الزام یک رابطه حداقلی با آمریکا

سمیه حاتمی امین- اتفاقات زیادی از زمان نخستین جلسه مذاکره غیرمستقیم ایران و ایالات‌متحده در عمان در جهان افتاده است اما امری که بسیاری از کارشناسان بر آن تاکید دارند بیشتر شدن احتمال یک توافق ولو در برهه زمانی کوتاه‌مدت است؛ با شنیده شدن نخستین زمزمه‌های توافق در کشور قیمت دلار کاهش نسبتا چشمگیری یافت و همین امر خواست مردم و بخش‌خصوصی را برای دستیابی به یک توافق حداقلی با ایالات‌متحده افزایش داد چراکه مردم دریافته‌اند تک‌تک لحظات زندگی روزمره و رفاه‌شان به این توافق گره خرده است.
نشست تحلیل وضعیت بین‌المللی ایران با سناریوی توافق با آمریکا به همت مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، با حضور عباس ملکی، دیپلمات سابق و عضو هیات‌علمی دانشگاه شریف، مرتضی قورچی، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی و ابراهیم رومینا، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.
متغیرهای داخلی
به گزارش روابط‌عمومی اتاق ایران عباس ملکی با بیان اینکه از میان 120تحریم شناخته‌شده علیه کشورها در طول تاریخ که اغلب آنها از سوی آمریکا اعمال شده، فقط چند مورد موفق بوده است، گفت: متغیرهای داخلی و رفتار کشورها بسیار بر نتیجه‌بخش بودن این تحریم‌ها تاثیر داشته است.
او با بیان اینکه انرژی، ابزار ژئوپلیتیکی مهم ایران در روابط بین‌الملل است و 60‌درصد از تجارت بین‌الملل ما را تشکیل می‌دهد، ادامه داد: ایران با توجه به ظرفیت‌های خود پتانسیل صادرات حدود 2میلیون بشکه در روز نفت‌خام، 15‌میلیارد دلار صادرات سالانه محصولات پتروشیمی و مقدار محدودی نیز توان صادرات گاز دارد.
ملکی تاکید کرد: اگر روابط ما با آمریکا به حالت تنش‌زدایی برسد، صادرات ما در بخش انرژی طی دو سال 30‌ تا 50‌درصد افزایش خواهد داشت.
او افزود: در صورت بهبود روابط ایران و آمریکا، باز هم چالش‌هایی نظیر بازرسی سنتکام که شامل کشتی‌های حامل کالا در تنگه هرمز است وجود خواهد داشت. با این حال بخش‌خصوصی و اتاق ایران می‌تواند حوزه‌های هدف را برای بعد از توافق تعریف کند.
سرمایه‌گذاری و فناوری
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف، ادامه داد: جذب سرمایه‌گذاری و فناوری جدید به‌ویژه در حوزه‌های بالادستی نفت‌خام و گاز طبیعی، توسعه بازار و صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالا به ویژه در پتروشیمی و اصلاح سیاست‌های داخلی در حوزه بهبود مصرف گاز خانگی و برق می‌تواند از جمله این حوزه‌های هدف برای بخش‌خصوصی باشد.
او با تاکید بر ضرورت جلوگیری از وقوع جنگ، گفت: ایران نیاز به حداقل 10‌سال آرامش برای طراحی و اعمال راهبردهای خود دارد. کنگره نهاد اساسی و درازمدت آمریکاست و باید در معادلات آن را بیشتر جدی بگیریم. همین‌طور باید به فعالیت‌های اجتماعی در آمریکا توجه و از ظرفیت ایرانیان حاضر در آمریکا استفاده کنیم. علاوه‌بر این تقویت روابط اقتصادی دوجانبه با کشورهای همسو نیز باید در دستور کار باقی بماند.
ملکی اظهار کرد: اگرچه اقدامات آمریکا در مورد ایران قهرآمیز هستند اما باید به یک رابطه حداقلی با این کشور برسیم. اگر آمریکا همین امروز به تصمیم رفع تحریم‌ها و اقدامات قهرآمیز علیه ایران برسد، با توجه به شکل تصمیم‌گیری در این کشور، حداقل 10سال طول می‌کشد تا تحریم‌ها به طور کامل رفع شوند.
او در پایان گفت: در صورت توافق ایران و آمریکا، ایران باید در سه حوزه حرکت کند: منطقه‌گرایی در سیاست خارجی، ظرفیت‌سازی در تولید نفت‌خام و گاز طبیعی و همچنین ایجاد یک شبکه روابط عمومی در سطح جهانی برای نشان دادن واقعیت‌های ایران و تصحیح تصویرسازی‌های منفی که تاکنون انجام شده است.
بازاریابی مکان در اقتصاد شبکه‌ای
مرتضی قورچی نیز با طرح این سوال که اتاق ایران چگونه می‌تواند به طور عملی در سطوحی وارد شود که در توسعه اقتصادی بعد از توافق با آمریکا موثر باشد، ادامه داد: دو تصویر از قدرت در جهان شامل: «جهان موزائیکی یا پازلی» و «جهان شبکه‌ای» وجود دارد که ما امروز با جهان شبکه‌ای و اقتصاد مبتنی‌بر آن سروکار داریم چرا که ما شاهد تکه‌پاره شدن تولید در جهان هستیم و از مجتمع‌های صنعتی بزرگ متمرکز به تولید در سایر نقاط جهان رسیده‌ایم.
او ادامه داد: این شبکه‌ها با سرزمین‌ها گره می‌خورند و سرزمین‌ها به شدت برای جذب این فرصت‌ها رقابت می‌کنند. مثلا هند به‌شدت از طریق شبکه‌ها به اقتصاد آمریکا و دنیا متصل شده است.
قورچی با بیان اینکه مناطق آزاد، عمدتا فضاهایی هستند که می‌توانند با اقتصاد شبکه‌ای بافته شوند، افزود: در دنیا هفتمین نسل مناطق آزاد نیز متولد شده‌اند درحالی‌که ما در ایران به‌دلیل تحریم‌ها نتوانسته‌ایم از نسل دوم فراتر برویم.
همکاری نزدیک با مناطق آزاد
این استاد دانشگاه شهیدبهشتی تاکید کرد: مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران، موتور حرکت توسعه ایران به‌سمت اقتصاد شبکه‌ای هستند بنابراین، این مناطق، موقعیت‌های مهمی در شرایط پساتوافق هستند. اما شرط لازم این است که مقوله بازاریابی مکان را بعد از توافق، جدی بگیریم. ابزار آن به‌کارگیری دیپلماسی عمومی و شرکت در کنفرانس‌های جهانی است.
او تاکید کرد: در دوره پساتوافق، اتاق ایران باید یک استراتژی مشخص و ارتباط منسجم با شورای عالی مناطق آزاد داشته و اتاق‌های استانی در ارتباط با سازمان برنامه و سیاست‌های آمایشی و سرمایه‌گذاری کلان بتوانند بازاریابی مکان را پیش ببرند.
توافق کامل یا موقت؟
در این نشست، ابراهیم رومینا، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس نیز با بیان اینکه توافق ایران و آمریکا در صورت نهایی و اجرایی شدن تاثیرات ژئوپلیتیک و پیامدهای ژئواکونومیک گسترده به دنبال خواهد داشت، ادامه داد: افزایش صادرات انرژی از سوی ایران با ظرفیت
5/2 تا 3‌میلیون بشکه نفت در روز، جذب سرمایه و فناوری، اتصال به زنجیره‌های تامین جهانی، افزایش ثبات اقتصادی داخلی و افزایش مانور اقتصادی دولت، پیامدهای ژئواکونومیک این توافق در سطح ملی است.
او با اشاره به اثرات ژئواکونومیک توافق در سطح منطقه‌ای افزود: تشدید رقابت با کشورهای نفتی منطقه از جمله عربستان و عراق، بازتعریف نقش ژئواکونومیک ایران در کریدورهای منطقه‌ای و شمال- جنوب، همگرایی اقتصادی با همسایگان تحت‌تاثیر افزایش صادرات انرژی به عراق، ترکیه، افغانستان، ارمنستان و گسترش تجارت منطقه‌ای و دوجانبه و امکان تامین گاز اروپا از سوی ایران از جمله این پیامدهاست.
رومینا پیامدهای ژئواکونومیک جهانی توافق در سطح بین‌المللی را بازگشت به شبکه سرمایه‌گذاری جهانی و مشارکت شرکت‌های چندملیتی در پروژه‌های کلان اقتصادی دانست و گفت: با همه اینها اینکه گشایش کاملی در این توافق انجام شود به چند دلیل دور از انتظار است.
سطح ژئواستراتژیک
ابراهیم رومینا در تشریح دلایل این ادعا، اظهار کرد: در سطح ژئواستراتژیک، ایران بخشی از فضای ژئواستراتژیک شرق محسوب می‌شود و با شرق پیمان‌های شبه‌استراتژیک منعقد کرده درحالی‌که با غرب وارد چنین تعاملی نشده است. به علاوه در سطح منطقه‌ای، چالش‌های اساسی در ارتباط با اسرائیل به عنوان متحد آمریکا و کشورهای عربی دارد. همچنین هیچ کنشی مبنی‌بر تغییر استراتژی در ایران صورت نگرفته و از طرف دیگر اروپایی‌ها سنگ‌اندازی خود را در مسیر مذاکرات آغاز کرده‌اند.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: بنابراین به نظر می‌رسد نتیجه مذاکرات یک توافق محدود یا موقت باشد.
او افزود: در شرایط توافق موقت، فضا برای فعالیت بخش‌خصوصی در بخش‌های انرژی اعم از خدمات مشاوره، تکنولوژی حفاری و زیرساخت‌های میادین بدون سرمایه‌گذاری مستقیم درازمدت، صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی و شرکت‌های فناوری با ریسک پایین، لجستیک و حمل‌ونقل بین‌المللی فراهم خواهد شد.
رومینا گفت: اگرچه ترامپ بهترین فرصت برای ورود گام‌به‌گام ایران به اقتصاد جهانی محسوب می‌شود اما بخش دولتی ایران هنوز استراتژی‌ای برای ورود به مرحله بعد از توافق احتمالی ندارد.