افزایش بهای بلیت موزه‌ها مثبت یا منفی

محبوبه حقیقی
بهای بلیت موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی در هفته گذشته ناگهان چندین برابر شد به طوری که بهای بلیت ۵۰۰ تومانی برای بازدیدکنندگان داخلی به ۲۰۰۰ تومان و بهای ۳۰۰ تومانی برای بازدیدکنندگان خارجی به پنج هزار تومان افزایش یافت که این اتفاق مخالفان بسیار و موافقان اندک داشت.
اما سیداحمد محیط طباطبایی، قائم‌مقام ایکوم ایران و معاون اسبق سازمان میراث فرهنگی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره افزایش قیمت ورودی موزه‌ها و فضاهای تاریخی نظری متمایز دارد.
وی معتقد است بحث بهای بلیت بحثی نیست که به طور مقطعی به آن بپردازیم، در واقع این جزیی از یک کل است و می‌تواند یک جریان فرهنگی را در کشور ما ترسیم کند.
وی با ذکر مثالی این موضوع را باز می‌کند و می‌گوید در سال ۱۳۸۳ بلیت موزه ملی ایران شش هزار تومان برای خارجی‌ها و برای اتباع ایرانی حداکثر یک‌هزار تومان بود.
این تفاوت قیمت مشکلاتی را برای تورهای خارجی به وجود آورده بود که سبب شد به آن معترض شوند و ادعا کنند که قیمت دوگانه بلیت به ضرر آنهاست.
از سوی دیگر تجربه به ما نشان داده بود که بهای پایین بلیت موزه‌ها اعتبار لازم را در نظر عده‌ای از مخاطبان ایجاد نمی‌کند و حتی بعضی‌ها در اعتراض مطرح می‌کردند که مثلا ما در ترکیه برای بازدید از یک موزه چند دلار می‌پردازیم اما در ایران کمتر از بهای یک روزنامه را برای ورودی موزه‌هایمان پرداخت می‌کنیم.
قائم‌مقام هیات اجرایی ایکوم ایران درباره تعیین این بها در سایر کشور‌ها نیز می‌گوید: در بعضی کشورهای خارجی مثل چین، قیمت بلیت یکسان است اما یوآن که واحد پول آنهاست برای خارجی‌ها یک اعتبار و برای داخلی‌ها یک اعتبار دارد، یعنی شاید هر دو یکصد یوآن برای یک بلیت بپردازند اما یکصد یوآن خارجی مثلا ۱۰ دلار و یکصد یوآن داخلی نیم دلار است. در بسیاری دیگر از کشورهای دنیا نیز بهای این دو بلیت کاملا یکسان است و در بعضی دیگر مثل کشور هند نیز تفاوت فاحشی دارد و قیمت برای بازدیدکننده خارجی چندین برابر است.
به گفته معاون اسبق سازمان میراث فرهنگی، اینها همه نشان از تفاوت زوایای دید مخاطبان و گردانندگان موزه‌ها دارد بنابراین به اعتقاد وی، برای تعیین بهای بلیت موزه‌ها پیش از هر چیز باید یک استراتژی طراحی شود.
محیط طباطبایی در اینباره می‌گوید: حتما با افزایش بهای موزه‌ها عده‌ای می‌گویند محصلان و دانش‌آموزان باید بتوانند از موزه‌ها بازدید کنند اما از طرف دیگری باید به این سوال پاسخ داد که آیا بازدید از هر موزه‌ای برای سنین دانش‌آموز، لازم و مناسب است؟ تفاوت زیادی از این منظر بین موزه‌ها وجود دارد. جاهایی هست که ما اصلا نمی‌خواهیم بچه‌ها به آن وارد شوند و جاهای دیگری هم هست که حتما بچه‌ها باید از آن بازدید کنند. موزه‌ای هست که می‌خواهیم رایگان باشد تا بیشتر از آن بازدید کنند. از سویی موزه‌ای نیز هست که ما می‌خواهیم کمترین میزان بازدیدکننده به آن وارد شود. او با ذکر خاطره‌ای این تفاوت‌ها را روشن می‌کند: مثلا زمانی عمارت عالی قاپو در اصفهان مورد بازدید گروه‌های دانش‌آموزی قرار می‌گرفت. در نتیجه روی تمام دیوار‌های ارزشمند این عمارت یادگاری‌ها و نقاشی‌های این بازدیدکنندگان کم‌تجربه به چشم می‌خورد. همان وقت ما می‌گفتیم اگر بلیت عالی قاپو برای اتباع ایرانی شش هزار تومان باشد، کسی که این مبلغ را برای بازدید از یک موزه می‌پردازد، دیگر روی در و دیوار‌هایش نقاشی نمی‌کند و عده زیادی هم به آنجا نمی‌روند.
محیط طباطبایی درباره پیشنهادش به چگونگی تغییر قیمت بلیت موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی می‌گوید: پیشنهاد ما این بود که بلیت خارجی کاهش و بلیت داخلی افزایش پیدا کند و یک بلیت مشترک هم وجود داشته باشد. به‌طور مثال اگر بلیت خارجی شش هزار تومان و بلیت ایرانی هزار تومان است این هر دو سه هزار تومان باشند اما ما می‌توانیم مثل بسیاری از کشور‌های دنیا برای مثال اعلام کنیم که جمعه اول هر ماه بازدید ازموزه ملی رایگان است. البته معنی‌اش هم این نیست که در روز رایگان بودن بازدید، موزه ملی چند هزار نفر را می‌پذیرد. ظرفیت را برای یک روز یکصد نفر اعلام می‌کند. افراد در صف می‌ایستند و ثبت‌نام می‌کنند. تا نفر صدم پذیرش می‌شوند و از نفر بعدی فهرست نوبت ماه بعد را می‌گیرند به این ترتیب ما فرصت ۱۲ بازدید رایگان به علاقه‌مندان حقیقی موزه ملی می‌دهیم و آیا موزه ملی آنقدر ارزش ندارد که یا بهای بلیتش را بپردازی یا برای بازدید رایگانش برنامه‌ریزی کنی و در نوبت بمانی. بنا بر پیشنهاد وی، فرصت‌های بازدید رایگان یا کم هزینه‌تر از این هم گسترده‌ترند: علاوه بر آن روز جهانی موزه و بعضی از اعیاد نیز موزه‌ها به‌طور رایگان پذیرای بازدیدکنندگان هستند. این تعداد رقم قابل توجهی از فرصت بازدید رایگان را در اختیار بازدیدکننده ایرانی می‌گذارد. از سوی دیگر گروه‌های دانش‌آموزی نیز در بازدید از موزه‌های مربوطه باید از امکان بازدید رایگان برخوردار باشند. به اینها اضافه کنید افرادی که به نوعی حقی به گردن جامعه دارند مثل جانبازان و خانواده‌هایشان و خانواده‌های شهدا، همین‌طور سالمندان و… باید با ارایه کارت خود از ۵۰ درصد یا بیشتر تخفیف برخوردار باشند. علاوه بر اینها اعضای تشکل‌هایی مثل ایکوم که کمیته موزه‌هاست و اعضای آن افراد مرتبط به موزه و میراث فرهنگی و امثال اینها هستند نیز نه تنها در ایران که در سراسر دنیا به‌طور رایگان از موزه‌ها بازدید می‌کنند. بنابراین وقتی ما در سال چیزی حدود ۱۵ بازدید رایگان برای عموم افراد و بازدید‌هایی با تخفیف یا کاملا رایگان در طول سال برای گروه‌های خاص دانش‌آموزی و افرادی که مخاطبان جدی موزه‌ها هستند در نظر گرفته‌ایم چرا نباید بهای بلیت موزه‌ها گران باشد؟
وی امتیاز این شیوه را در این می‌داند که موزه‌ها کمتر فرسایش ببینند و ادامه می‌دهد: ما یک ظرفیت بازدید داریم و یک میزان بازدید. مثلا از کاخ صاحبقرانیه نباید روزانه بیش از یکصد نفر بازدید کنند اما موزه‌ای مثل موزه آب که یک موزه علمی است باید کاملا رایگان باشد. همین الان موزه پست ما رایگان است. چرا کسی از آن بازدید نمی‌کند؟
محیط طباطبایی از مجموع این داشته‌ها ما را به این نتیجه می‌رساند که موضوع بهای بلیت موضوعی نیست که بتوان به‌طور مطلق آن را درست یا غلط انگاشت و می‌گوید: گران بودن و رایگان بودن هر کدام فی‌نفسه عمل خوبی نیست بلکه موزه‌ها و فضاهای تاریخی یک برنامه جامع مشترکی نیاز دارند. به طور مثال بازدید از موزه‌ها باید جزو برنامه درسی رسمی آموزش و پرورش باشد. و به صورت هدفمند نه به عنوان یک تفریح که در آن چیپس بخورند بلکه به عنوان یک کلاس درسی طی سال از آن استفاده شود، از سوی دیگر به این نتیجه می‌رسیم که چرا عالی قاپو را باید همه بروند و ببینند در حالی که بنا در حال از بین رفتن است. در آنجا باید یک روش داشته باشیم و بازدید را محدود کنیم. در باغ فین یک روش دیگر را استفاده می‌کنیم و بازدید را بدون محدودیت آزاد می‌گذاریم و مثلا درباره برج‌های خرقان که بیرون شهرند، امتیازات تشویقی برای بازدیدکنندگانش در نظر می‌گیریم و شاید بلیت رایگان بازدید اماکن دیگری را آنجا در اختیار مردم بگذاریم.
وی مجددا بر این نکته تاکید می‌کند که این شیوه نگاه به موزه‌ها و اماکن تاریخی نیازمند استراتژی است. این استرات‍ژی به گفته او بر مبنای حفظ بناها، ارزش نهادن به فضا‌ها و انتقال فرهنگ به نسل جوان و مخاطبان است و در کنار اینها در رسیدن به این استراتژی به ساختار اجتماعی نیز توجه می‌کنند و در آن مثلا خانواده شهید یا یک جانباز یا یک سالمند باید از امتیازات ویژه‌ای در این حوزه برخوردار باشند.
وی درباره سود و زیان تورها نیز در این مورد می‌گوید: می‌شود بلیت‌ها را به تورگردانان به صورت دفترچه‌ای فروخت؛ دفترچه‌ای که بلیت تمام موزه‌ها در آن هست را به تورگردان بفروشیم فرضا ۵۰ هزار تومان به این ترتیب او هر تعداد موزه بیشتری که مخاطبانش را ببرد، سود بیشتری می‌کند و اگر کمتر ببرد ضرر کرده است. وی درباره تحمیل هزینه‌ای هنگفت به خانواده‌هایی که عید را به شهرهای تاریخی سفر می‌کنند در جریان این افزایش قیمت گفت: در ایام عید روزانه ۲۵ هزار نفر از تخت جمشید بازدید می‌کنند اگر این کار را نکنیم که تخت جمشید از بین می‌رود. بهتر است که کمتر بیایند. سفر عید جزء آیین عید نیست سفری جزء آیین عید است که شخص به شهرش باز می‌گردد و برای دیدن خانه و خانواده‌اش می‌رود. سفرهای غیر از این اساسا برای فرار از آیین نوروز است و ربطی به میراث فرهنگ ندارد. افرادی که مخاطبان موزه‌ها هستند به قدر کافی در طول سال فرصت بازدید دارند.