افزایش فشارهای ناشی از کمبود آب با ضعف مدیریتی

به گفته کارشناسان، در حال حاضر بحران آب مساله‌ای جهانی است و امنیت غذایی تمام نقاط دنیا را تهدید می‌کند. این در حالی است که به علت استفاده بی‌رویه از آب، ایران نیز در شرایط فعلی با بحران آب روبه‌رو شده است. بر همین اساس نشست تخصصی ردپای آب و آب مجازی به همت مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب با حضور معاون زراعت جهاد کشاورزی، استاد توسعه پایدار دانشگاه توئنتو هلند و عضو هیات‌ علمی دانشگاه زابل در اتاق ایران برگزار شد. این همایش که با پیام غلامحسین شافعی، رییس اتاق ایران افتتاح شد، به سه موضوع آب مجازی و امنیت غذایی در ایران، روش‌های کاهش ردپای آب انسانی از طریق تولید، مصرف و روش‌های تجارت هوشمند و اطلاع‌رسانی از سیاست‌های ملی امنیت غذایی و آب از طریق ارزیابی آب مجازی اختصاص داشت.
بر این اساس عباس کشاورز، معاون زراعت جهاد کشاورزی در این نشست به موضوع واردات آب مجازی از طریق واردات محصولات کشاورزی و غذایی به ایران اشاره کرد و گفت: در ایران مطالعات مختلفی در خصوص آب مجازی انجام شده اما هنوز موضوع میزان مصرف آب در مورد تولید انواع گوشت، شیر و غیره انجام نشده است. از طرفی باید دید جامع‌تر نسبت به میزان آبی که به صورت مجازی از کشور خارج شده یا در کشور مصرف می‌شود، پیدا کنیم. وی ادامه داد: میزان مصرف آب در حوزه‌هایی مانند تولید کاغذ، چرم، مواد شیمیایی و غیره نیز بالاست اما همچنان مطالعات لازم در این مورد نیز صورت نگرفته که باید روی این موارد نیز تمرکز کنیم.بر‌اساس اظهارات وی آنچه اهمیت بالایی دارد، برنامه‌ریزی بر اساس ظرفیت‌های هر منطقه است. وی یادآور شد: موضوع آب مجازی از نظر تئوری بحث جدیدی نیست اما در عمل جزو مواردی است که به تازگی مورد توجه قرار گرفته است. از طرفی ورود به آن به بررسی و تعامل‌های بیشتری نیاز دارد. باید آب را هم از نظر کیفیت و هم کمیت در نظر بگیریم. برای مثال در مورد محصولی مانند پسته که به آب زیادی نیاز دارد، با خرما که در همین شرایط است باید تصمیم گرفت که صادرات آن به نفع کشور است یا به ضرر. همچنین آیا ارزآوری آن با میزان آبی که از دست می‌رود تناسب دارد؟
معاون زراعت جهاد کشاورزی ادامه داد: این نگاه از یک بعد به مساله می‌نگرد اما کافی نیست چراکه باید کیفیت آبی که برای یک محصول استفاده می‌شود را نیز در نظر گرفت. به این معنا که پسته و خرما به آب باکیفیت نیاز ندارند و اگر این آب صرف این محصولات نشود شاید کار دیگری هم نتوان با آن انجام داد. پس کمیت و کیفیت باید در کنار هم دیده شوند.
پرریسک‌ترین مساله در تجارت جهانی
آرین هوکسترا استاد آب، محیط زیست، اقتصاد و توسعه پایدار دانشگاه توئنتو هلند نیز از آب به عنوان پرریسک‌ترین مساله در تجارت جهانی یاد کرد و گفت: بخش‌های تحقیقاتی و مطالعاتی زیادی در حال بررسی در مورد بحران آب و راه‌های مقابله با آن هستند. باید برای مدیریت بهینه‌تر و عادلانه‌تر آن برنامه‌ریزی جدیدی ارائه شود. وی با نگاه به مطالعاتی که در مورد کشور ایران انجام شده است، گفت: در ایران یک درصد آب مصرفی به صنعت و پنج درصد از آن به مصرف شهری و حدود ۹۴ درصد باقی مانده به حوزه کشاورزی و تولید غذا اختصاص دارد. البته این نسبت با تفاوت ناچیزی در سایر کشورها نیز صادق است. در واقع در همه دنیا تولید غذا بیشترین سهم مصرف آب را دارد.
استاد آب، محیط‌زیست، اقتصاد و توسعه پایدار دانشگاه توئنتو هلند تاکید کرد: ایران در طول سال بیش از آب در دسترس خود، مصرف می‌کند. برای همین ضرورت دارد که با استفاده از تکنولوژی‌های جدید کاری کنیم که میزان مصرف آب کشاورزی ایران کاهش پیدا کند. این کار شدنی است. البته با‌خبر هستم که تعداد قابل‌توجهی از کشاورزان ایرانی در حال استفاده از این شیوه‌ها و متدهای جهانی هستند.
وی ادامه داد: راهکار دیگر آن است که در تولید محصولات به اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه نیز توجه شود و از طرفی بدانیم که آیا صادرات محصول مورد نظر توجیه دارد یا خیر.
بر اساس اظهارات وی، مصرف گوشت در کشور به معنای مصرف آب بیشتر است. در مناطقی که مصرف سبزیجات بیشتر است، آب کمتری هم مصرف می‌شود پس تغذیه سالم‌تر که برگرفته از سبزیجات است می‌تواند به کاهش مصرف آب بینجامد.هوکسترا، در مورد نوع سوخت و انرژی که در کشورها استفاده می‌شود نیز گفت: تولید انرژی از سوخت‌های فسیلی، آب کمتری نسبت به سدسازی و سوزاندن چوب مصرف می‌کند اما از همه این موارد بهتر، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است که از نظر مصرف آب بسیار بهینه هستند.
ضعف مدیریتی
فاطمه کاراندیش، عضو هیات ‌علمی دانشگاه زابل نیز اظهار کرد: شاید ایران در منطقه گرم و خشک واقع شده باشد اما ضعف مدیریتی فشارهای ناشی از کمبود آب را افزایش داده است.
وی با توجه به نتایج حاصل از مطالعات انجام شده از یک نوع بی‌توجهی در سطح کشور به مکان‌یابی برای کشت محصولات مختلف اشاره کرد و گفت: طی تحقیقات صورت گرفته، متوجه شدیم در حدود ۸۷ درصد منابع آبی مناطق خشک کشور برای تولید غذای سایر مناطق که از نظر منابع آبی وضعیت بهتری دارند، مصرف می‌شود. کاراندیش ادامه داد: از طرفی طی این سال‌ها به دلیل افزایش صادرات خشکبار که اغلب در مناطق خشک ایران کشت می‌شوند و درعین‌حال به آب زیادی هم نیاز دارند، در واقع در حال صادرات آب از مناطق بی‌آب کشور هستیم. به طور کلی باید گفت که در حال حاضر این سیاست‌ها نیاز به اصلاح دارد.