افزایش ناترازی در تولید

منیر حضوری- امسال برخلاف همیشه بی‌برقی به‌صورت زودهنگام، آن‌هم از اواسط فروردین‌ماه خود را نشان داد! با گذشت 15‌روز از آغاز سال۱۴۰۴، صنایع فولادی با محدودیت‌های شدید و غافلگیرانه برق مواجه شدند؛ تا جایی که بسیاری از فعالان اقتصادی در عرصه معدن اظهار غافلگیری کرده و بیان کردند که با کاهش 30 تا 80‌درصدی تامین برق مواجه شده‌اند!
در حالی که فولادسازان تا پایان سال گذشته با مشکلات جدی در تامین گاز و برق روبه‌رو بودند، انتظار داشتند که حداقل روزهای ابتدایی سال جدید را بدون محدودیت‌های انرژی آغاز کنند اما با اخطارهای اداره‌ برق منطقه‌ای مواجه و ناچار به کاهش مصرف برق شده‌اند؛ وضعیتی که نه‌تنها روند تولید را با اختلال مواجه ساخته بلکه باعث افزایش نگرانی‌ها درخصوص تاثیر آن بر بازارهای داخلی شده است. اما این محدودیت‌ها در شرایطی اعمال می‌شود که سال‌جاری به‌نام سرمایه‌گذاری برای تولید نام‌گذاری شده است!
بسیاری با اشاره به اینکه صنعت فولاد تنها ۷‌درصد از برق کشور را مصرف می‌کند از محدودیت‌های گسترده علیه این صنعت در تعجب هستند. به این صورت که تا صحبت از قطعی می‌شود، این صنعت جزو اولین‌هایی بوده که در کشور مشمول محدودیت‌های تامین برق می‌شود! اما محدودیت برق در کارخانه‌های مختلف متفاوت است، به این صورت که در برخی کارخانه‌ها تا ۳۰‌درصد و در برخی دیگر تا ۵۰‌درصد شاهد کمبود هستیم. کاستی‌ای که علاوه‌بر اینکه بر تولید تاثیر‌گذار بوده باعث خسارت هم شده است. براساس محاسبات در سه‌سال اخیر که محدودیت‌ها شدیدتر نیز شده، خسارت ناشی از محدودیت‌های گاز و برق به 5/‏8میلیارد دلار رسیده است؛ عددی که بسیار قابل توجه بوده و اهمیت اجرایی شدن راهکارهای بحران برق و گاز را بیشتر نشان می‌دهد. به هر حال مساله این است که قطع برق تنها باعث افزایش هزینه‌های همان واحد نمی‌شود بلکه مانند یک زنجیره هزینه‌های چندبرابری برای صنایع پایین‌دستی نیز ایجاد خواهد کرد؛ اتفاقاتی که در سال1403 به وفور شاهد آن بودیم و حالا پیش‌بینی می‌شود که اثراتش چندین سال در کشور ماندگار می‌شود. نکته کلیدی این است که بی‌ثباتی در تولید محصول و عدم استمرار در صادرات باعث خواهد شد که ایران برای سرمایه‌گذاران جذاب نباشد و درنتیجه آنها ترجیح بدهند از کشور خارج شوند. ضمن اینکه در بازارهای خارجی نیز حرفی برای گفتن نداشته باشند و در نهایت شاهد از دست رفتن کامل آن باشیم.
در این بین برخی وزیر نیرو را مقصر دانسته و باور دارند زمانی‌که عباس علی‌آبادی در مپنا حضور داشت باید سرمایه‌گذاری‌های نیروگاهی را آغاز می‌کرد اما او این مهم را پشت گوش انداخته است. حالا برای حل مشکل برق، برخی به ساخت نیروگاه توسط فعالان معدنی و برخی به لزوم بهره از انرژی خورشیدی توجه می‌کنند اما مساله مهم این است که حل مشکل برق در کشور نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است. همه موضوعات به این برمی‌گردد که آیا مشکل سیاست خارجی حل خواهد شد یا خیر؟ روند مذاکرات به کجا می‌کشد؟ بدون این مهم ناترازی نه‌تنها در سال1404 بهتر نخواهد شد بلکه بدتر هم می‌شود.
پیش‌بینی‌ها ناخوشایند است
عباس نیکزاد، دبیر کمیسیون انرژی اتاق ایران درخصوص چالش‌های عرصه انرژی در کشور در حاشیه هفتمین نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران (‌ایران‌اکسپو2025) به «جهان‌صنعت» گفت: یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کشور بحث ناترازی است که همچنان ادامه داشته است. تا جایی که ناترازی در عرصه گاز، برق و بنزین امروز به چالش مهم تبدیل شده است. البته این مهم باعث شده که ما با ناترازی تولید و مصرف نیز مواجه باشیم. در نهایت اینکه اینها همه به هم وابسته هستند و یک زنجیره پی در پی را ایجاد کرده‌اند.
دبیر کمیسیون انرژی اتاق ایران اشاره کرد: امروز شاهد عدم مدیریت در بخش انرژی هستیم که باید با استراتژی و آینده‌پژوهی بتوان برنامه و سیاست دقیقی را طراحی و پیش‌بینی کرد. در سال گذشته در اوج مصرف تقریبا 17‌هزار و پانصد مگاوات ناترازی داشتیم. امسال پیش‌بینی می‌شود که ناترازی به بیش از 20‌هزار مگاوات برسد. با این شرایط بحرانی، پیش‌بینی‌ها نیز چندان خوشایند نیست. متاسفانه در گرمای تابستان بخش خانگی، صنعت و دیگر بخش‌های کشور با چالش‌های جدی‌ای مواجه خواهند بود.
نیکزاد با اشاره به بخش صنعت و معدن کشور تصریرح کرد: امروز مشکلاتی که بحث ناترازی ایجاد کرده در بخش صنعت و معدن بیشتر قابل ملاحظه است؛ به این خاطر که دولت با اولین بحران ناترازی، سریع برق صنایع را قطع می‌کند و برخلاف سیاستی که وجود دارد عمل می‌کند. براساس ماده 25 قانون بهبود مستمر فضای کسب‌و‌کار وقتی دولت با ناترازی روبه‌رو می‌شود برق صنایع آخرین نقطه‌ای است که باید قطع شود. اگر این مهم قطع شود، دولت موظف است که هزینه خسارت را پرداخت کند اما متاسفانه مشکلی که الان صنایع با آن روبه‌رو هستند، گویا حل‌شدنی نیست. جالب اینکه هیچ خسارتی هم به واحدها پرداخت نشده است.
او با اشاره به پیگیری‌های گسترده صنایع تصریح کرد: صنایع کشور در حوزه‌های مختلف پیگیری‌های زیادی را ترتیب داده‌اند. بخش خانگی هم به واسطه ناترازی‌ها دچار مشکلاتی شده است که این مهم در استان‌های شمالی بیشتر قابل لمس است. در واحدهای کوچک اقتصادی ملاحظه می‌شود که طی روز، دو ساعت از برق محروم می‌شوند. این مهم باعث اختلالاتی در کسب‌و‌کارها شده است. همچنین صنایع بزرگ نیز به‌صورت روزانه طی هفته با قطعی برق روبه‌رو هستند.
مقایسه وضعیت ایران با کشورهای منطقه
دبیر کمیسیون انرژی اتاق ایران وضعیت کشورهای دیگر را بسیار متفاوت‌تر از ایران دانست و در پاسخ به چگونگی تفاوت‌ها گفت: در کشورهای مختلف سبد تنوع جبران تامین انرژی بیشتر و گسترده‌تر است. مدل‌های مختلف تولید انرژی متنوع است که می‌توان به بخش تجدیدپذیر و نیروگاه‌های گازی و اتمی اشاره کرد.
او در ادامه، مساله ناترازی در کشور را با دو رویکرد قابل‌حل دانست و گفت: نخست، تولید انرژی با روش‌های مختلف و دوم بحث بهینه‌سازی در حل مشکل ناترازی است. تنوع تولید انرژی با حامل‌ها و رویکردهای مختلف یکی از راهکارهای جبران ناترازی است. وقتی گاز دچار ناترازی شود تولید برق بسیاری از نیروگاه‌های ما هم مختل می‌شود. این مهم سبب می‌شود که تولید برق با استفاده از نیروگاه‌های حرارتی دچار مشکل شود؛ اتفاقی که زمستان سال گذشته با آن روبه‌رو بودیم که سبب شده سبد و جایگزینی هم نداشته باشیم.
نیکزاد ادامه داد: تفاوت ایران با کشورهای دیگر این است که بخش عمده انرژی برق ما با استفاده از نیروگاه‌های حرارتی است اما در کشورهای دیگر تولید برق در بخش‌های مختلف تقسیم می‌شود. در بخش‌های تجدید‌پذیر از انرژی آبی و خورشیدی گرفته تا نیروگاه‌های اتمی همه برق تولید می‌کنند. اما در ایران سبد انرژی خیلی محدود است. این مهم تا به امروز با این همه فضاسازی و شرایطی که رسانه‌ها اعلام کرده‌اند، به بیش از 2‌هزار مگاوات هم نرسیده است! این در حالی است که یک نیروگاه حرارتی خود به‌تنهایی 2‌هزار مگاوات برق تولید می‌کند. بدین ترتیب حجم کوچکی از انرژی برق ما با استفاده از انرژی تجدید‌پذیر تولید می‌شود و سبد ما خیلی کوچک است درحالی‌که می‌توانیم با استفاده از این ظرفیت به فکر جبران کمبودها باشیم و بخش عمده‌ای از ناترازی‌ها را حل کنیم.
دبیر کمیسیون انرژی اتاق ایران تصریح کرد: در بحث بهینه‌سازی تفاوت ما با کشورهای دیگر این است که راندمان خیلی از لوازم خانگی بالاست. از حمل‌و‌نقل عمومی گرفته تا سیستم گرمایش و سرمایش مرتبط با تکنولوژی نبوده و فناوری جدید و بهینه نیست. این مساله سبب شده که 40‌درصد از متوسط جهانی بیشتر انرژی مصرف شود که سبب حجم زیادی از اتلاف انرژی شده است. درحالی‌که می‌توان در راندمان لوازم‌خانگی و در حمل‌و‌نقل عمومی صرفه‌جویی 30‌درصدی داشت.
او گفت: از 70‌هزار مگاوات برق تولیدی پیش‌بینی می‌شود که 20‌هزار مگاوات ناترازی داشته باشیم. در واقع همان 30‌درصدی که با استفاده از بهینه‌سازی می‌شود صرفه‌جویی کرد! اما پروسه بهینه‌سازی ساده نبوده و با یک توصیه قابل‌حل نیست. در این خصوص سیستمی باید شکل گیرد که اجزای آن وظیفه خود را به‌خوبی ایفا کنند. از مجری، تامین‌کننده و بخش‌های مختلفی که در زنجیره هستند همه باید نقش‌آفرینی کنند.