از خاک به خاک

ایمان بیک-همان‌گونه که در بخش نخست سلسله گزارش‌های اقتصاد چرخه‌ای ذکر شد، سال گذشته فرصتی دست داد تا با حمایت وزارت خارجه فنلاند و در معیت تعدادی از خبرنگاران بین‌المللی، ضمن آشنایی با اقدامات، دستاوردها و برنامه‌های فنلاند در زمینه اقتصاد چرخه‌ای (circular economy) به بازدید از چند مرکز و طرح نوآورانه فعال در این زمینه بپردازیم.
یکی از این مراکز که مورد بازدید واقع شد، مرکز تصفیه زباله آماسو بود که در این مطلب با فعالیت‌های آن آشنا می‌شویم.
مردم فنلاند اگرچه کم‌حرف، جزو شادترین مردم جهان هستند (در واقع شادترین مردم جهان). اگرچه سیستم‌های حکومتی و اعتماد مردم به دولت و ساختارهای قوی اقتصادی و اجتماعی، نقش مهمی در این شادمانه زیستن دارد اما زیبایی‌ها و آرامش زمین و محیط‌زیست نیز قطعا در این شادمانی موثر است.
فنلاندی‌ها مردمان طبیعتند، با جنگل ارتباطی عمیق دارند و در آن احساس آرامش می‌کنند. دریا هم با آنان سخاوتمند است. اما در عین ‌حال این کشور از منابع فسیلی دیگر کم‌بهره است. همین بی‌بهرگی از منابع فسیلی مثل نفت و گاز و در عین حال ارتباط نزدیک‌شان با طبیعت، آنان را بر استفاده بهینه از منابع، حفظ محیط‌زیست و شکل دادن اکوسیستمی زنده و با کمترین میزان آسیب‌رسانی به طبیعت مصمم کرده است. به این ترتیب همه مردم این کشور در فرآیند بازیافت مشارکت دارند و اقتصاد چرخه‌ای دقیقا از درون خانه‌های مردم شروع می‌شود.
در غرب شهر هلسینکی و در کنار خلیج فنلاند، شهر اسپو به عنوان دومین شهر بزرگ فنلاند، خانه بزرگ‌ترین مرکز تصفیه و بازیافت زباله در کشورهای نوردیک است.
مرکز بازیافت و تصفیه زباله آماسو که زیر نظر نهاد خدمات محیط‌زیستی منطقه هلسینکی (HSY) اداره می‌شود، در زمینی به مساحت ۱۹۰ هکتار قرار گرفته و با ۷۰۰ نفر پرسنل، تقریبا هر گونه زباله و دورریزی را بازیافت می‌کند. این مرکز سالانه بیش از ۴۵۰ هزار تن انواع زباله و دورریز، شامل زباله‌های ساختمانی، زباله‌های زیستی و صنعتی را دریافت و بازیافت می‌کند. جالب اینکه از این ۴۵۰ هزار تن زباله، تنها حدود یک درصد به مراکز دفن زباله می‌رود و بقیه به نوعی به چرخه اقتصاد برمی‌گردد. سال‌ها پیش فنلاندی‌ها تصمیم گرفتند که روش سنتی دفن زباله را کنار بگذارند و اکنون نیز مرکز دفن زباله قدیمی عظیمی در آماسو قابل مشاهده است. این مرکز دفن جدید که در سال ۲۰۰۷ میلادی راه‌اندازی شده ۵۴ هکتار وسعت دارد. اما جالب است بدانید که هم‌اکنون نزدیک به ۱۲ هکتار آن مورد استفاده است.
زباله‌های دریافتی از مراکز صنعتی، پروژه‌های ساختمانی، مراکز پزشکی و آزمایشکاهی، مراکز تجاری و خانه‌های مردم جمع‌آوری و ارسال می‌شود، در واقع هر خانواده در منطقه هلسینکی، ماهانه ۲۰۰ یورو برای انجام خدمات جمع‌آوری و بازیافت زباله پرداخت می‌کند. بخشی از این زباله‌ها به مرکز آماسو ارسال می‌شود و البته چندین شرکت خصوصی نیز به جمع‌‌آوری و بازیافت زباله‌های ساختمانی می‌پردازند.
زباله‌های دریافتی در دسته‌های مختلفی مثل کاغذ، شیشه، کارتن، زباله‌های زیستی، پلاستیک، فلز و زباله‌های تفکیک نشده تقسیم می‌شود. البته به گفته تیلا کورهونن مدیر عملیات این مرکز، جمع آوری زباله‌های زیستی از سال ۱۹۹۳ در هلسینکی آغاز شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که تفکیک این زباله‌ها در خانه بسیار کم‌هزینه‌تر از دریافت زباله‌های مخلوط است.
عمده زباله‌های ورودی به مرکز بازیافت آماسو را خاک تشکیل می‌دهد که زباله از آنها خارج و خاک دوباره برای پروژه‌های ساختمانی و ساخت‌و‌ساز آماده استفاده می‌شود.
از زباله‌های زیستی و آب نیز برای تولید کود و زیست گاز استفاده می‌شود که یک منبع انرژی تجدیدپذیر و سازگار با محیط‌زیست است. این گاز برای تولید برق و انرژی گرمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از گاز تولید شده در این مرکز سالانه ۶۰ مگاوات برق تولید و به چرخه انرژی هلسینکی وارد می‌شود.
بخشی از زباله‌های تفکیک نشده این مرکز نیز به کارخانه تولید انرژی وانتا ارسال می‌شود که در آن کارخانه با استفاده از همین زباله‌ها، انرژی گرمایشی و برق برای ۵/۱ میلیون مشترک در منطقه هلسینکی تامین می‌شود. خاکستر بازمانده از سوخت زباله در این مرکز تامین انرژی، دوباره به آماسو برمی‌گردد. بخشی از خاکستر که بی‌خطر است، مجددا در چرخه بازیافت قرار می‌گیرد و بخش دیگری که خاکستر خطرناک است، به صورت محفوظ نگهداری می‌شود. در قسمت‌های بعدی این سلسله گزارش با کارخانه انرژی وانتا نیز آشنا می‌شویم. جالب اینجاست که توجه مردم به تفکیک زباله‌ها هر روز بیشتر می‌شود. به گفته کورهونن، «این فرهنگ‌سازی از طریق ارائه محتواهای آموزشی در مدارس و مهدکودک‌ها انجام می‌شود.» به این معنی که ضرورت بازیافت از کودکی در ذهن فنلاندی‌ها نهادینه می‌شود.