افزایش گام به گام قیمت‌ها

مهرداد فرشیدی*- در اکثر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه از حمل‌و‌نقل به عنوان ابزار اصلی توسعه یاد می‌شود. اهمیت حمل‌و‌نقل در اقتصاد به گونه‌ای است که همواره حساسیت دولت‌ها به آن زیاد است و دولتمردان همواره درصدد کنترل آن به ویژه در نحوه قیمت‌گذاری و ارتقای سطح کیفی آن هستند، اما در کشورمان شاهد توجه غیر‌کارشناسی متولیان به نرخ‌گذاری حمل بار و مسافر تنها به درخواست مدیران شرکت‌های حمل‌و‌نقل و خرده‌مالکان زیرمجموعه آنها هستیم و کمتر به واقعیت‌های اقتصادی موجود در جامعه توجه می‌شود، به نحوی که بسیار فراتر از روند عمومی افزایش قیمت‌ها در سایر بخش‌های تولیدی و خدماتی است.
در سه ماهه پایانی سال جاری و با موافقت مسوولان سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای که متولی حمل‌و‌نقل بار و مسافر در بدنه وزارت راه‌و‌شهرسازی است، شیوه افزایش گام به گام در افزایش قیمت بلیت اتوبوس‌های برون‌شهری را در پیش گرفته تا احتمالا حساسیت عمومی را به همراه نداشته باشد و به صورت گزینشی و در مسیرهای انتخابی در استان‌های انتخابی قیمت بلیت اتوبوس‌های بین‌شهری را از ۲۵ درصد تا… افزایش داده است، اما هنوز نسبت به افزایش قیمت مسیرهای منتهی به پایتخت به استثنای شهرهای استان اصفهان اقدامی صورت نگرفته است که احتمالا به زودی تهران هم در چرخه افزایش قیمت‌ها قرار خواهد گرفت.
در واقع درخواست تهدیدگونه افزایش قیمت‌ها از سوی مدیران شرکت‌های مسافربری مستقر در پایانه‌های مسافری شهرستان‌های استان اصفهان صورت گرفت که تهدید به زمین‌گیری ناوگان اتوبوس‌های بین‌شهری و عدم سرویس‌دهی به مسافران در صورت عدم افزایش نرخ‌ها کردند که متاسفانه متولیان امر تن به خواسته غیر‌معقول شرکت‌های اصفهانی که هرکدام مالکیت تعداد زیادی از اتوبوس‌های فعال در شرکت‌های خود را برعهده دارند، دادند. توجیه معترضان هم گرانی قیمت خرید اتوبوس نو و هزینه‌های نگهداری و راهبری ناوگان جاده‌ای همچون هزینه تعمیرات، سرویس‌های دوره‌ای، لاستیک و دیگر اقلام فنی و خدماتی بود که معاونت مسافری سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای شیوه افزایش گام به گام را برای نیل به خواسته مالکان اتوبوس و مدیران شرکت‌ها برگزید، در صورتی که بیش از ۹۰ درصد اتوبوس‌های فعال در سفرهای جاده‌ای تولید سال‌های پیش از سال ۱۳۹۵ است و ارزش سرمایه‌گذاری برای خرید آنها کمتر از ۸۰۰ میلیون تومان بوده و همان اتوبوس‌ها هم‌اکنون ارزش‌افزوده چند برابری را برای مالکان خود به همراه آورده‌اند، ضمن آنکه اگر براساس میانگین پیمایش روزانه برابر با ۸۰۰ کیلومتر بخواهیم هزینه‌های جاری اتوبوس را محاسبه کنیم، اعداد و ارقام بسیار کمتر از آن چیزی است که مدیران شرکت‌های مسافربری جاده‌ای در نامه‌های اعتراضی خود به آن اشاره کرده‌اند.
هم‌اکنون به لطف افزایش غیر‌کارشناسی قیمت سفرهای جاده‌ای، درآمد ناخالص هر اتوبوس در ماه بدون احتساب درآمد حاصل از حمل بار تجاری که در بعضی از مسیرها بیشتر از درآمد حمل مسافر است‌! بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان در نوسان است که با توجه به ارزش سرمایه‌گذاری اولیه برای خرید اتوبوس در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ و رعایت هزینه‌های راهبری، حمل مسافران بین‌شهری به صنعتی پرسود و فراتر از معادلات علمی اقتصاد تبدیل شده است و بی‌دلیل نیست که باوجود افزایش سرسام‌آور نرخ فروش اتوبوس از سوی دو کارخانه مونتاژ‌کننده اتوبوس‌های جاده‌ای در ایران، متقاضیان برای خرید محصولات این کارخانه از هم پیشی می‌گیرند.
دیگر مساله مهم که باز هم از دید تصمیم‌گیران در حمل‌و‌نقل جاده‌ای مسافر پنهان مانده است، بازنگری بر شیوه قیمت‌گذاری صحیح براساس مسافت و کیفیت مسیر است که در سال‌های اخیر به دلیل احداث جاده‌های جدید و کوتاه شدن مسیرهای مختلف باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد و شاهد کاهش قیمت بلیت اتوبوس در اینگونه مسیرها باشیم مانند مسیر تهران به همدان و دیگر شهرهای غربی ایران که در گذشته از مسیر تهران- قزوین- تاکستان و آوج به سمت همدان طی مسیر می‌شد و بین ۶ تا ۷ ساعت زمان سفر در این مسیر طول می‌کشید، اما هم‌اکنون با احداث آزاد‌راه تهران-ساوه-همدان، مسیر فوق حدود یکصد کیلومتر کوتاه‌تر شده و سرعت سیر هم به دلیل کیفیت جاده (آزاد‌راه) افزایش یافته و اتوبوس‌ها این مسیر را در سه ساعت و نیم تا چهار ساعت طی می‌کنند اما قیمت اعلام‌شده برای این مسیر به مانند قبل محاسبه می‌شود!
به فرض مثال در مسیر بابلسر به اصفهان از اسفند سال گذشته تا هم‌اکنون که ۱۱ ماه از آن تاریخ می‌گذرد، شاهد افزایش ۷۰ درصدی قیمت در چهار مرحله هستیم که تعجب‌آور است.
قیمت بلیت اتوبوس در این مسیر در ابتدای اسفند ۱۴۰۱ برابر ۲۰۰ هزار تومان بود و در نوروز ۱۴۰۲ به ۲۵۰ هزار تومان افزایش یافت.
سپس در نیمه سال جاری مبلغ آن به ۳۰۰ هزار تومان رسید و هم‌اکنون قیمت بلیت اتوبوس در این مسیر ۳۳۰ هزار تومان شده است. صحبت از افزایش ۲۵ درصدی قیمت‌هاست، ولی قیمت بلیت اتوبوس از بابلسر به تهران از ۱۳۹ هزار تومان به ۱۹۴ هزار تومان افزایش یافته که معادل ۴۰ درصد است و این موضوع یعنی هرج و مرج و افزایش دلبخواهی مدیران شرکت‌های مسافربری!
همین افزایش‌های غیر‌کارشناسی قیمت بلیت اتوبوس‌های بین‌شهری، بهترین بهانه برای افزایش قیمت اتوبوس در کارخانه‌های تولیدی، فروشندگان قطعات یدکی و عرضه‌کنندگان خدمات فنی و غیر‌فنی است که در نهایت از جیب مسافران جاده‌ای تامین می‌شود. این افزایش غیر‌اصولی قیمت‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای مسافر فاقد هرگونه منطق و توجیه اقتصادی است و تنها با تهدید مدیران متمول شرکت‌های مسافربری که هر کدام از آنها مالک چندین اتوبوس هستند، اعمال شده است، ضمن آنکه گفته می‌شود برای سفرهای نوروزی هم به روال همیشه باز هم شاهد افزایش ۲۵ درصدی قیمت‌های افزایش‌یافته کنونی خواهیم بود.
*استاد گردشگری و حمل و نقل در دانشگاه