از روال عادی دنیا دوریم

«جهان‌صنعت»- «توسعه تجدیدپذیرها مانع ناترازی در دیگر حوزه‌های انرژی خواهد شد.» این را عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو گفته و از مذاکره با سرمایه‌گذاران خبر داده است؛ برنامه‌ای که اگرچه می‌تواند مثمرثمر باشد، اما موانع بسیاری بر سرراه آن وجود دارد.
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر حالا به یک برنامه ثابت برای بسیاری از کشورهای دنیا تبدیل شده است. هم پیمان پاریس که بر کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای بر آن تاکید کرده و هم گزارش‌هایی که مراکز تحقیقات جهانی از گرم شدن زمین در اثر سوختن انرژی‌های فسیلی ارائه می‌کنند، نگران‌کننده است.
ایران با سهمی 2درصدی از انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان هنوز به این کنوانسیون نپیوسته است و از طرفی از نظر شدت انرژی ایران در جایگاه دوم جهان قرار دارد. همزمان با ناترازی در بخش‌های مختلف انرژی روبه‌روست؛ از برق گرفته تا گاز و بنزین. این یعنی دولت باید تلاش کند، انرژی بیشتری تولید کرده تا نیاز داخلی را تامین کند. همین تلاش بیشتر به معنی افزایش گازهای گلخانه‌ای بیشتر است.
در چنین شرایطی پیشنهاد جایگزین کردن انرژی‌های تجدیدپذیر روی میز دولت قرار دارد؛ قوانین و راهکارهای اجرایی آن نوشته شده و کار، لنگ یک همت بلند است. آنطور که کارشناسان می‌گویند اگر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر که امروز کمتر از یک‌درصد در ایران است، افزایش یابد، هم کمکی به کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی می‌شود و هم از سهم ایران در گرمایش زمین کاسته خواهد شد.
از سه‌سال گذشته که ناترازی برق فشار مضاعفی به صنایع و واحدهای تجاری در تابستان وارد کرده، دولت وقت در پی ایجاد فرصت‌هایی برای بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر است. هرچند اقداماتی دراین رابطه انجام شده، اما موانع پیش‌رو باعث شده حرکت‌ها در این مسیر به کندی انجام شود.
براساس برنامه‌ای که دولت قبلی ارائه کرده، قرار است حدود 10هزارمگاوات از تولید برق کشور از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر اعم از باد و خورشید تولید شود. با این حال سرمایه‌گذاری در هر دو بخش نیازمند رفع موانع است. موانعی مثل قیمت بالای تجهیزاتی مثل پنل‌ها برای خریداران خرد، کمبود سرمایه‌گذاری در تولید پنل‌های خورشیدی، عدم‌پرداخت به‌موقع پول خرید برق به فروشندگان از سوی دولت و بدهی‌های انباشته وزارت نیرو که انگیزه برای سرمایه‌گذاری در حوزه برق را به‌شدت کاهش داده است.
دولت بدهکار با تعهداتی سنگین
عباس علی‌آبادی ناترازی را نامیمون خطاب کرده و گفته است که این وضعیت «بسیار بزرگ» شده‌، تا جایی که بخش‌های صنعت و کشاورزی هم بیشتر درگیر آن شده‌اند و از آن رنج‌ می‌برند. علی‌آبادی بدون اشاره به دلایل آن که موجب این ناترازی شده، به ایرنا گفته است: «دلایل مختلفی بروز کرده و تقریباً همه شئون و ساحت‌های اقتصاد و صنعت و رفاه را تحت‌ تاثیر منفی قرار داده است. بر همین اساس در دولت تلاش بر این است که از میزان ناترازی فعلی کاسته شود. اگر در طول دولت چهاردهم بتوانیم برنامه‌ها را مطابق اهداف انجام داده و به وضعیت مطلوب برسانیم، کاهش ناترازی ممکن خواهد شد.»
وزیر نیرو گفت: «‌یکی از اقدام‌ها برای رفع ناترازی که در اولویت قرار داده‌ایم توسعه ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر است، زیرا معتقدیم با نگاه ملی و یکپارچه نباید حتی‌المقدور برای رفع ناترازی برق از نیروگاه‌هایی بهره گرفت که نیاز به سوخت ناترازی را به سایر بخش‌ها یعنی حوزه وزارت نفت سرایت می‌دهد. توسعه تجدیدپذیرها مانع ناترازی در دیگر حوزه‌های انرژی خواهد بود.» اگرچه علی‌آبادی تاکید می‌کند که باید به سمت توسعه انرژی‌های نو رفت، اما واقعیت‌ها روایت دیگری را ترسیم می‌کنند. بنابه گفته محمود نجفی‌عرب، رییس اتاق تهران در حال حاضر میزان بدهی‌های دولت به صنعت برق به 123‌هزار میلیارد تومان رسیده است. همین عدد به‌تنهایی کفایت می‌کند که انگیزه برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به شدت کاهش یابد.
داود مددی، رییس هیات‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر اخیرا گفته است که «سرمایه‌گذاران به دلیل واگذاری موقت زمین، حاضر به سرمایه‌گذاری و احداث نیروگاه تجدیدپذیر نیستند، بنابراین باید مساله زمین به‌طور قطع رفع شود.» اما فقط زمین نیست که مانع است، منابع سرمایه‌گذاری و تسهیلات در این رابطه هم مشکل‌ساز است. نتیجه یک پژوهش در این رابطه که انجمن انرژی منتشر کرده است نشان می‌دهد تنها وام قابل‌دریافت سریع، وام نیروگاه‌های خورشیدی حمایتی ۵ کیلوواتی است که به خانواده‌های تحت پوشش تعلق می‌گیرد. این وام ۱۲۰ تا ۱۴۰‌میلیون تومان بوده و ۵‌ساله با سود ۴درصد است. البته این وام هم به این آسانی قابل‌دسترس نیست. وزیر نیرو اما مصرانه می‌گوید که « تلاش داریم محیط کسب‌وکار را، چه در حوزه تولید و چه در حوزه بهینه‌سازی مصرف، برای بخش خصوصی جذاب کنیم تا به این سمت حرکت کنند و سرمایه‌های داخلی و خارجی برای توسعه تجدیدپذیرها به‌کار گرفته شوند. امید داریم مذاکرات میان دولت و سرمایه‌گذاران به نتایج مطلوب برسد.» یک ذی‌نفع دیگر در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر سازمان محیط زیست است. نقش کمرنگ این سازمان در سال‌های گذشته باعث‌شده که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از سوی دولت جدی گرفته نشود. حالا با مدیریت جدید، این انتظار و امیدواری ایجادشده که شاید این سازمان بتواند حرکت در این مسیر را شتاب بخشد.
شینا انصاری، رییس سازمان محیط‌زیست و معاون رییس‌جمهور در گفت‌وگویی با «بازار» می‌گوید: ظرفیت‌های داخلی خوبی برای حمایت از تجدیدپذیرها داریم که از محل آنها می‌توان تسهیلات خوبی را به صنایع فعال در حوزه نیروگاه‌های انرژی‌های نو پرداخت کرد.
او با اشاره به ظرفیت‌های موجود در صندوق ملی محیط زیست برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، در پاسخ به این سوال که فرآیند آغاز تسهیلات از منابع این صندوق از کی آغاز می‌شود، گفت: همین حالا هم پرداخت تسهیلات به نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس از محل منابع صندوق محیط‌زیست شروع شده است.»
ما از روال طبیعی جهان خارجیم
حتی آمریکا که در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ از کنوانسیون پاریس خارج شد، در برنامه کلان خود در نظر دارد که سهم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را در تولید انرژی این کشور به 30درصد برساند. چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای در سال ۲۰۲۳ سهم حدود ۱۵درصدی انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق داشته و برنامه دارد امسال این سهم را به ۳۵‌درصد برساند. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ژاپن ۱۵‌درصد است.
رقابت در کشورهای همسایه هم به‌شدت در حال افزایش است. عربستان سعودی هم برنامه دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق خود را به ۶۰‌درصد برساند. در ترکیه میزان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به 42‌درصد در پایان 2023 رسیده است، اما ایران همچنان کمتر از یک‌درصد برق خود را از تجدیدپذیرها دریافت می‌کند، در حالی که فقط در انرژی خورشیدی 300روز آفتابی دارد.
شهریار عامری، عضو کمیسیون انرژی اتاق و استاد دانشگاه در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: یک بخشی از تحولی که دارد در دنیا صورت می‌گیرد به اسم‌ گذار انرژی است؛ این‌ گذار انرژی فقط مربوط به انرژی‌های تجدید‌پذیر نیست، بلکه تحولی بوده که در همه زمینه‌های انرژی در حال وقوع است.
او با اشاره به موانع این ‌گذار در ایران اظهار داشت: هرکسی که در جایی سرمایه‌گذاری می‌کند، انتظار دارد که سرمایه‌اش برگردد؛ یعنی باید سرمایه‌گذاری توجیه‌پذیر باشد. برای اینکه سرمایه‌گذاری توجیه‌پذیر باشد باید قیمت‌ها معقول و به‌صرفه باشند. اگر کسی بخواهد در ایران سرمایه‌گذاری کند به‌خاطر اینکه قیمت انرژی پایین هست، توجیه اقتصادی ندارد. پول برق در ایران در مقایسه با دنیا تقریبا مفت حساب می‌شود، این ارزان‌فروشی برای دولت هم زیانبار است.
او افزود: زمانی که سرمایه‌گذاران آلمانی در ایران سرمایه‌گذاری کردند و سیستم‌ها را راه انداختند، برای بازگشت سرمایه‌ و بازگشت پول‌شان دچار مشکلات فراوان شدند. علاوه‌بر اینکه تحریم‌ها مانع از جذب سرمایه‌گذاری در این زمینه است. اگر دولت بخواهد به جایی پولی بدهد یا بگیرد با مشکلات تحریم و مشکلات بانکی روبه‌روست. هیچ سرمایه‌گذاری در ایران روان نیست. عامری با اشاره به اینکه دلیل اینکه چینی‌ها با وجود مراودات تجاری با ایران در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، گفت: در واقع در دنیا سرمایه‌گذاری سبک و مدل و معنی خاصی دارد؛ اینکه چین باشد یا کره یا آمریکا یا آلمان فرقی ندارد و اصول سرمایه‌گذاری و بازگشت سرمایه برای همه یکسان است. پس از آن امنیت سرمایه‌گذاری اولویت بعدی است. درحالی که در ایران این امنیت نیست و سرمایه‌گذار نمی‌تواند روی آن حساب باز کند.
عضو کمیسیون انرژی اتاق با بیان اینکه چین از 10سال پیش قراردادی که 10تفاهمنامه 25‌ساله با ایران را امضا کرد، تاکنون هیچ سرمایه‌گذاری در ایران انجام نداده، گفت: دلیلش هم این است که در خود همان تفاهمنامه ۲۵‌ساله ذکر شده بود که ما باید شرایط FATF را قبول بکنیم و عضو جامعه جهانی شویم. وقتی ما این شرط را نپذیرفته‌ایم و در لیست سیاه FATF قرارداریم، معلوم است که چین هم نمی‌تواند با ما معاملات گسترده اقتصادی داشته باشد، مگر غیرقانونی و زیرزمینی و از این روش‌هایی که الان همه یاد گرفته‌اند با دلال‌های کار کند که این هم ریسک بالایی دارد.
او تاکید کرد: وقتی شرایط سرمایه‌گذاری در ایران عادی نیست، بنابراین نمی‌توانیم خودمان را با عربستان سعودی که همه شرایط سرمایه‌گذاری عادی دارد، مقایسه کنیم یا انتظار داشته باشیم براساس روال طبیعی جهان با ما رفتار کنند، درحالی که ما از روال طبیعی جهان کاملا خارج هستیم.