اقتصاد و دولت در ایران

کتاب «اقتصاد و دولت در ایران» اثر موسی غنی‌نژاد به تحلیل روابط تاثیرگذار میان دولت و اقتصاد در تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. نویسنده در این اثر، با نگاهی انتقادی، ریشه‌های شکل‌گیری دولت متمرکز و اقتصاد دولتی در ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد و به تاثیر ایدئولوژی‌های مختلف در شکل‌دهی به اقتصاد سیاسی کشور می‌پردازد و به‌نحوه تعامل میان تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران و دلایل عدم دستیابی این کشور به یک نظام بازار آزاد واقعی تاکید می‌کند. غنی‌نژاد آغاز دوران مشروطه را به‌عنوان نقطه‌عطفی در تاریخ اقتصاد ایران معرفی می‌کند. او توضیح می‌دهد که در این دوران، نهادهای مدرن حقوقی و سیاسی برای نخستین‌بار در ایران مطرح شدند و نهادهایی مانند مجلس و سیستم قانون‌گذاری نوین به‌وجود آمدند.
باوجود این تحولات، به‌دلیل وجود ساختارهای سنتی و عدم‌توسعه نهادهای حقوقی و اقتصادی، ایران نتوانست به سرعت به سمت مدرنیزاسیون اقتصادی حرکت کند. این ساختارهای سنتی و ضعف در نهادسازی، سبب شد که اقتصاد ایران نتواند از ظرفیت‌های خود به‌طور کامل بهره‌برداری کند و مسیر پیشرفت در این زمینه کند و پر از چالش‌ باشد. غنی‌نژاد همچنین به ظهور ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی و گرایش‌های سیاسی خاص در اوایل قرن بیستم اشاره می‌کند که موجب تمرکز قدرت در دست دولت و ایجاد اقتصاد دولتی شد. به‌ویژه در این دوران، حرکت به ‌سمت دولتی‌سازی و ملی‌سازی منابع اقتصادی، تاثیر زیادی بر ساختار اقتصادی ایران گذاشت و در نهایت اقتصاد بازار آزاد را به حاشیه راند. غنی‌نژاد در تحلیل خود، نشان می‌دهد که چگونه این سیاست‌ها، به‌خصوص در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ میلادی برجسته بودند و بر توسعه پایدار اقتصادی تاثیر منفی گذاشتند و فضای رقابتی را محدود کردند. ایت کتاب همچنین به بررسی نقش درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران و تاثیر آن بر رشد اقتصاد دولتی می‌پردازد. غنی‌نژاد معتقد است درآمدهای نفتی قدرت زیادی برای کنترل و هدایت اقتصاد در اختیار دولت قرار داد اما در عین حال مانع شکل‌گیری نهادهای مستقل و سیستم‌های بازار کارا شد.
او نشان می‌دهد که چگونه این درآمدهای نفتی به‌جای تقویت بخش خصوصی و توسعه نهادهای بازار، دولت را به‌طور فزاینده‌ای متمرکز کرد و اقتصاد ایران را به اقتصادی وابسته و رانتی تبدیل کرد.
در نهایت، غنی‌نژاد تاکید می‌کند برای خروج از بحران‌های اقتصادی و ایجاد توسعه پایدار در ایران، باید به‌جای پیروی از سیاست‌های دولتی و متمرکز، به سمت تقویت نهادهای بازار آزاد و ایجاد فضای رقابتی حرکت کرد. او معتقد است؛ اصلاحات اقتصادی باید همراه با تغییرات اساسی در ساختار سیاسی و فرهنگی کشور باشد. غنی‌نژاد به‌طور مشخص تاکید می‌کند که اصلاحات اقتصادی در ایران تنها درصورتی مؤثر خواهد بود که نه فقط در سطح اقتصادی، بلکه در سطح فرهنگی و سیاسی نیز تحولی اساسی به‌وجود آید.
کتاب اقتصاد و دولت در ایران به‌دلیل تحلیل‌های عمیق و انتقادی خود، به‌عنوان یکی از آثار مهم در زمینه اقتصاد سیاسی ایران شناخته می‌شود و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران، منبعی غنی و مفید است. این کتاب با تمرکز بر تاثیرات ساختاری و تاریخی بر اقتصاد ایران، نگاهی تازه به چالش‌ها و موانع توسعه اقتصادی در این کشور ارائه می‌دهد.