استراتژی صفر خالص

فائزه هدایت نظری*
امروزه توجه به تغییرات اقلیمی و بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از آن به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی تبدیل شده است، بنابراین پیرو توافقنامه پاریس در این خصوص «موسسه جهانی منابع» سناریوی کاهش 50درصدی نشر کربن تا سال 2030 و صفر شدن آن یا صفر خالص (Net-Zero) تا سال 2050 را مطرح کرده است.
برای تحقق این مهم تمرکز بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کنار اقدامات کلیدی نظیر ارتقای بهره‌وری انرژی و منابع، کاهش تولید و انتشار انواع آلاینده‌ها (به‌ویژه گازهای گلخانه‌ای) و پسماندهای صنعتی و همچنین استفاده از فناوری‌های جذب کربن باید در دستور کار صنایع قرار گیرد. به این ‌ترتیب با عنایت به اهمیت تحقق هدف صفر خالص در ایران، شاهد آن هستیم که کسب‌وکارهای مختلف به‌خصوص فعالان بخش صنعت به طور فزاینده‌ای در تلاش هستند تا هرچه سریع‌تر بتوانند استراتژی‌های خود را با این هدف همسو کنند. در این مطلب مراحل بلوغ کسب‌وکارها در مسیر تحقق هدف صفر خالص بررسی شده و در سطوح مختلف بلوغ‌یافتگی کسب‌وکارها آموزه‌های کاربردی کلیدی برای مدیران ارائه می‌شود:
مرحله اول (تدوین استراتژی سازمان)واکنشی (Reactive): در این سطح هدف تحقق صفر خالص به طور عمده از استراتژی سازمان جداست و ارتباط چندانی با اهداف سازمانی پیدا نکرده است و تنها به مواردی مانند بازاریابی، انطباق و گزارش‌دهی محدود می‌شود.
گسترش‌یافته (Expanded): در این سطح ارتباط واضح و مشخصی بین صفر خالص و استراتژی سازمان ایجاد می‌شود و آگاهی از پیامدهای آن برای کسب‌وکار و وظایف آن افزایش می‌یابد.
متصل (Connected): در این سطح جریان‌های کاری به خوبی با هدف صفر خالص متصل شده و اطمینان می‌دهند که کسب‌و‌کار و وظایف اصلی آن با پیامدهای استراتژیک صفر خالص همراه بوده است.
ادغام ‌شده (Embedded): در این سطح هدف صفر خالص به طور کامل در استراتژی سازمان ادغام و نهادینه شده است و کلیه واحدهای سازمانی مسوولیت اجرای آن را برعهده دارند.
آموزه کلیدی: استراتژی صفر خالص را به ‌طور مستقیم با اهداف کلیدی کسب‌وکار و ارزش‌های سازمانی مرتبط کنید تا از حمایت گسترده‌تر در سازمان برخوردار شود.
مرحله دوم (ساختار حکمرانی سازمان)
ناپیوسته (Disjointed): در این سطح هدف صفر خالص در ساختار حکمرانی سازمان به صورت محدود وارد شده و نقش‌ها و مسوولیت‌های اعضای سازمان در این خصوص نامشخص است.

تثبیت ‌شده (Established): در این سطح باوجود ایجاد ساختار حکمرانی؛ نقش‌ها و مسوولیت‌های پیشبرد هدف صفر خالص هنوز کاملا شفاف نیست و گاهی حتی نامشخص هستند.
تعریف شده (Defined): فرآیندها، سیاست‌ها و رویه‌های حکمرانی به طور واضح تعریف شده‌اند.
بالغ (Mature): این سطح با مسوولیت‌های مشخص، مشترک و همراه با نظام نظارتی موثر بر فعالیت‌ها شکل می‌یابد.
آموزه کلیدی: یک ساختار حکمرانی شفاف با نقش‌ها و مسوولیت‌های مشخص ایجاد کنید و اطمینان حاصل کنید که همه بخش‌ها در اجرای آن مشارکت دارند.
مرحله سوم (طراحی ساختار سازمانی)
منفک ‌شده (Detached): طراحی ساختار سازمانی و جایگاه تیم مسوول در زمینه صفر خالص و پایداری به شکلی است که این تیم به طور مستقل عمل می‌کند و از واحدهای اصلی کسب‌و‌کار جدا مانده است.
هماهنگ ‌شده(Coordinated):‌ در این سطح وظایف تیم صفر خالص در کسب‌و‌کار با چند واحد سازمانی دیگر هماهنگ می‌شود.
مجهز شده (Equipped): صفر خالص در فعالیت‌های اصلی کسب‌و‌کار ادغام شده است و حتی وظایف واحدها با راهنمایی تیم پایداری انجام می‌شود.
همگام‌ شده: (Synchronized) هدف صفر‌خالص در تمامی اقدامات کسب‌و‌کار ادغام شده است و مسوولیت به انجام رساندن پایداری به طور کامل توسط واحدهای کسب‌و‌کار به عهده گرفته شده است.
آموزه کلیدی: مسوولیت‌های مرتبط با پایداری را از تیم‌های تخصصی به بخش‌های اصلی کسب‌وکار منتقل کنید تا این موضوع در DNA سازمان نهادینه شود.
مرحله چهارم (استعدادیابی و مهارت‌های نیروی انسانی)
در حال کشف: (Discovering) در این سطح هنوز درک محدودی از استعدادها و مهارت‌های مورد نیاز نیروی انسانی وجود دارد و حتی هنوز نحوه استخدام، به کارگماری و جبران خدمات آنها برای کسب‌و‌کار مشخص نیست.
در حال ایجاد (Constructing): در این سطح براساس هدف صفر خالص و رعایت پایداری در کسب‌و‌کار، طرح کلی پیش بینی مهارت‌های آتی نیروی انسانی صورت می‌گیرد.
ادغام شده (Embedding): ارتقای فعالانه مهارت‌های نیروی کار در راستای تحقق اهداف استراتژیک صفر خالص انجام می‌شود.
بهینه‌سازی (Optimizing): استفاده از مشوق‌های کوتاه مدت و بلندمدت برای نیروی کار حائز مهارت و دانش اجرایی می‌شود تا صفر خالص در فرهنگ سازمان درونی شود.
آموزه کلیدی: برنامه‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی را برای تمام سطوح سازمان طراحی و اجرا کنید.
مرحله پنجم (توسعه محصولات و خدمات پایدار)
در حال کاوش (Exploring): در این سطح بررسی ملاحظات محصولات دوستدار محیط زیست بدون ورود به مرحله تولید صورت می‌گیرد.
در حال آغاز (Beginning): راه‌اندازی یک یا دو محصول اولیه پایدار بدون تبلیغات و ترویج گسترده آغاز می‌شود.
در حال توسعه (Developing): توسعه تولید و تبلیغات فعال برای طیف گسترده‌ای از محصولات پایدار به عنوان خطوط اصلی محصولی کسب‌و‌کار که برای حداقل‌سازی انتشار کربن طراحی شده‌اند، انجام می‌شود.
بالغ (Mature): در این سطح ارائه مجموعه‌ای از محصولات و خدمات پایدار که منطبق با نیازهای مشتریان بوده و برای حداکثرسازی تاثیر و حمایت از پایداری انجام می‌شود.
آموزه کلیدی: محصولات و خدمات پایدار را با نیازهای واقعی مشتریان هماهنگ کرده و آنها را به ‌طور فعال در بازار تبلیغ و ترویج کنید.
مرحله ششم (مدیریت ریسک‌های اقلیمی و اقدامات صفر خالص)
کمی‌ نشده (Unquantified): در این سطح کمی‌سازی محدودی برای ریسک‌های فیزیکی یا تحول اقدامات اقلیمی و پایداری صورت گرفته است.
جهت‌دار (Directional): بخش‌های اصلی به لحاظ ریسک ارزیابی شده و اثرات صفر خالص به صورت جزئی در سیاست‌ها و مدیریت ریسک کسب‌وکار لحاظ شده است.
ادغام شده (Integrated): ریسک اقدامات صفر خالص در ابزارهای اصلی مدیریت ریسک به صورت کمی ادغام شده است.
راهبردی (Strategic): بینش معتبر در خصوص ریسک به توسعه استراتژی کمک می‌کند.
آموزه کلیدی: ریسک‌های اقلیمی و صفر خالص را در چارچوب مدیریت ریسک سازمان ادغام کنید و از اقدام و ارزیابی آنها استفاده کنید.
مرحله هفتم (پیاده‌سازی موثر داده‌های مرتبط با صفر خالص)
پراکنده (Patchy): داده‌ها به طور پراکنده و عمدتا در قالب صفحات گسترده ثبت می‌شوند و هنوز درک ضعیفی از ثبت و ضبط داده در راستای هدف صفر خالص وجود دارد.
جزیره‌ای (Fragmented): داده‌ها در برخی ابزارهای رسمی ثبت می‌شوند ولی راهبرد فراگیر برای پوشش داده‌ها در بین بخش‌های وظیفه‌ای مختلف وجود ندارد.
ادغام شده (Integrated): داده‌ها عموما به خوبی درک شده و در یک واحد مرکزی که برای بخش‌های مختلف در دسترس هستند، ثبت و ضبط می‌شوند.
بهینه‌سازی (Optimized): داده‌های کلیدی و معتبر در چندین پلتفرم و نرم‌افزار به کار برده شده، حکمرانی داده‌ها انجام می‌شود و کسب‌و‌کارها می‌توانند عملکرد خود را براساس آن ارزیابی کنند.
آموزه کلیدی: یک سیستم داده متمرکز و یکپارچه ایجاد کنید که دسترسی به اطلاعات را برای تمام بخش‌ها فراهم کند و تصمیم‌گیری‌ها را مبتنی بر داده‌های دقیق به‌روز کند.
مرحله هشتم (ارتباطات و تعهدات)
واکنشی (Reactive): در این سطح پایبندی به تعهدات تعریف شده و رعایت مقررات محدود است و هنوز به طور رسمی تشخیص داده نشده که تغییرات آب‌وهوایی چه چالش‌های جدیدی را ایجاد خواهد کرد.
مقرر نمودن (Resolved): یک تعهد زمانبندی شده برای دستیابی به صفر خالص (محدوده 1-3 مورد) منتشر شده و برنامه‌هایی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای ارائه می‌دهند تا رویکرد خود را به صورت عمومی اعلام کنند.
مسوول (Accountable): اهداف سازمانی و پرتفولیو اقدامات خود را در مورد تغییرات آب‌وهوایی و صفر خالص منتشر می‌کند و پیشرفت خود را گزارش می‌دهد.
شفاف (Transparent): جزئیات کمی و کیفی استراتژی، برنامه‌های میان‌مدت، بلندمدت و کلیه اقدامات تعهد شده اعلام می‌شود و گزارشات مستمر از اقدامات و ارزیابی‌های انجام شده ارائه می‌شود.
آموزه کلیدی: تعهدات و پیشرفت‌های خود را به ‌طور شفاف و منظم به ذی‌نفعان خارجی گزارش دهید تا اعتماد و شفافیت عمومی
ایجاد شود.
مرحله نهم (اکوسیستم مشارکت ذی‌نفعان)
منفعل (Passive): سازمان به شرکت در برخی کنفرانس‌ها، رویدادها و گروه‌های کاری مرتبط با آب‌وهوا و صفر خالص بسنده می‌کند.
حامی (Supportive): سازمان علاوه بر شرکت در رویدادها از ابتکارات جمعی حمایت می‌کند و تشویق به بهبود حکمرانی و مدیریت پایداری و در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ریسک‌های آب‌وهوایی می‌کند.
مشارکتی (Collaborative): به طور فعال در ابتکارات جمعی و مشاوره‌های مشارکتی همکاری می‌کند و به کسب‌وکارهای دیگر کمک می‌کنند تا استراتژی‌های کسب‌و‌کار خود را با هدف صفر خالص هماهنگ کنند.
رهبر و جهت‌ده (Directive): ابتکارات مشارکتی را رهبری می‌کند و شرکت‌ها را تشویق می‌کند تا استراتژی‌های کسب‌و‌کار خود را با هدف صفر خالص هماهنگ کنند؛ بینش‌های خود را به اشتراک بگذارند و بهترین روش‌ها را ترویج کنند.
آموزه کلیدی: در ابتکارات جمعی و همکاری‌های صنعتی مشارکت فعال داشته باشید و به‌عنوان یک رهبر در ترویج بهترین روش‌ها و استانداردهای صفر خالص اقدام کنید.
با عنایت به مراحل و سطوح مورد بررسی اشاره شده می‌توان دریافت که به لحاظ تحقق هدف صفر خالص در راهبردهای سازمانی، کسب‌وکارها در سطوح مختلف بلوغ‌یافتگی قرار دارند و اقدام مدیران به‌ویژه مدیران ارشد و متعهد براساس آموزه‌های ذکر شده می‌تواند در تسریع عملیاتی‌سازی این مهم در صنایع کشور نقش کلیدی ایفا کند.
* استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی