« العطش»، آب نیست

گروه انرژی- خشکسالی که مقامات وزارت نیرو اعلام می‌کنند در 57سال اخیر بی‌سابقه بوده، وارد مراحل بحرانی شده است. در تهران، پایتخت ایران با جمعیت روزانه بالغ بر 14‌میلیون نفر اوضاع وخیم‌تر از سایر شهرهاست، آنقدر وخیم که سه سد مهم تهران تنها 6‌درصد ذخیره آب دارند. این بدان معناست که با ادامه افزایش مصرف، آب حتما جیره‌بندی خواهد شد.
همزمان با گزارش‌های تکان‌دهنده از وضعیت ذخایر آبی کشور، عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب هشدار داد که اگر وضعیت بارندگی در ماه‌های آینده بهبود نیابد، احتمال بروز تنش آبی در تابستان سال آینده افزایش خواهد یافت، بنابراین توجه به برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی و اصلاح الگوی مصرف یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که از مجموع حجم ۲۰۵میلیون مترمکعبی مخزن سد کرج تنها ۱۳میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است، به‌ عبارتی در زمان حاضر حدود ۶درصد ظرفیت سد کرج پر و حدود ۹۴درصد ظرفیت مخزن این سد خالی است.
سد امیرکبیر یا همان سد کرج به ‌‌عنوان نخستین سد چندمنظوره ایران در سال 1340 به بهره‌برداری رسید. از نظر میزان کم‌آبی، برای سد کرج که یکی از پنج سد اصلی تامین آب شرب استان تهران است، شرایطی پیش آمده که در طول 63سال عمر بهره‌برداری از این سد، بی‌سابقه بوده است.
این سد با سطح حوزه آبریزی به ‌مساحت 764کیلومتر مربع و با متوسط جریان آب سالانه به ‌میزان 472‌میلیون مترمکعب در استان تهران و در فاصله 63کیلومتری شمال ‌غربی تهران و در کیلومتر23 جاده کرج- چالوس، در شمال شهرستان کرج قرار دارد.
در حال حاضر با ورودی آب از رودخانه‌های بالادست و برداشت آب برای مصارف زیست‌محیطی، شرب و کشاورزی، از مجموع حجم 205‌میلیون مترمکعبی مخزن این سد، تنها 13‌میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است، به ‌عبارتی در زمان حاضر حدود 6‌درصد ظرفیت سد کرج پر و حدود 94‌درصد ظرفیت مخزن این سد خالی است.
میزان ذخایر سد کرج در روز مشابه سال قبل که سالی کم‌بارش و خشک هم گزارش شد، 31‌میلیون مترمکعب بوده است؛ رقمی که نشان می‌دهد این سد نسبت به سال قبل که یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم ‌قرن اخیر بود، به ‌مراتب بد‌تر بوده است.
در سال‌های آبی نرمال، در این زمان از سال حداقل باید 100‌میلیون مترمکعب آب در سد کرج ذخیره شده باشد و میانگین مخزن این سد در انتهای اسفند در 57سال گذشته، 108‌میلیون مترمکعب بوده است.
میزان ذخایر فعلی سد کرج به‌ عنوان یکی از منابع اصلی تامین آب تهران، در مقایسه با سال قبل در همین روزها افتی 18‌میلیون مترمکعبی و نسبت به میانگین بلندمدت در زمان مشابه، افتی 95‌میلیون مترمکعبی داشته است. در واقع میزان افت ذخایر سد کرج نسبت به میانگین بلندمدت، به ‌اندازه ظرفیت کامل سد لتیان است.
محمد جوانبخت، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران می‌گوید: خالی بودن سد کرج که یکی از اصلی‌ترین منابع تامین آب شرب تهران محسوب می‌شود، در طول تاریخ بهره‌برداری این سد بی‌سابقه است و محدودیتی جدی برای تامین پایدار آب پایتخت محسوب می‌شود.
اوضاع بحرانی در سه سد
مقامات وزارت نیرو در حالی نسبت به شرایط بحرانی آب هشدار می‌دهند که علاوه بر آب سال آینده ناترازی برق هم جدی است. حدود 13‌درصد از برق تولیدی کشور از نیروگاه‌های کشور برقابی تامین می‌شود که این موضوع درتابستان پیش‌رو هم با توجه به کمبود آب می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
بنا به گفته بزرگ‌زاده میزان بارش‌های کشور از ابتدای مهرماه تا 17اسفند، به 8/‏‏93میلیمتر رسیده که این میزان نسبت به میانگین درازمدت (8/‏‏‏157میلیمتر) کاهش 41‌درصدی را نشان می‌دهد، همچنین نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته 21‌درصد کاهش به ثبت رسیده است. این کاهش بارندگی مخصوصا در طول دوره سرد سال که انتظار بارش‌های بیشتری را داشتیم، اثر مستقیم بر وضعیت ذخایر سدها گذاشته، به‌طوری که حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور نسبت به سال گذشته 7‌درصد افت داشته و اکنون به 22‌میلیارد و 90‌میلیون مترمکعب رسیده است.
براساس گزارش سخنگوی آب، ورودی آب از ابتدای سال آبی تاکنون 8‌میلیارد و 700‌میلیون مترمکعب بوده که نسبت به سال گذشته 33‌درصد کاهش نشان می‌دهد، خروجی آب نیز با کاهش 2‌درصدی به 11‌میلیارد و 160‌میلیون مترمکعب رسیده است.
براساس این گزارش، استان‌هایی مانند هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، کرمانشاه و اصفهان از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین کاهش بارندگی را داشته‌اند. به‌عنوان مثال، میزان بارش‌ها در استان هرمزگان 77‌درصد و در سیستان‌وبلوچستان 72‌درصد کمتر از حد نرمال ثبت شده است.
بزرگ‌زاده اعلام کرد: برخی سدها مانند شمیل و نیان، امیرکبیر، زاینده‌رود و استقلال میناب، کاهش شدید ذخایر آبی را تجربه کرده‌اند. برای نمونه ظرفیت پرشدگی سد امیرکبیر اکنون تنها 6‌درصد است که اختلاف پرشدگی 60‌درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد.
گزارش دیگر از بحرانی بودن وضعیت آب در کشور را محمدرضا کاویانپور، رییس موسسه تحقیقات آب کشور اعلام کرده است. او با تاکید بر اینکه هفت استان کشور بیش از ۵۰‌درصد بارندگی را تجربه کرده‌اند، از افزایش دمای هوا همزمان با ورود به سال جدید خبر داد و گفت: تجربه پنج سال خشکسالی اثر خود را بر حجم آب موجود مخازن سدها گذشته است.
به گفته کاویانپور در مجموع بارش‌های کشور تا شانزدهم اسفندماه، ۴۲‌درصد نسبت به بلندمدت کاهش یافته و این شاخص نسبت به سال گذشته ۲۳‌درصد کاهش را ثبت کرده است. آمار و ارقام بیانگر این مساله است که بارندگی و منابع آبی کشور در مقایسه با گذشته در شرایط بدتری قرار دارد، به طوری که به جز استان‌های مازندران و گیلان که بارندگی نرمال و بالاتر دارند سایر استان‌های کشور در شرایط خشکسالی متوسط و شدید قرار گرفته‌اند.
7 استانی که شیب منفی کم‌آبی دارند
رییس موسسه تحقیقات آب کشور در ادامه گزارش خود به وضعیت بحرانی بارندگی‌ها در سال آبی جدید در هفت استان کشور اشاره کرده و گفته است که بارندگی در استان‌های هرمزگان ۷۷درصد، سیستان‌وبلوچستان ۷۲درصد، کهگیلویه‌وبویراحمد ۶۵‌درصد و خوزستان ۶۲‌درصد منفی به ثبت رسیده است. استان‌های کرمانشاه، بوشهر و چهارمحال و بختیاری نیز در فهرست استان‌های با شیب منفی بارشی قرار دارند.
به گفته او، بارندگی‌های کشور در شرایطی قرار گرفته است که استان‌هایی که پیش از این پربارش بودند اکنون با بیش از ۵۰‌درصد کاهش بارندگی مواجه شده‌اند، اکنون در حوضه‌های آبریز کارون بزرگ، جراحی و زهره شرایط بارندگی مطلوب نیست.
در شرایطی که کاهش بارندگی ذخایر آبی پشت سدها را به شدت کاهش داده، فشار بر ذخایر آب زیرزمینی هم بالا رفته است. همزمان با این شرایط رییس موسسه تحقیقات آب کشور از افزایش دمای هوا همزمان با ورود به سال جدید خبر می‌دهد. بنا به گفته کاویانپور، در چنین شرایطی کاهش بارندگی‌ها، همزمان با افزایش دمای هوا خواهد بود و این امر فشار شدیدی را به منابع آبی کشور وارد می‌کند که این شرایط را بیشتر در نواحی مرکزی به سمت شمال کشور شاهد خواهیم بود.
هشدار دیگر برای بحران ذخایر آبی کشور را‌ هاشم امینی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اعلام کرده و گفته است: میزان بارش‌های ایران حدود ۲۵۰میلیمتر بوده، این میزان بارش در حالی است که باید آب ۸۵‌میلیون جمعیت و صنایع را تامین کند، این در حالی است که اکنون 9/‏‏‏99درصد جمعیت شهری کشور تحت پوشش شبکه آب قرار دارد اما در بخش روستایی مشکل داریم.
آنطور که این مقام وزارت نیرو گفته، بروز خشکسالی‌ها و پراکندگی روستا‌ها سبب شده ۸۷‌درصد جمعیت روستایی تحت پوشش شبکه آب قرار گیرند و کمبود منابع تامین و مشکلات تامین منابع سبب شده نتوانیم روستاها را کامل آبرسانی کنیم.
به گفته وی اکنون تعدادی از روستاهای کشور دارای تنش آبی هستند و در آمار ۵۷ساله امسال پنجاه و ششمین سال است که در خشکسالی قرار داریم.