اما و اگرهای صنعت آلومینیوم در ایران

منیر حضوری- فلز آلومینیوم یکی از مهم‌ترین فلزاتی است که با وجود اینکه سبک است، کاربردهای متعددی دارد. آلومینیوم به‌دلیل شرایط فیزیکی و شیمیایی خاص از اهمیت قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است اما یکی از چالش‌‌‌‌های کلیدی این صنعت تامین پایدار و مناسب مواد اولیه به خصوص آلومینا است. تامین انرژی نیز از دیگر موارد چالش‌‌‌‌‌برانگیز صنعت آلومینیوم است که تاکنون راهکاری برای آن یافت نشده است.
عمده‌ترین منبع تولید آلومینا، بوکسیت است که بیشتر از 98‌درصد آلومینیوم جهان را از آن تولید می‌کنند.‌ درصد ذخایر بوکسیت کشف‌شده ایران در مقایسه با مقادیر جهان بسیار ناچیز بوده است. به‌نحوی‌که در بزرگ‌ترین معدن بوکسیت ایران میزان ذخایر بهره‌برداری‌شده کمتر از 20 تن بر آورد شده است. این در زمانی است که برای تولید هر کیلوگرم آلومینیوم 4 کیلوگرم بوکسیت احتیاج داریم. در حال حاضر امتیاز بهره‌برداری از 300‌میلیون تن بوکسیت به‌عنوان بزرگ‌ترین ذخیره معدنی بوکسیت در اختیار ایران است. با توجه به نبود منابع بوکسیتی غنی در ایران و با نگاهی به مسیر توسعه صنعت آلومینیوم لازم به نظر می‌رسد که نسبت به رفع موانعی که ممکن است پیش رو قرار گرفته باشد، اقدام قابل‌توجهی صورت گیرد.
تامین آلومینا برای اسملترهای داخلی به عنوان اصلی‌‌‌‌ترین ماده اولیه داخلی ساده نیست چراکه افزایش ظرفیت تولید واحدهای آلومینیوم اولیه در جهان تقاضای این محصول را افزایش می‌دهد و این مساله فشار هزینه بیشتری را برای اسملترهای داخلی وارد خواهد کرد اما یکی از شروط اصلی توسعه بیشتر تولید آلومینیوم اولیه در کشور در سال۱۴۱۰، تحقق اهداف توسعه پالایشگاه‌‌‌‌های آلومینا در سال۱۴۰۷ است. البته که ایجاد ساختارهای مناسب جهت توسعه تولید داخلی سایر مواد اولیه جانبی مانند کریولیت، آلومینیوم فلوراید، پترولیوم کک و… نقش کلیدی در کاهش هزینه تولید اسملترهای داخلی خواهد داشت.
یکی دیگر از چالش‌های صنعت آلومینیوم در ایران، عدم توجه کافی به موضوع برق است. عدم توجه کافی به تامین برق پایدار در کنار تولید آلومینیوم‌سازی، مشکلاتی را به وجود آورده است. برق در صنعت تولید آلومینیوم به‌عنوان ماده اولیه است و به‌عنوان خوراک استفاده می‌شود. گفته می‌شود که نیروگاه‌هایی جهت تامین برق در کنار خطوط تولید آلومینیوم باید وجود داشته باشد. بنابراین احداث کردن کارخانه آلومینیوم با تکنولوژی جدید و تامین برق لازم با راندان بالای نیروگاهی امری ضروری است. انرژی مورد نیاز برای بخش احیای آلومینا به‌‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین بخش‌‌‌‌های تولید زنجیره آلومینیوم معادل ۵۰‌هزارمگاژول است و می‌توان گفت انرژی نقش کلیدی در تولید این فلز دارد. کارشناسان باور دارند که توسعه واحدهای نیروگاهی در کنار واحدهای تولیدکننده آلومینیوم اولیه در سالیان گذشته روند مناسبی داشته که همچنان به‌طور جدی باید مورد توجه قرار گیرد اما در کنار این مساله توجه به انرژی‌‌‌‌های تجدید‌پذیر و نیز تولید آلومینیوم ثانویه هم می‌‌‌‌تواند تقش کلیدی در تعدیل فشارهای تقاضای انرژی داشته باشد.
شرایط ضعیف زمین‌شناسی
هاجرالسادات، محقق فعال صنعت آلومینیوم در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: ایران به‌لحاظ صنعت آلومینیوم کشوری است که منابع ضعیفی دارد. ما قوی‌ترین معدنی که در اختیار داریم، معدن بوکسیت جاجرم است و در ادامه معادن خصوصی در کل 5‌درصد بوکسیت ما را تامین می‌کنند. در این خصوص باید گفت که از لحاظ زمین شناسی اینکه ما بتوانیم بوکسیت مرغوب در ایران داشته باشیم تقریبا ممکن نیست و به همین خاطر در این صنعت همیشه با کمبود ماده اولیه روبه‌رو هستیم. محقق اظهار کرد: صنعت آلومینیوم صنعتی است که بیشترین مصرف برق را دارد و می‌توان گفت که صنعتی است که بسیار برق‌بر است. اما مشکل دیگر ما در این حوزه نبود ماده اولیه است. البته در کشورهای دیگر از منابع دیگر معدنی مثل نفلین سینیت، آلونیت و به‌ندرت از خاک‌های رسی هم برای این صنعت استفاده می‌شود. ذخایر بسیار غنی از نفلین سینیت در شمال غرب کشور داریم که اکتشافات آن باید کامل شود ولی هنوز کاربرد خیلی زیادی که باید در صنعت آلومینیوم داشته باشد را در کشور نداشته‌ایم. او ادامه داد: بوکسیت اصلی‌ترین منبع تولید آلومینیوم است و ما به خاطر شرایط اقلیمی این ماده اولیه را کمتر در کشور داریم. اما نفلین سینیت در درجه دوم است و ما باید بیشتر روی اکتشافات این ماده کار کنیم. این فعال صنعت آلومینیوم تصریح کرد: کلا بوکسیت در نیمکره جنوبی بیشتر داریم. یک‌سوم اکسید دنیا در آفریقاست که بیشتر آن هم در کشور گینه است. ما 30‌میلیارد تن اکسید در دنیا داریم که 7‌میلیارد تن آن در گینه است. استرالیا و برزیل هم بوکسیت داشته‌اند اما منابع استرالیا به دلیل اینکه استخراجش خیلی زیاد بوده، کاهش یافته است. محقق با اشاره به وضعیت کشور عربستان گفت: این کشور یک معدن بوکسیت بسیار خوب دارد که در 600 کیلومتری شمال غرب ریاض و 220 کیلومتری شمال‌شرق البیتا واقع شده است. این معدن که مرغوب است، حدود 4میلیون تن ذخیره برایش برآورد شده است. نکته مهم این است که در عربستان صعودی از آن امکانی که به‌صورت طبیعی داشته‌اند نهایت استفاده را برده‌اند و برنامه‌ریزی خوبی انجام شده است. او تصریح کرد: عربستان زنجیره تامین ماده اولیه‌اش را کامل کرده است. آلومینا یک محصول واسطه است و بعد از آلومینا شمش آلومینیوم را تولید می‌کنند. وی ادامه داد: ما در طرح جامع آلومینیوم وقتی دیدیم که در قسمت مواد اولیه اکسید کم داریم، سناریوهایی تعریف کردیم و مطرح شد که 300‌هزار تن به ظرفیتمان اضافه کنیم. پیشنهاد معدنکاری شهری که یک مفهوم جدیدی از شاخه‌های اقتصاد چرخه‌ای است را مطرح کردیم. ما روی موضوع معدنکاری شهری کار کردیم و در ضمن قول‌هایی به مجلس دادیم که پروپوزال آماده کنیم که تمام زوایا را در آن سنجیده باشیم. در معدنکاری شهری تمام الگو‌ها از جمله بازیافت، ساخت دوباره و… را مطرح می‌کنیم. در بین کشور‌ها آنهایی که پتانسیل لازم را دارند در پی ماده اصلی و اولیه این صنعت اقدام به اخذ جواز اکتشافات در کل مناطق معدنی که احتمال دارد بوکسیت وجود داشته باشد، کرده‌اند. در واقع برخی کشورهای جهان با توجه به مزیت‌‌‌‌ نسبی و رقابتی خود تولید این فلز را در دستور کار خود قرار داده‌‌‌‌اند. به طور مثال گینه اقدام به اخذ اکتشافات و بهره‌وری بوکسیت کرده است. در ادامه عربستان یکی از متوازن‌‌‌‌ترین زنجیره‌‌‌‌های تولید آلومینیوم را در کشور خود دارد و میزان تولید آلومینیوم اولیه آن به اندازه میزان تولید آلومینا و بوکسیت تولیدشده در این کشور است. همچنین واحد تولیدکننده امارات یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان است و با تولید بیش از ۶/۲‌میلیون تن آلومینیوم در سال، در رتبه چهارم دنیا قرار دارد. براساس آمارها در کشور ما هم در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۳۵‌هزارتن آلومینیوم اولیه در کشور تولید شده است که بیش از ۳۴۴‌هزارتن آن صادر شده است. با در نظر گرفتن تولید آلومینیوم ثانویه و واردات شمش آلومینیوم برآورد می‌شود که مصرف داخلی آلومینیوم در سال ۱۴۰۲ معادل ۴۰۸‌هزارتن بوده است. در واقع مصرف داخلی آلومینیوم کشور در سال۱۴۰۲ به نسبت سال ۱۴۰۱ با افزایش ۸/۹‌درصدی همراه بوده است. در کل تدوین ترجمان صحیح از سیاست‌های توسعه صنعتی نیازمند توجه ویژه به مزیت‌‌‌‌های نسبی و رقابتی واقعی بوده که ترکیب بهینه منافع اقتصادی، اجتماعی و… کشور را در همه ابعاد به وجود آورده است.