افزایش سرعت خلق پول

احسان سلطانی*- سرعت خلق نقدینگی در آذر‌ماه ۱۳۹۷ افزایش یافت و حجم نقدینگی با ۳/۲ درصد رشد نسبت به ماه قبل از آن (معادل سالانه ۴/۲۷ درصد) به ۱۷۶۵ هزار میلیارد تومان بالغ شد. در آبان‌ماه ۴/۳۹ هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید‌ یعنی هر روز کاری بیش از ۱۶۰۰ میلیارد تومان به حجم نقدینگی کشور اضافه شد. با وجود اینکه نرخ رشد ماهانه نقدینگی در مهر‌ماه ۳/۱ درصد و در آبان ماه ۹/۱ درصد بود، اما در آذر‌ماه به ۳/۲ درصد افزایش پیدا کرد.
هر چند نرخ رشد ماهانه پایه پولی در آذر‌ماه نسبت به ماه قبل از آن به ۴/۱ درصد کاهش یافت، اما با افزایش ضریب فزاینده نقدینگی (قدرت خلق نقدینگی توسط بانک‌ها)، حجم نقدینگی ۳/۲ درصد افزایش یافت.
ضریب فزاینده نقدینگی مطلق آذر‌ماه، از ۲/۷ به ۵/۱۱ افزایش یافت و به عبارتی، به ازای هر یک واحد افزایش پایه پولی در این ماه، بانک‌ها ۵/۱۱ واحد نقدینگی ایجاد کردند. در نتیجه ۳۸ درصد افزایش نقدینگی آذر‌ماه فقط در اثر افزایش قدرت خلق پول توسط بانک‌ها ایجاد شده است و مسیر خلق منابع پولی بانک‌ها از استقراض (اضافه برداشت) از بانک مرکزی به تولید پول (به میزان ۱۵ هزار میلیارد تومان) تغییر کرده است.
هر چند بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به میزان ۸۳۰۰ میلیارد تومان کاهش یافت، اما در عوض بانک‌ها فقط از محل افزایش ضریب فزاینده نقدینگی، ۱۵ هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید خلق کردند.
یکی از مهم‌ترین موانع کنترل نقدینگی، افزایش ضریب فزاینده پس از ایجاد بانک‌های خصوصی‌ به ویژه در پنج سال اخیر است. در صورتی که ضریب فزاینده به میزان پنج سال پیش بود، کمتر از نیمی از حجم نقدینگی آذر‌ماه ایجاد می‌‌شد.
عوامل مسلط بر رشد پایه پولی در آذر‌ماه، افزایش خالص بدهی دولت به بانک مرکزی (۷۴۰۰ میلیارد تومان) و خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی (۴۵۰۰ میلیارد تومان) است.
نرخ رشد ماهانه پول در آذر‌ماه صفر شد، اما نرخ رشد شبه‌پول افزایش یافت و به ۷/۲ درصد رسید (سپرده بلندمدت: ۳ درصد). از کل ۴/۳۹ هزار میلیارد تومان حجم نقدینگی ایجاد شده در آذر‌ماه، ۶۵ درصد به صورت سپرده‌های بلند‌مدت و ۳۲ درصد به صورت سپرده‌های کوتاه‌مدت بود و روند رشد سپرده کوتاه‌مدت از رشد سپرده‌های بلندمدت عقب افتاد.
بانک مرکزی با اعلام آمارهای نقدینگی ماه‌های آبان و آذر در فاصله یک هفته، تاخیر خود را در اعلام آمارهای نقدینگی جبران کرد.
*تحلیلگر اقتصادی