الگوی انتظارات روانی بازار ارز

امیررضا سوری*
یکی از روش‌های متداول در دنیا برای بررسی چگونگی شکل‌گیری انتظارات، استفاده از نتایج نظرسنجی از خبرگان اقتصادی است. در این راستا موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اقدام به جمع‌آوری نظرات خبرگان اقتصادی در خصوص انتظارات آتی نرخ ارز طی سال‌های ۱۳۹۶-۱۳۸۹ کرده است. خبرگان مورد نظر مشتمل بر شش گروه شامل اساتید دانشگاه، سیاستگذاران دولتی، کارشناسان مجمع تشخیص مصلحت نظام، نمایندگان مجلس، فعالان بخش خصوصی و پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی هستند.
نمودار (۱) نتایج مربوط به نظرسنجی در مورد نرخ ارز متوسط منتهی به هر سال از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ و همچنین نرخ ارز تحقق یافته را نشان می‌دهد.
نمودار (۱): نرخ ارز تحقق یافته و نرخ ارز انتظاری طی سال‌های ۱۳۹۶-۱۳۸۹ (ارقام به تومان)
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد:
۱- نتایج نظرسنجی چشم‌انداز اقتصاد ایران از نرخ ارز متوسط منتهی به سال ۱۳۹۶ بیانگر افزایش متوسط نرخ ارز انتظاری در دامنه ۴۰۰۰-۴۴۰۰ تومان است. افزایش نرخ ارز انتظاری (میانگین نظرسنجی‌ها) برای سال ۱۳۹۶ موید این است که با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد، انتظارات مردم از نرخ ارز، بیش از ۴۰۰۰ تومان است و در صورتی که نرخ ارز هدف دولت در فاصله نرخ بازار آزاد و نرخ ارز بین بانکی کنونی هر نرخی کمتر از ۴۰۰۰ تومان باشد، افزایش تقاضای سرمایه‌گذاری روی ارز و جایگزین شدن آن با پول ملی، هزینه ثبات بازار ارز را برای بانک مرکزی افزایش خواهد داد.
۲- ابهام در سرنوشت برجام و رویکرد رییس‌جمهور آمریکا مبنی بر عدم امضای گزارش پایبندی ایران به توافق هسته‌‌ای و زمزمه‌های یکسان‌سازی نرخ ارز موجب شده مردم با توجه به تجارب به دست آمده از تحریم‌ها و شوک‌های ارزی قبل، این تغییرات را جدی قلمداد کرده و انتظارات خود را متناسب با این سیاست‌ها تعیین کنند. به عبارتی در صورت خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها انتظارات مردم به صورت عقلایی شکل‌ خواهد گرفت. این امر ممکن است سبب تلاطم‌ بازار ارز شده و به صورت عامل جذب‌کننده رفتارهای گروهی و سوداگرانه به سوی بازار ارز عمل کند. در این راستا ضروری است تثبیت دامنه نوسانات نرخ ارز با اتخاذ رویه‌های بدون تورش و متقارن دنبال شود.
۳- نااطمینانی در بازار ارز متاثر از برخی هیجانات و انتظارات کوتاه‌مدت ممکن است با جهش‌های افزایشی مقطعی موجب افزایش تلاطم در بازار ارز و افزایش مکرر نرخ ارز انتظاری شود و ‌گذار به نرخ با‌ثبات را با چالش مواجه کند. ضمن اینکه پایین آوردن نرخ ارز انتظاری به راحتی و با سیاست‌های متداول قابل انجام نیست و هزینه کاهش آن بسیار بالا خواهد بود. بنابراین بانک مرکزی باید از نحوه شکل‌گیری انتظارات آگاهی داشته باشد. تصحیح انتظارات، جهت‌دهی به اطلاعات عمومی و ایجاد شفافیت در خصوص روند تحولات متغیرها و بازارها و کنترل تاثیرگذاری هیجانات زودگذر و ناپایدار موجب کاستن از دامنه نوسانات نرخ ارز و محدود کردن کرانه‌های تغییر آن و تثبیت نرخ ارز خواهد شد.
۴- اصلی‌ترین عوامل نااطمینانی تثبیت دامنه نوسانات نرخ ارز ابهام در رویکرد رییس‌جمهور آمریکا به برجام، افت قیمت‌ جهانی نفت، افزایش کسری بودجه دولت و کاهش دستوری نرخ بهره بانکی (و به تبع آن کاهش انگیزه برای پس‌انداز و روانه شدن سپرده‌های بانکی به سوی بازارهای موازی به خصوص بازار ارز) است. از سوی دیگر مهم‌ترین عوامل اطمینان‌بخش برای تحقق تثبیت دامنه نوسانات ارز، حمایت اتحادیه اروپا، روسیه و چین از برجام، منابع ارزی رو به رشد ناشی از اجرای برجام و بهبود سرمایه‌گذاری خارجی است.
*عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی