استاندارد پایین تولیدات صنایع‌دستی

نادر نینوایی- بسیاری از افراد این‌گونه تصور می‌کنند که چون تولیدات صنایع‌دستی با دست ساخته می‌شوند نیازی به رعایت استاندارد خاصی در ساخته‌های آنها وجود ندارد. این تصور رایج به کل اشتباه بوده و باعث شده که کیفیت تولیدات صنایع‌دستی کشور هیچ‌گاه در حد مطلوبی قرار نگیرد.
اهمیت مسائلی همچون کالیبریزه کردن نخ در سوزن‌دوزی‌ها یا استفاده از کوره‌های مدرن برای تولیدات سفالی از جمله مسائلی بوده که کمتر در کشور طرف توجه قرار گرفته‌اند و همین امر تولیدات صنایع‌دستی ایران را در رده‌های پایین کیفی قرار داده است.
این در حالی است که اگر مسوولان معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برنامه‌ای برای کمک به عرضه جهانی صنایع‌دستی ایرانی دارند باید ملزومات و فناوری‌های لازم برای تولید با کیفیت صنایع‌دستی را فراهم کنند.
در بازار صنایع‌دستی امروز باتوجه به تولیدات مشابه و باکیفیت کشورهایی نظیر ترکیه، هند و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، انتظار می‌رود برای به وجود آوردن کیفیت رقابتی در صنایع‌دستی ایرانی، فناوری‌های روز و مورد نیاز در کنار مواد اولیه باکیفیت به کشور وارد شده و با قیمت مناسب در اختیار فعالان صنایع‌دستی قرار گیرد.
این امر تاکنون محقق نشده و صد البته که در این سال‌ها صادرات صنایع‌دستی کشور نیز به دنبال شرایط موجود وضعیت مطلوبی نداشته است.
استاندارد پایین مواد اولیه
استاندارد بودن مواد اولیه‌ای که قرار است صنایع‌دستی با آنها ساخته شوند اولین نکته‌ای است که در زمینه ساخت صنایع‌دستی باید طرف توجه قرار گیرند.
شیوا تبرایی‌نظری پژوهشگر و نویسنده فعال در حوزه صنایع‌دستی در خصوص کم و کیف توجه به استانداردهای تولید صنایع‌دستی در کشور به «جهان‌صنعت» گفت: کم‌توجهی به استانداردهای لازم در حوزه مواد اولیه صنایع‌دستی یکی از چالش‌های حوزه است.
برای آنکه بهتر متوجه مشکل نبود استاندارد در زمینه تولید صنایع‌دستی کشور شوید اجازه دهید نمونه‌ای را عنوان کنم. در حال حاضر اگر یک هنرمند فعال در زمینه تولید سوزن‌دوزی، قصد داشته باشد نخ ابریشم خریداری کند استاندارد مناسبی در کشور جهت مشخص کردن نمره نخ وجود ندارد.
وی افزود: نتیجه این شرایط آن است که تولیدات به شکل کاملا سنتی و بدون در نظر گرفتن استانداردها ارائه می‌شوند.
تبرایی‌نظری خاطرنشان کرد: این مشکلات و چالش‌ها برای تعیین نمره نخ در حالی در کشور وجود دارد که در بسیاری از کشورهای دیگر، رده‌های مختلف رنگ با تونالیته‌های مختلف به فعالان صنایع‌دستی ارائه می‌شود و امکان انتخاب رنگ استاندارد مد نظر وجود دارد.
این پژوهشگر در ادامه ابراز داشت: در مجموع به نظرم درجه‌بندی و کالیبره کردن رنگ و ضخامت نخ‌ها باید طرف توجه قرار گیرد.
در حال حاضر اما تولیدکننده فعال در حوزه سوزن‌دوزی با چالش‌های زیادی برای استفاده از نخ‌های گران‌قیمت مواجه است و تولید کار ارزشمند و دقیق در این شرایط بسیار سخت است.
به نظر می‌رسد برای حل مشکل استانداردسازی در زمینه تولیدات صنایع‌دستی مسوولان معاونت مربوطه در وزارت میراث فرهنگی باید سیستمی جهت ارائه مواد اولیه استاندارد به فعالان صنایع‌دستی ایجاد کنند.
برگزاری جلسات با تولید‌کنندگان صنایع‌دستی جهت احصای مواد اولیه استاندارد مورد نیاز آنها و هماهنگی با کارخانجات تولیدی و وارد‌کنندگان جهت عرضه این محصولات استاندارد از جمله اقداماتی است که انتظار می‌رود در این خصوص طرف توجه قرار گیرند.
چالش‌های قانونی در استانداردسازی
یکی از چالش‌های استانداردسازی و تولید باکیفیت در حوزه صنایع‌دستی مربوط به چالش‌های قانونی در این حوزه است.
در حالی که حداقل بخشی از تولیدکنندگان صنایع‌دستی تمایل دارند از ابزار و فناوری‌های نوین برای بالا بردن دقت و کیفیت تولیدات خود استفاده کنند اما قوانین موجود استفاده برخی از فناوری‌های نوین را چالش‌برانگیز کرده است. استفاده از ابزار دندانپزشکی برای تراش، استفاده از فناوری نوین برای ایجاد لعاب بهتر در اشیای سرامیکی و به کار بردن مواد اولیه مصنوعی می‌تواند باعث شود که یک محصول در رده صنایع‌دستی قرار نگیرد. نتیجه در رده صنایع‌دستی قرار نگرفتن نیز، قطع معافیت مالیاتی و تسهیلاتی است که به تولیدکنندگان صنایع‌دستی ارائه می‌شود.
خاطره استادرضایی عضو هیات‌مدیره اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران در پاسخ به این پرسش که استفاده از چه فناوری‌هایی تولیدات دستی را از دایره تعریف صنایع‌دستی وزارتخانه خارج می‌کند به «جهان‌صنعت» گفت: به عنوان نمونه چنانچه با کمک ابزار و مغار و مته دستی کار ساخت صنایع‌دستی انجام گیرد جزو پیکرتراشی سنتی طبقه‌بندی شده و مشمول تعریف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع می‌شود اما چنانچه کار تبدیل به یک قالب‌سازی شود که مجسمه با مواد اولیه خاص مثل رزین، گچ، شیشه یا پلی‌استر قالب‌ریزی شده و در مرحله بعد روی آن تراشکاری دستی صورت گیرد یا یک نقاشی روی آن حک شده و پیکره‌ای ایجاد شود یا چنانچه ابزاری مثل نگین روی آن نصب شود، اثر ساخته شده در تعریف وزارتخانه قرار نمی‌گیرد.
در مجموع باید اذعان داشت که یکی از چالش‌های امروز حوزه صنایع‌دستی کم‌توجهی به خلاقیت و استفاده از فناوری‌های نوین در تولیدات هنری است. موضوعی که انتظار می‌رود وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با برگزاری جلساتی با حضور هنرمندان، پژوهشگران، اساتید، تولید‌کنندگان و صاحب‌نظران صنایع‌دستی راه‌حلی جامع برای آن در نظر بگیرد تا هم امکان کیفی‌سازی صنایع‌دستی وجود داشته باشد و هم ریشه‌های تاریخی و فرهنگی این هنرهای سنتی مخدوش نشود.
در واقع تعیین حدود استفاده از فناوری و بازنگری قوانین موجود در این حوزه از جمله اقداماتی است که باید طرف توجه مسوولان امر قرار گیرد تا با ساماندهی وضعیت، شرایط لازم برای اعتلای صنایع‌دستی و استانداردسازی و کیفی‌سازی آن را فراهم کنند.