ۲هزار و ۸۰۰میلیارد تومان از زیان انباشته این شرکت کاسته شده است.
وی همچنین اعلام کرده بود که تحت تاثیر قیمت‌گذاری دستوری در سال‌های اخیر حداقل بیش از ۳۵۰‌هزار میلیارد تومان نفع از جیب ایران‌خودرو، سایپا و سهامداران‌شان خارج شده اما به مرور این صنعت به دلیل بهره‌گیری از مکانیسم بازار سرمایه در حال احیا شدن است.
حتی ایران‌خودرو در شفاف‌سازی به طور صریح اعلام کرد که با عرضه محصولات این شرکت در بورس کالا، خریداران با قیمت‌هایی کمتر از بازار غیررسمی به خودرو می‌رسند و در سمت مقابل شاهد جلوگیری از تحمیل زیان بیشتر و کاهش بدهی خودروسازان بوده‌اند و در مجموع خروج آنها از بحران فراهم شده است.
نگاهی به روند عرضه خودروسازان در بورس کالا
پس از ماه‌ها گمانه‌زنی، سرانجام عرضه خودرو در بورس کالا از تاریخ ۲۸اردیبهشت ۱۴۰۱ آغاز شد. در ابتدا میزان خودروهای وارد شده به این بورس، چندان چنگی به دل نمی‌زد اما این عرضه‌ها از مردادماه رونق گرفت و طبق آمار تعداد خودروهای عرضه شده در بورس کالا در بازه زمانی مرداد و شهریور ماه به ترتیب ۶۰۰ و ۷۳۳ دستگاه خودرو بود.
در ادامه عرضه‌های انجام شده، از پاییز ۱۴۰۱ میزان عرضه خودروهای سواری در بورس کالا با افزایش چشمگیر همراه شد و تعداد عرضه‌ها در آبان ماه ۲هزار و ۵۲۲‌دستگاه، آذر‌ماه به ۱۳هزار و ۸۴۸دستگاه و در دی‌ماه به ۳۰هزار و ۹۱۳ دستگاه خودرو رسید.
به مرور با افزایش عرضه‌ها شاهد تاثیر مثبت این اتفاق بر بازار خودرو و نیز منصفانه شدن قیمت‌ها در بازار بودیم، به گونه‌ای که در بهمن و اسفند ۱۴۰۱ به ترتیب ۱۱هزار و ۱۶۰ و ۱۱هزار و ۲۶۵ دستگاه خودرو در بورس کالا عرضه شد.
در مجموع در سال ۱۴۰۱، تعداد ۶۸‌هزار و ۲۱۵ خودرو به ارزش ۴۱‌هزار و ۵۶۴‌میلیارد تومان مورد معامله قرار گرفت. در این برهه زمانی تعداد ۲۱۰هزار و ۵۸۱‌ تقاضا برای خرید خودرو از بورس کالا وجود داشت.
دسترسی مناسب خریداران از سراسر کشور
بررسی‌ها نشان می‌دهد طی سال ۱۴۰۱، محصولات خودروسازانی از قبیل «بهمن‌دیزل، ایران‌خودرو، بهمن‌موتور، سایپا، سیبا موتور، آرین‌پارس‌موتور و کرمان‌موتور» روی تابلوی بورس کالا رفت و خودروهایی مانند «جک جی‌۴، جک اس‌۵، شاهین، هایما اس‌۵، هایما اس‌۷ و اس‌۷ سفارشی، هایما اس‌۸، تارا اتوماتیک و دستی، کی‌ام‌سی تی‌۸، پژو ۲۰۷‌دستی، اتوماتیک، فیدلیتی ۵ و ۷‌نفره، دیگنیتی و لاماری» در این بازار مورد معامله قرار گرفتند و این اتفاق مثبت مشارکت ۳۱ استان کشور را در خرید خودرو از طریق بورس کالا با خود به همراه داشت.
طبق آمارهای موجود، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۹۹۰هزار دستگاه خودرو توسط دو شرکت بزرگ خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو تولید شد اما در مجموع ۶۸‌هزار دستگاه خودرو در بورس کالا مورد معامله قرار گرفت و طبق این آمار، کمتر از ۷‌درصد از کل فروش خودروی تولید شده در سال ۱۴۰۱ در بورس کالا عرضه شد.
بورسی شدن خودرو چه مزیتی داشت؟
نگاهی به معاملات ۶۸‌هزار و ۲۱۵ دستگاه خودرو به ارزش ۴۱‌هزار و ۵۶۴‌میلیارد تومان در بورس کالا نشان می‌دهد که این حجم معامله با وجود آنکه محدود بود، اما اثرات بسیار ارزشمندی در صنعت و بازار خودرو داشت و رقمی معادل ۱۵هزار و ۸۰۰میلیارد تومان سود به تولیدکنندگان خودرویی رسید که از قیمت‌گذاری دستوری رها شده بودند.
این خودروسازان موفق شدند محصولات خود را با نرخی بالاتر از قیمت دستوری و البته بسیار کمتر از قیمت‌های غیررسمی بازار به فروش برسانند که همین موضوع از عوامل اصلی تعادل‌بخشی به بازار خودرو در آن برهه زمانی بود.
این در حالی است که معادل ۱۰هزار میلیارد تومان از ارزش کل معاملات خودرو به سود مصرف‌کنندگان تمام شد چراکه خریداران بورسی معادل ۱۰همت، خودرو را ارزان‌تر از نرخ‌های بازار آزاد خریداری کردند و حتی زودتر از شرایط قرعه‌کشی‌ها، خودرو تحویل گرفتند.
دست آخر، علاوه بر تولیدکننده و مصرف‌کننده برنده سوم و نهایی معاملات خودرو در بورس کالا دولت بود، چراکه سهم دولت از معاملات بورسی خودرو، هزار و ۴۰۰‌میلیارد تومان به عنوان درآمد مازاد شناسایی شده از طریق مالیات بر ارزش‌افزوده بود و به این ترتیب تنها بازنده معاملات خودرو در بورس کالا، دلالانی بودند که تمام تلاش خود را برای پابرجایی نظام قیمت‌گذاری دستوری و دولتی در صنعت خودرو به کار بردند.
احیای صنعت خودروسازی
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه، با این تفاسیر بسیاری از کارشناسان و حتی مسوولان ارشد اقتصادی معتقدند که اگر عرضه خودرو در بورس کالا تداوم پیدا می‌کرد و عده‌ای به جای سنگ‌اندازی به حمایت از این روش شفاف می‌پرداختند، بدون شک طبق تجربیات سایر صنایعی که سال‌هاست محصولات‌شان را در بورس کالا عرضه می‌کنند، شاهد بهبود سودآوری خودروسازان، احیای این صنعت، رشد تولید و درنهایت نفع سهامداران و مصرف‌کنندگان خودرو بودیم.