اقتصاد و دولت در ایران

کتاب «اقتصاد و دولت در ایران» نوشته موسی غنی‌نژاد یکی از آثار برجسته‌ای است که رابطه پیچیده میان دولت و اقتصاد را در ایران بررسی می‌کند. این کتاب، از نگاه تاریخی و تحلیلی، به دلایل ناکارآمدی اقتصاد ایران پرداخته و نقش دولت را در ایجاد و تشدید این مشکلات واکاوی می‌کند. نویسنده تلاش دارد نشان دهد که چگونه سیاست‌های مداخله‌گرانه دولت، ریشه بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور بوده و چرا اصلاحات ساختاری و کاهش تصدی‌گری دولت ضروری است.
در بخش ابتدایی کتاب، غنی‌نژاد به نقش تاریخی دولت در اقتصاد ایران می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که در دوران قاجار، دولت با اتکا به درآمدهای غیرمولد مانند مالیات و عوارض، نقش غالبی در اقتصاد داشت. این وضعیت با کشف نفت در دوره پهلوی تشدید شد. درآمدهای نفتی به منبع اصلی تامین مالی دولت تبدیل و باعث شدند دولت به جای تمرکز بر توسعه بخش‌خصوصی، خود به بازیگر اصلی اقتصاد تبدیل شود. به اعتقاد نویسنده، اتکای دولت به درآمدهای نفتی نه‌تنها به توسعه اقتصادی کمک نکرد، بلکه باعث رشد رانت‌خواری، تضعیف بخش‌خصوصی و تشدید نابرابری‌های ساختاری شد.
در ادامه، نویسنده به بررسی سیاست‌های اقتصادی پس از انقلاب اسلامی می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که رویکردهای دولت‌محور و سوسیالیستی، مانند ملی‌سازی صنایع، دخالت در قیمت‌گذاری و کنترل گسترده بازارها، اثرات منفی گسترده‌ای بر اقتصاد داشتند. این سیاست‌ها باعث کاهش بهره‌وری، گسترش فساد و تضعیف رقابت در اقتصاد شدند. غنی‌نژاد نشان می‌دهد که این سیاست‌ها، به‌ویژه در دهه ۱۳۶۰، اقتصاد ایران را در مسیری قرار دادند که خروج از آن بدون اصلاحات ساختاری دشوار است.
یکی از محورهای مهم کتاب، نقد سیاست‌های پوپولیستی و عوام‌گرایانه است. غنی‌نژاد معتقد است که تثبیت قیمت‌ها، پرداخت یارانه‌های گسترده و دخالت‌های دولتی در بازار، نه‌تنها به بهبود شرایط زندگی مردم کمک نکرده، بلکه مشکلات اقتصادی را عمیق‌تر کرده است. به گفته نویسنده، این سیاست‌ها اغلب با نیت کاهش فشار بر اقشار ضعیف اجرا شده‌اند، اما در عمل منجر به افزایش تورم، کاهش کیفیت کالاها و خدمات و گسترش نابرابری‌ها شده‌اند. او تاکید دارد که سیاستگذاری‌های کوتاه‌مدت و غیراصولی، اقتصاد ایران را در مسیر ناترازی‌های بیشتری قرار داده است.
غنی‌نژاد در بخش‌های پایانی کتاب، راهکارهایی برای اصلاح اقتصاد ایران ارائه می‌دهد. او بر ضرورت کاهش تصدی‌گری دولت، آزادسازی اقتصادی و تقویت بخش‌خصوصی تاکید دارد. به اعتقاد او، تنها راه خروج از بحران‌های اقتصادی، کاهش مداخلات دولت در بازار و ایجاد فضای رقابتی است. نویسنده بر اهمیت شفافیت و حاکمیت قانون به‌عنوان پیش‌شرط‌های اساسی برای هرگونه اصلاحات اقتصادی تاکید می‌کند. او همچنین به نقش مهم سرمایه‌گذاری خارجی، حذف رانت و انحصار و اصلاح نظام بانکی اشاره دارد و معتقد است که این اقدامات می‌توانند اقتصاد ایران را به مسیر رشد و توسعه پایدار بازگردانند.
یکی دیگر از موضوعات مهم مطرح‌شده در کتاب، ارتباط میان سیاست و اقتصاد است. غنی‌نژاد توضیح می‌دهد که تصمیمات سیاسی نقش کلیدی در شکل‌دهی به سیاست‌های اقتصادی داشته‌اند و بدون اصلاح این روابط، نمی‌توان به اصلاحات اقتصادی امید داشت. او همچنین تاکید دارد که تغییرات در سیاستگذاری اقتصادی باید با نگاه بلندمدت صورت گیرد زیرا تصمیمات مقطعی و احساسی تنها بحران‌ها را عمیق‌تر می‌کند.