اسناد در خانه‌ها

کرونا دنیا را وارد مرحله تازه‌ای از مناسبات و ارتباطات فردی و جمعی قرار داده تا جایی که برخی از روابط کاری و فکری و فرهنگی میان ما دیگر امکان پابرجا بودن به سبک و سیاق سابق از آن را نخواهد داشت. در این حین مشتاقان مطالعه نیز این روزها در حال تجربه‌های تازه‌ای در مواجهه با کتاب هستند. رونق خریدهای دیجیتال، استفاده از کتاب‌های آن لاین و برخط و نیز مراجعه دیجیتالی به مراکز کتابخانه‌ای و اسنادی موجود در کشور در همین راستا طی دو ماه اخیر قابل توجه است.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع اسنادی مکتوب پژوهشگران ایرانی نیز طی ماه‌های گذشته در راستای ارائه خدمات به مخاطبان خود در سراسر کشور اقدام به ایجاد تسهیلاتی برای دسترسی آزاد به محتواهای قابل عرضه خود کرده است.
در این زمینه حسن باقری، مدیرکل توسعه خدمات دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره مهم‌ترین اتفاقات این سازمان در زمینه عرضه محتوای دیجیتال به مخاطبان خود در ایام قرنطینه و کرونا در کشور عنوان کرد: در راستای مسوولیت حاکمیتی و اجتماعی سازمان اسناد ما برای ارائه خدمت به دانش‌آموزان و دانشجویان سایت کتابخانه ملی کودک و نوجوان را ۲۳ هزار عنوان کتاب برای مخاطبان در دسترسی کامل قرار دادیم که برای استفاده از آن هیچ عضویتی لازم نیست و همه کاربران می‌توانند از محتوای آن که شامل متن کامل کتاب‌ها به صورت تصویری است بهره‌برداری کنند.
به گفته وی، استقبال از این اقدام به اندازه‌ای بوده که از ۲۰ اسفند تا ۲۴ همین ماه ۲۸ هزار بازدید‌کننده از سایت کتابخانه کودک انجام شده است.
باقری اما در ادامه اشاره‌ای نیز به فعالیت‌های کتابخانه مرکزی این سازمان داشت و گفت: کتابخانه دیجیتالی سازمان تا پیش از این امکانی را داشت که کاربران می‌توانستند اطلاعات متا دیتایی و کتاب‌شناختی و توصیفی مدرک مورد جست‌وجوی خود را در آن ببینند ولی اگر می‌خواستند محتوای اصل سند را ببینند باید حتما به تالارهای کتابخانه مراجعه می‌کردند. با تعطیل شدن تالارهای کتابخانه که روزانه نزدیک به دو هزار نفر بازدیدکننده حقیقی داشت، دسترسی آزاد به منابع اسنادی کتابخانه را باز کردیم. در این حوزه ۱۰۰ هزار پرونده داشتیم و ۴۶۳۹۰۰۰ برگ سند که همگی در اختیار پژوهشگران قرار گرفت. در بخش نسخ خطی نیز ۳۶ هزار عنوان نسخه شامل ۱۱۰۰۰۰۰ صفحه و نیز ۳۷۰۰ کتاب چاپ سنگی و ۲۲۰ هزار پایان نامه و نیز ۳۸ هزار قطعه عکس تاریخی ما نیز به صورت دیجیتال قابل دسترسی و بهره‌برداری شد.
باقری در ادامه گریزی نیز به موضوع عضویت در کتابخانه زد و گفت: ما تمامی کسانی را که از سال ۹۲ عضویت داشتند ولی کارت خود را تمدید نکرده بودند عضو کتابخانه دیجیتال کردیم که عدالت دسترسی و تمرکززدایی از مراجعه حضوری انجام شود و دیگر نیازی به حضور در مرکز برای مطالعه اصل سند وجود نداشته باشد. همچنین در روزهای اول تا سوم نوروز سیستم ثبت‌نام برای عضویت در کتابخانه دیجیتال روی وب فعال شد و عضویت در سایت کتابخانه دیجیتال هم روی سایت قرار گرفت و باید به عرض برسانم که در این مدت از ۳۰ هزار عضو کتابخانه دیجیتال خودمان به ۲۰۰ هزار عضو رسیده‌ایم. این افزایش هفت‌برابری نشانی است از اشتیاقی که برای استفاده از منابع ما به صورت دیجیتال وجود دارد.
مدیرکل توسعه خدمات دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به اینکه مهلت استفاده از این خدمات دو ماهه اعلام شده است، گفت: اما فکر می‌کنم راهی که در این مدت طی شد غیرقابل بازگشت باشد و شاید دیگر به وضعیت پایان بهمن‌ماه سال گذشته بازنگردیم و مخاطبان به ما اجازه تعطیلی خدمات دیجیتالی‌مان را ندهند.
باقری در پایان درباره مهم‌ترین برنامه این مرکز طی سال جاری نیز گفت: طی سال آتی در راستای خدماتی که باید ارائه کنیم درصدد طراحی میز خدمتی هستیم که در آن هر ایرانی که وارد سایت کتابخانه می‌شود بداند که چه خدماتی را می‌تواند به صورت غیرحضوری دریافت کند. سال قبل ما در این زمینه ۲۳ خدمت ارائه می‌کردیم که برخی کامل و برخی نیمه الکترونیکی بود ولی در سال جاری و تا پایان خرداد میز خدمت ما کاملا الکترونیکی می‌شود.
بر پایه همین اتفاقات می‌توان به این باور قطعی رسید که کرونا دیدگاه بخش زیادی از جامعه ما را تغییر داده است. اینکه چطور باید با مخاطب خود برخورد کنیم مساله اصلی این روزهای عرضه‌کنندگان محصولات فرهنگی است و بی‌شک در این زمینه جامعه دیگر به ما اجازه برگشت به عقب را صادر نخواهد کرد.