امارات؛ شتاب‌دهنده صادرات و واردات

امارات علاوه بر تعاملات پایدار تجاری با ایران، همواره به عنوان پایگاهی برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی در دوره تحریم‌ها عمل کرده و بی‌تردید توسعه تعاملات اقتصادی دوجانبه سبب تحریم‌ناپذیری تهران می‌شود.
امارات طی چندین دهه گذشته همچون اکثر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس توانسته روند صعودی رشد اقتصاد خود را حفظ کند و در حال حاضر با توجه به میزان بالای جذب سرمایه‌گذار خارجی و ریسک پایین برای آغاز کسب‌و‌کار از ثبات اقتصادی قابل توجهی برخوردار است. صنعت و زیرساخت‌ لجستیک و حمل‌و‌نقل توسعه‌یافته و گسترده بخشی از تجارت ابوظبی را تشکیل می‌دهد، اما حجم قابل توجهی از آمارهای تجاری این کشور هم مختص کالاهای لوکس، تجارت الماس، طلا و فلزات گرانبها، اسب‌های نژاد خالص و خزندگان است.
به گفته فعالان اقتصادی، امارات یکی از پایلوت‌های صادرات مجدد و واردات برای ایران محسوب می‌شود و طی سالیان اخیر و به ویژه در دوره جنگ اقتصادی علیه ایران نقش شاهراه تجاری ایران به بسیاری از کشورها را ایفا می‌کند. طبق آمار وزارت خارجه نزدیک به ۴٠٠ هزار نفر ایرانی در امارات زندگی می‌کنند که حجم سرمایه و مبادلات تجاری و مالی آنها رقمی حدود ٢٠٠ میلیارد دلار برآورد می‌‌شود.
روابط ایران و امارات دارای فراز‌و‌نشیب‌های بسیاری بوده که البته هیچ‌گاه این مناسبات به سمت قطع روابط پیش نرفته است، اما به دلیل تحریم‌های روزافزون و فشارهای آمریکا، دو کشور در روابط و دادوستد‌های خود به‌ ناچار احتیاط بیشتری را مدنظر قرار داده‌‌اند. البته تیرگی چند ساله روابط ایران و عربستان دلیل دیگری برای کاهش تعاملات تجاری دو طرف است. امارات در زمان حمله به سفارت عربستان در ایران سطح روابط خود با تهران را به کاردار کاهش داد، اما مرداد سال گذشته وزارت خارجه این شیخ‌نشین حاشیه خلیج‌فارس اعلام کرد در چارچوب سیاست تحکیم روابط با ایران، مناسبات دیپلماتیک خود با همسایه شمالی را به سطح سفیر ارتقا می‌دهد.
به نظر می‌رسد در پی توافق ایران و عربستان برای رفع تنش‌ها، روابط تهران و ابوظبی در جنبه‌های اقتصادی و سیاسی بیش از پیش شکوفا شود. امارات همراه بحرین یکی از معدود کشورهای عرب خلیج‌فارس است که در چارچوب پیمان ابراهیم دولت دونالد ترامپ، اسرائیل را به رسمیت شناخت. ایران به‌رغم محکوم کردن به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی کشورهای اسلامی، روابط دیپلماتیک خود با امارات را پس از این اقدام قطع نکرد.
زیرساخت‌های مناسب امارات در تجارت با جهان به ویژه در حوزه حمل‌و‌نقل دریایی و جابه‌جایی کشتی‌هایی با ظرفیت کانتینری بالا و حضور تجار و صنعتگران در این کشور برای برخورداری از مزایای تجاری و تکمیل حلقه‌‌های پایانی زنجیره تولیدی کالاهای متنوع خود در قالب‌‌هایی نظیر بسته‌بندی، از دلایل توسعه روابط تجاری ایران با این کشور طی دهه‌های گذشته بوده است.
امارات با برخورداری از چندین بندر بزرگ و اصلی از جایگاه مطلوبی به لحاظ صادرات مجدد برخوردار است که فرصت‌های قابل توجهی برای بازرگانان ایران نه فقط در حوزه محصولات معدنی و نفت خام و محصولات کشاورزی، بلکه برای صادرات محصولات با پیچیدگی و سطح فناوری بالاتر که در حال حاضر جزو اقلام صادراتی ایران به‌شمار می‌روند، فراهم می‌کند.
به‌ این ترتیب تا زمان برطرف شدن کامل محدودیت‌های تجاری و مالی ایران، بخش خصوصی کشور می‌تواند از ظرفیت‌ ری‌اکسپورت وسیع موجود در اقتصاد امارات برای حفظ حیات تجاری خود استفاده کرده و این کشور به عنوان یک سکو برای صادرات کالاهای ایرانی عمل کند، چراکه با توجه به محدودیت‌های بانکی و تجاری موجود برای ایران، این کشور قادر به فعالیت و حضور مستقیم در بازارهای بین‌المللی نیست، اما تمایل امارات به استراتژی صادرات مجدد این فرصت را به وجود آورده است که تاجران ایرانی کالاهای خود را با حاشیه سود کمتر به امارات صادر کنند و از این طریق تا زمانی که محدودیت‌های موجود رفع شود، هم سهم خود در بازارهای بین‌المللی را حفظ کنند و هم از بنیه تولیدی و صادراتی کشور در مقابل تحریم‌ها محافظت می‌کنند.
نگاهی به مختصات روابط تجاری
میزان واردات ایران از امارات طی ۴ ماهه نخست سال جاری ۸۰۰/۵ میلیارد دلار و صادرات به این کشور ۷۷۰/۱ میلیون دلار بوده است. طی بازه زمانی یادشده امارات عمده واردکننده کالا به ایران محسوب می‌شود و ۳۰ درصد از کل ارزش واردات کشور از این مقصد انجام شده است.
میزان صادرات ایران به امارات در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و میزان واردات آن ۱۷ میلیون و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۱ میلیارد دلار بوده که شامل ۵/۱۶ میلیارد دلار واردات از امارات و ۵/۴ میلیارد دلار صادرات به امارات بوده است. تجارت این دو همسایه آبی در سال ۹۹ رقمی حدود ۱۴ میلیارد و ۲۷۹ میلیون دلار و در سال پیش از آن رقمی حدود ۱۳ میلیارد و ۳۰۷ میلیون دلار بوده است.
میزان صادرات ایران به امارات در سال ۱۳۹۹ حدود ۴ میلیارد و ۶۲۴ میلیون دلار و میزان واردات نیز ۹ میلیارد و ۶۵۵ میلیون دلار بوده، به همین ترتیب حجم صادرات و واردات ایران از امارات در سال ۹۸ حدود ۵/۴ و ۹ میلیارد دلار بوده است.
به طور کلی بررسی تجارت ایران با امارات‌‌متحده عربی طی سال‌‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که روند صادرات کشور در مقایسه با سال‌های قبل از تحریم تحت تاثیر محدودیت‌های ایجادشده روندی نزولی داشته است. علاوه‌بر این، روند فزاینده رشد وزن صادرات نسبت به رشد ارزش صادرات پـس از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۳۹۹ نشان از ارائه تخفیفات با هدف توسعه صادرات دارد. البته ‌باید این نکته را مدنظر قـرار داد که از سال ۱۳۹۹ اگرچه ارزش صادرات در یک روند ملایم رو به رشد بوده است، اما وزن صادرات با کاهش منفی ۳۱ درصدی مواجه شده که می‌تواند نشان‌دهنده قیمت بالاتر کالاهای صادراتی ایران طی این سال باشد. رشد ارزش و وزن صادرات (رشد حدود ۸/۳ درصدی در وزن و ۲۷/۶ درصدی در ارزش) در سال ۱۴۰۰ نشان از توسعه روند تجارت ایران با امارات در هر دو سطح دارد. بررسی روند واردات ایران طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که با خروج آمریکا از برجام و آغاز فرآیند تحریم‌‌ها، هم‌ارزش و هم‌وزن واردات روندی صعودی را آغاز کرده است. این روند از سال ۱۳۹۹ با کاهش محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری با رشد بیشتری ادامه پیدا کرد، اما از سال ۱۴۰۰ با شتاب بسیار کمتری رشد داشته است؛ در واقع از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ وزن واردات ۱۴۷/۶ درصد و ارزش آن ۶۹/۴ درصد رشد داشته است، اما در سال ۱۴۰۱ رشد حدود ۳/۳ درصدی در وزن و ۱۱/۲ درصدی در ارزش واردات ایران از امارات به ثبت رسیده است.
موانع صادرات محصولات کشاورزی به امارات
موقعیت اقلیمی و بیابانی امارات، عدم وجود خاک حاصلخیز و فقدان بارندگی کافی این کشور را به یکی از وارد‌کنندگان عمده مواد غذایی مبدل کرده است. این کشور در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۴ میلیارد دلار واردات مواد غذایی داشته که در مقایسه با سال ۲۰۱۰ رشد ۱۲ میلیارد دلاری داشته است که فرصت بسیار مناسبی را برای توسعه صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی از سوی تجار ایرانی به این کشور فراهم می‌کند که لازمه تحقق این هدف تامین استانداردهای کیفی مدنظر امارات و رقابت‌پذیری بهای تمام‌شده کالاست.
اما در عین حال عدم‌زیرساخت مناسب لجستیکی بزرگ‌ترین ترمز صادرات ایران به این کشور به‌شمار می‌آید. وضعیت نامناسب حمل‌و‌نقل محصولات کشاورزی از استان‌ها و شهرهای جنوبی ایران به کشورهای حوزه خلیج‌فارس که با کشتی‌های فرسوده نظیر لنج‌های سنتی چوبی اتفاق می‌افتد سبب فساد و نابودی محصولاتی چون میوه و سبزیجات می‌شود و از این رو مدرن‌سازی، نوسازی و بهسازی ناوگان حمل‌و‌نقل دریایی و تجهیز آنها به کانتینرهای یخچال‌دار و تامین سردخانه‌های لازم برای حفظ کیفیت محصولات غذایی در کانون اولویت قرار دارد.
در واقع باوجود روند رو به رشد مبادلات تجاری میان این دو همسایه آبی و نیاز امارات به امنیت غذایی، متاسفانه زیرساخت‌ نامناسب در صادرات محصولات کشاورزی و تولیدات داخلی سبب تداوم روند سنتی صادرات این محصولات، توقف ارسال محصولات غذایی دارای ارزش‌افزوده و از دست رفتن فرصت‌های صادراتی به این مقصد می‌شود.