امکان‌سنجی ادعای ترامپ بابت خطر وقوع جنگ جهانی سوم

دکتر صلاح الدین هرسنی*

دونالد ترامپ رییس‌جمهوری پیشین ایالات‌متحده آمریکا که خود را در راهیابی به کاخ سفید برای انتخابات ماه نوامبر ۲۰۲۴ آماده کرده است، به تازگی در جهت نقد و تخطئه راهبرد‌های اعلامی و اعمالی جوزف بایدن رقیب اصلی دموکرات خود  اینگونه اظهارنظر کرده است که: ما رییس‌جمهوری داریم که قادر نیست دو جمله را کنار هم بگذارد. ما رییس‌جمهوری داریم که نمی‌تواند پله‌های سخنرانی را پیدا کند. ما رییس‌جمهوری داریم که نمی‌داند دارد چه غلطی می‌کند! چنین سخنانی با این سطح از رتوریک که متاثر از تنش‌های فزاینده میان ایران و اسرائیل به‌ویژه در غائله حمله کنسولگری ایران در سوریه اظهار شده‌است، خطر وقوع جنگ جهانی سوم را طبق انگاره‌های ادراکی و تحلیلی ترامپ شدت داده است. از منظر نشانه‌شناسی، خطر وقوع جنگ جهانی سوم آنگونه که ترامپ اندیشه کرده است، تابعی از اجرایی‌سازی و انتقام سخت ایران یا همان واکنش و پاسخ وسیع ایران به اسرائیل در غائله حملات موشکی به کنسولگری ایران در سوریه است. از سوی دیگر، خطر چنین جنگی آن هم به چنان عظمتی و در سطح یک جنگ تمام عیار بدان جهت قوت می‌گیرد که عصر حاضر عصر جولان بازیگران نیابتی است و از آنجایی که جریان‌های مقاومت نظیر: حزب‌الله در لبنان، حوثی‌ها و جنبش انصارالله در یمن، کتائب و حشد الشعبی در عراق، زینبیون در سوریه و فاطمیون در افغانستان در حکم بازیگران نیابتی ایران در معادلات منطقه پر آشوب غرب آسیا محسوب می‌شوند، بعید نیست که تحت راهبرد‌های اعلامی ایران خود را در انتقام سخت از اسرائیل آماده ببینند. حال اگر زمینه‌های ادراکی- ذهنی این آمادگی فراهم شده‌باشد و دستان جریان مقاومت تحت فرمان ایران به روی ماشه تفنگ‌ها رفته باشد، آن‌وقت می‌توان گفت ادعای ترامپ یعنی همان رییس‌جمهوری که قطار سیاستش همواره خالی می‌رود، قرین صدق و راستی‌آزمایی شده اما واقعیت چیز دیگری است که ترامپ از آن غافل است. واقعیت آن است که در شرایط حاضر هرگونه کنش انتقامی ایران از اسرائیل بابت غائله حملات موشکی به کنسولگری‌اش در دمشق کنترل شده، کم شدت و نمی‌تواند از مرحله یک جنگ پرشدت بالاتر رود چراکه به همان میزانی که ایران به واسطه توان موشکی بالستیک و نقطه‌زن خود قابلیت وارد کردن ضربه به اسرائیل را دارد، اسرائیل نیز توان پاسخگویی به همان میزان را داراست و ایران می‌داند که درصورت وقوف به توانایی اسرائیل در وارد کردن ضربه دوم، نباید پاسخ وسیع و تلافی‌جویانه را در دستور کار قرار دهد. البته توان بازدارندگی طرفین و همچنین برقراری «موازنه وحشت» از سوی ایران و اسرائیل یکی از دلایل امتناع ایران در ورود به یک جنگ پرشدت علیه اسرائیل است. علت اصلی آن است که ایران نمی‌خواهد با قرار گرفتن در فاز جدید حملات آفندی و تهاجمی شروع‌کننده جنگی باشد که پایان آن مشخص نیست و به مانند جنگ‌هایی چون جنگ اول و دوم جهانی که قرار باشد جهان چهار یا شش سال در آن بسوزد. افزون بر این ایران به خوبی به نقشه و دستور کار مقامات جنگ طلب کابینه اسرائیل وقوف یافته است که نباید در زمینی بازی کند که پایان آن به نفع مقامات تل‌آویو باشد. به این ترتیب، اظهارات ترامپ به نظر می‌رسد که بیشتر مصرف داخلی و انتخاباتی دارد و مبتنی‌بر واقع‌بینی و واقع‌گرایی نیست. واقعیت‌گریزی ترامپ آنجاست که بایدن نیز در اظهارنظری خواهان جنگ پر شدت ایران و اسرائیل نیست و تمایل ندارد که مناسبات و معادلات جاری در هندسه ژئوپلیتیک غرب آسیا به نقطه جوش برسد چراکه منافع واشنگتن نیز می‌تواند تحت تنش فزاینده نیرو‌های نیابتی آنچنان که قضایای دریای سرخ نیز نشان داده، به خطر افتد و با چالش‌های بی‌امان همراه شود.

* کارشناس و تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل