از کمبود عرضه تا رانت و فساد

احسان نیازمند- مسکن یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی انسان‌هاست و تامین مسکن مناسب و با قیمت معقول همواره یکی از چالش‌های اصلی دولت‌ها بوده است. در ایران، مساله مسکن به دلیل افزایش جمعیت، مهاجرت به شهرها و نوسانات اقتصادی اهمیت ویژه‌ای یافته است. مسعود پزشکیان رییس جدید جمهوری اسلامی، با چالش‌های گوناگون و پیچیده‌ای در این حوزه روبه‌رو است؛ چالش‌هایی که نیازمند بررسی دقیق و به‌کارگیری راهکارها و سیاست‌های مناسب هستند.
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های موجود، کمبود عرضه مسکن در مقابل تقاضای بالاست. عواملی همچون افزایش جمعیت، مهاجرت به کلانشهرها و کاهش ساخت‌و‌ساز در سال‌های گذشته منجر به این کمبود شده است. به علاوه، سیاست‌های ناکارآمد و نبود برنامه‌ریزی مناسب در دوره‌های گذشته به این مساله دامن زده است.
افزایش قیمت زمین و مسکن در ایران یکی از مشکلات اساسی است که به دلیل تورم، افزایش نرخ ارز و نوسانات اقتصادی ایجاد شده است. افزایش قیمت‌ها، توان خرید مسکن را برای بسیاری از خانوارها کاهش داده و موجب افزایش تقاضا برای مسکن‌های استیجاری شده است.
از سویی نظام بانکی ایران نیز با مشکلات زیادی از جمله نرخ سود بالا و عدم تطابق با نیازهای واقعی مردم مواجه است. شرایط سخت وام‌دهی، نرخ‌های بهره بالا و مراحل پیچیده اخذ وام از عواملی هستند که مانع دسترسی آسان مردم به منابع مالی لازم برای خرید مسکن می‌شوند. کمبود زیرساخت‌های لازم در بسیاری از مناطق شهری و روستایی یکی دیگر از چالش‌هاست. نبود امکانات و خدمات شهری مانند آب، برق، گاز، فاضلاب و حمل‌و‌نقل عمومی در برخی مناطق باعث می‌شود تا مردم تمایلی به سکونت در این مناطق نداشته باشند و به سمت شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت کنند.
مسائل حقوقی مربوط به مالکیت زمین و مسکن، اختلافات حقوقی، مشکلات مربوط به اسناد و مدارک مالکیت و پیچیدگی‌های قوانین موجود نیز از دیگر موانع اصلی در این حوزه است. این مشکلات باعث می‌شوند تا فرآیند خرید، فروش و ساخت‌و‌ساز مسکن با موانع زیادی مواجه شود. تورم و نوسانات اقتصادی شدید در ایران بر همه جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی تاثیر گذاشته و بازار مسکن نیز از این قاعده مستثنا نیست. تورم باعث کاهش ارزش پول ملی و افزایش هزینه‌های ساخت‌و‌ساز شده که در نهایت منجر به افزایش قیمت مسکن می‌شود.
وجود فساد و رانت در بخش مسکن یکی دیگر از موانع جدی است. سوءاستفاده از منابع و امکانات دولتی، تبانی و فساد در مراحل مختلف ساخت‌و‌ساز و تخصیص منابع، به بی‌عدالتی در توزیع مسکن منجر شده و اعتماد عمومی را کاهش داده است. عدم هماهنگی و همکاری مناسب بین نهادهای دولتی و خصوصی در زمینه ساخت‌و‌ساز و تامین مسکن یکی دیگر از چالش‌های مهم است. نبود یک نقشه راه و برنامه‌ریزی مشترک بین این نهادها باعث شده تا بسیاری از پروژه‌های مسکن با تاخیر یا شکست مواجه شوند. برای مقابله با چالش‌ها و موانع مذکور، دولت باید برنامه‌های جامع و حمایتی برای افزایش ساخت‌و‌ساز مسکن اجرا کند و با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی، سرمایه‌گذاران را به این بخش جذب کند. همچنین به‌کارگیری سیاست‌های مناسب برای کنترل تورم و تثبیت اقتصاد کشور به منظور کاهش نوسانات قیمت‌ها و افزایش قدرت خرید مردم ضروری است.
اصلاح نظام بانکی و کاهش نرخ‌های بهره وام‌های مسکن به منظور تسهیل دسترسی مردم به منابع مالی لازم برای خرید مسکن نیز در این خصوص مثمر ثمر واقع خواهد شد.
ضرورت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و خدمات شهری در مناطق مختلف کشور به منظور کاهش مهاجرت به شهرهای بزرگ و افزایش جذابیت مناطق روستایی و شهرهای کوچک نیز در این راستا محسوس است.
اتخاذ تدابیر جدی برای مقابله با فساد و رانت در بخش مسکن و اطمینان از شفافیت و عدالت در تخصیص منابع می‌توان تا حد زیادی سبب ساماندهی آشفته بازار مسکن شود. همچنین تقویت هماهنگی و همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی در زمینه ساخت‌و‌ساز و تامین مسکن از طریق ایجاد کمیته‌های مشترک و برگزاری جلسات منظم، می‌تواند از جمله اقدامات مفید در این زمینه باشد.
مسعود پزشکیان به عنوان رییس جدید ‌جمهوری اسلامی با چالش‌های متعددی در بخش مسکن کشور روبه‌رو است. از کمبود عرضه مسکن گرفته تا فساد و رانت. بدون شک با به‌کارگیری تدابیر مناسب و اجرای سیاست‌های جامع، می‌توان به بهبود وضعیت مسکن در کشور و افزایش رفاه عمومی دست یافت.