اقتصاد گیگ؛ سلاح مخفی چین در جنگ تجاری

گروه بین‌الملل- در سال‌های اخیر، جنگ تجاری میان چین و ایالات متحده به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی جهانی تبدیل شده است. با اعمال تعرفه‌های ۱۴۵‌درصدی توسط آمریکا بر کالاهای صادراتی چین، بخش تولید و اشتغال این کشور تحت‌فشار بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. براساس گزارش بانک گلدمن ساکس، حدود ۱۶‌میلیون کارگر چینی در صنایع تولیدی وابسته به صادرات به آمریکا مشغول به کار هستند و پیش‌بینی می‌شود در کوتاه‌مدت 7/‏5‌میلیون و در بلندمدت تا 8/‏15‌میلیون شغل از دست برود. در این شرایط، چین با تکیه بر «اقتصاد گیگ» به عنوان سلاحی مخفی، تلاش می‌کند اثرات این شوک اقتصادی را کاهش دهد.
اقتصاد گیگ چیست؟
طبق گزارشی که به تازگی مجله اکونومیست منتشر کرده، اقتصاد گیگ به شیوه‌ای از اشتغال اشاره دارد که در آن کارگران به صورت موقت، پروژه‌محور و انعطاف‌پذیر در بخش‌های مختلف فعالیت می‌کنند. در چین، این مدل اقتصادی با مشارکت ده‌ها‌میلیون کارگر در حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل (اوبر و دیدی چوانشینگ)، خرده‌فروشی (پلتفرم‌های ئی-کامرس مانند علی‌بابا)، و خدمات فنی گسترش یافته است. طبق آمار، حدود ۲۰۰‌میلیون چینی در اقتصاد گیگ مشارکت دارند که ۲۲‌درصد از نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دهند.
مکانیسم تعدیل شوک اقتصادی
هسته اصلی اقتصاد گیگ، توانایی جذب سریع نیروی کار بیکار شده از بخش‌های آسیب‌دیده (مانند تولید) و انتقال آنها به بخش‌های دیگر است. برای مثال، کارگران کارخانه‌های تعطیل شده می‌توانند به سرعت به عنوان راننده یا پیک موتوری در پلتفرم‌های تحویل غذا مشغول شوند. این انعطاف‌پذیری از افزایش ناگهانی نرخ بیکاری جلوگیری می‌کند. بنابراین در بحبوحه جنگ تجاری، این ویژگی به چین اجازه داد تا بخشی از 7/‏5‌میلیون شغل در معرض خطر را در کوتاه‌مدت حفظ کند.
مزایای اقتصاد گیگ برای رقابت‌پذیری جهانی
اقتصاد گیگ نه‌تنها به کاهش بیکاری کمک می‌کند، بلکه مزایای ساختاری برای اقتصاد چین ایجاد کرده که در نمونه‌های زیر قبال ملاحظه است:
کاهش هزینه‌های ثابت: بنگاه‌ها با استخدام نیروی کار موقت از پرداخت هزینه‌های مربوط به حقوق ثابت، بیمه و امکانات رفاهی معاف می‌شوند. این امر به شرکت‌های چینی اجازه می‌دهد تا با هزینه پایین‌تر، قیمت نهایی کالاها را کاهش دهند و رقابت‌پذیری خود در بازارهای جهانی را حفظ کنند.
افزایش بهره‌وری: استفاده از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی در پلتفرم‌های کاری (مانند بهینه‌سازی مسیرهای تحویل کالا) زمان و منابع را بهینه می‌کند.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی: انعطاف بازار کار چین، این کشور را به مقصدی جذاب برای شرکت‌های چندملیتی تبدیل کرده است که به دنبال کاهش هزینه‌های عملیاتی هستند. در نتیجه به گفته کارشناسان، این عوامل در کنارهم، توانایی چین را برای خنثی‌سازی اثرات تعرفه‌های آمریکا تقویت می‌کنند.
چالش‌های اقتصاد گیگ
با وجود مزایا، اقتصاد گیگ چین با چالش‌های عمیقی روبه‌رو است که می‌تواند پایداری آن را تهدید کند. به عنوان مثال حقوق پایین و عدم امنیت شغلی یکی از این چالش‌ها محسوب می‌شود؛ به طوری که بیش از ۷۰‌درصد کارگران گیگ در چین فاقد قراردادهای رسمی، بیمه درمانی یا بازنشستگی هستند. درآمد متوسط این گروه حدود ۳۰۰۰ یوآن (۴۲۰ دلار) در ماه است که کمتر از حداقل دستمزد در بسیاری از شهرهای بزرگ چین است.
براساس پژوهش دانشگاه پکینگ، ۴۰‌درصد رانندگان پلتفرم‌های حمل‌ونقل بیش از ۱۲ ساعت در روز کار می‌کنند. بنابراین این شرایط به اعتراضات پراکنده، مانند اعتصاب رانندگان در سال ۲۰۲۱، منجر شده است که ثبات اجتماعی را تهدید می‌کند. از سوی دیگر، وابستگی روزافزون اقتصاد گیگ به فناوری، یک پارادوکس ایجاد می‌کند: از یک‌سو، اتوماسیون بهره‌وری را افزایش می‌دهد اما از سوی دیگر، جایگزینی کارگران انسانی با ربات‌ها (مانند انبارهای خودکار) می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ تا ۲۶‌میلیون شغل را در چین حذف کند. امری که به‌ویژه برای کارگران کم‌مهارت فاجعه‌بار خواهد بود.
چگونه اقتصاد گیگ را پایدار کنیم؟
برای تبدیل اقتصاد گیگ به سلاحی پایدار در جنگ تجاری، چین باید سه استراتژی کلیدی را دنبال کند:
1- تقویت حمایت‌های اجتماعی: یعنی الزام شرکت‌ها به ارائه بیمه سلامت و بازنشستگی برای کارگران تمام‌وقت و ایجاد صندوق‌های حمایتی ویژه کارگران موقت توسط دولت.
2- سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌آموزی: یعنی گسترش برنامه‌های آموزشی رایگان در حوزه‌های دیجیتال و فنی برای ارتقای مهارت‌های کارگران و همکاری با پلتفرم‌ها برای آموزش نیروها در زمینه‌هایی مانند مدیریت زنجیره تامین یا تعمیرات فناوری‌های پیشرفته.
3- تنظیم مقررات هوشمند: به طوری که حداقل دستمزد ساعتی برای کارگران گیگ تعیین شده و محدودیت قانونی بر ساعات کار روزانه جهت جلوگیری از استثمار نیروی کار ایجاد شود. در همین رابطه برخی تحلیلگران معتقدند: اقتصاد گیگ چین به عنوان یک ابزار انعطاف‌پذیر، نقش حیاتی در کاهش تبعات جنگ تجاری داشته است. با این حال، این مدل اقتصادی در صورت عدم اصلاحات، می‌تواند به عاملی برای تشدید نابرابری و بی‌ثباتی تبدیل شود. در واقع موفقیت چین در گروی یافتن تعادلی بین انعطاف بازار کار و عدالت اجتماعی است. اگر این کشور بتواند با سرمایه‌گذاری در آموزش و حمایت‌های رفاهی، نسلی از کارگران ماهر و انعطاف‌پذیر پرورش دهد، نه‌تنها از جنگ تجاری کنونی پیروز بیرون می‌آید، بلکه الگویی برای اقتصادهای در حال توسعه خواهد شد. در غیر این صورت، اقتصاد گیگ ممکن است به جای «معجزه»، به «میراث شوم» چین تبدیل شود.