انتخاب ماشین حفاری اکتشافی متناسب با طراحی اکتشاف

در سال‌های اخیر تامین ماشین‌آلات حفاری به یکی از چالش‌های اساسی در روند فعالیت‌های معدنی کشور بدل شده است. با توجه به ممنوعیت ورود ماشین‌آلات جدید به کشور و همچنین نیاز روزافزون به این تجهیزات، با تداوم محدودیت‌ها در آینده، فعالیت در بخش معدن و صنایع معدنی با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهد شد. در نشستی که در انجمن مس با عنوان انتخاب ماشین حفاری اکتشافی متناسب با طراحی اکتشاف برگزار شد، به این کمبود و روند تامین تجهیزات موردنیاز معادن پرداخته شد.
چالش‌های حفاری اکتشافی
سیدسهراب حسینی دبیر کمیته ماشین‌آلات و تجهیزات انجمن مس ایران از چالش‌های پیش روی حفاری اکتشافی در کشور و فرآیند انتخاب ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب در این بخش گفت. وی افزود: تامین ماشین‌آلات حفاری یکی از دغدغه‌های فعالان بخش معدن است. در همین حال انتخاب تجهیزات مناسب حفاری نیازمند اشراف کامل به این حوزه است. حسینی در تشریح تاریخچه حفاری گفت: تاریخ پیدایش ماشین‌آلات حفاری به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. در آن دوره حفاری با عمق ۶ اینچ تا ۲۰ فوت در مصر باستان حفاری به‌منظور فعالیت‌های استخراجی انجام می‌شد. از سال ۱۸۶۳ فعالیت حفاری در فرانسه با تجهیزاتی که توسط لشوت ابداع‌ شده بود، آغاز شد. در ادامه عمق فعالیت‌های اکتشافی به‌مراتب به ۱۳۰ فوت و ۷۵۰ فوت افزایش یافت. در قرن ۱۹ حفاری نفت در ارتفاعات سیلسیا در آلمان آغاز شد و تا عمق ۷۳۴۷ فوت نیز ادامه پیدا کرد. عمق حفاری‌های اکتشافی نفت در قرن نوزده افزایش یافت و در کشورهای مختلف ازجمله ایالات‌متحده، مکزیک، ونزوئلا و… ادامه پیدا کرد. حسینی در ادامه و در پاسخ به این سوال که حفاری اکتشافی در ایران در چه وضعیتی است، گفت: براساس آمار رسمی تا پایان سال ۱۴۰۰، برابر ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ‌آهن، ۵ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ مس، ۹۴ میلیون تن طلا، ۲۱۷ میلیون تن سنگ فلز سرب، ۲۱۲ میلیون تن سنگ روی، ۴۳ میلیون تن سنگ بوکسیت، ۱۷ میلیارد تن سنگ ‌آهک، ۲۱ میلیارد تن مصالح ساختمانی، ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تن سنگ تزئینی و نما، در کشور کشف ‌شده است. وی افزود: راندمان و سرعت دستگاه‌های حفاری در عین مصرف کمتر منابع انرژی در فعالیت‌های اکتشافی عمقی بیش‌ازپیش، اهمیت پیدا می‌کند. در همین حال با سرعت بالاتر ذخایر بیشتری کشف خواهد شد. این فعال بخش معدن گفت: در حال حاضر حدود ۷۰ شرکت پیمانکاری در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت می‌کنند. از این میان حدود ۳۸ شرکت، عضو اتحادیه حفاران غیرنفتی هستند. حدود ۱۰۰ فرد حقیقی نیز در حوزه حفاری اکتشافی فعالیت دارند. در همین حال حدود ۵۰۰ دستگاه حفاری در کشور به فعالیت‌های استخراجی مشغول هستند که تنها ۲۰۰ مورد از ماشین‌آلات یادشده به حفاری‌های عمیق اختصاص دارند. حسینی تاکید کرد: بسیاری از این دستگاه‌ها نیازمند تعمیرات یا اورهال هستند. از عمر بسیاری از این ماشین‌آلات نیز زمان طولانی باقی نمانده است. در همین حال از راندمان بسیاری از این تجهیزات کاسته شده، بنابراین نوسازی این تجهیزات بسیار ضروری است.
آمارهای شرکت ملی مس
این فعال معدنی برای تشریح ارتباط میان استفاده از دستگاه حفاری و تاثیر آن بر فعالیت‌های اکتشافی به آمار حفاری شرکت ملی مس تا پایان مهرماه ۱۴۰۲ اشاره کرد و گفت: تا این زمان بیش از ۲۲۵ هزار متر حفاری در این مجموعه انجام‌گرفته که منجر به اکتشاف ۸۰۰ میلیون تن ذخیره جدید شده است. مجموع ذخایر اکتشاف‌شده در شرکت ملی مس برابر ۵/۱۹ میلیارد تن است. در همین حال ۲۵ سایت، ۱۲ پیمانکار و ۸۰ دستگاه در این مجموعه به حفاری مشغول هستند، بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که هر یک متر حفاری منجر به اکتشاف ۳۵۰۰ تن ذخیره‌ شده است. یک متر حفاری در کشور حدود ۷۰ تا ۸۰ دلار هزینه دارد، اما با توجه به بهای فروش مس، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که به‌ازای هر دلاری که هزینه حفاری و فعالیت‌های اکتشافی می‌کنیم، برابر ۳۵ دلار به ذخایرمان افزوده می‌شود، بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که نقش فعالیت‌های اکتشافی و دستگاه‌های حفاری در ارزش‌آفرینی از بخش معدن به‌شدت بالاست، اما این ارزش عموما در کشور ما نادیده انگاشته می‌شود. حسینی گفت: در طول سال‌های گذشته بارها این سوال مطرح‌ شده که چرا فعالیت‌های اکتشافی در ایران با ضعف مواجه است؟ به اعتقاد من نبود دستگاه‌های حفاری مناسب و به‌روز، بزرگ‌ترین چالشی است که روند فعالیت در این حوزه را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد. در این سال‌ها اهمیت دستگاه‌های حفاری اکتشافی به‌درستی شناخته‌شده، اما ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده است و فعالان بخش معدن ملزم شده‌اند این تجهیزات را از داخل خریداری کنند. وی گفت: دستگاه‌های حفاری یا معدنی ساخت داخل باید مورد حمایت قرار گیرند، اما از تولیدکنندگان داخلی انتظار می‌رود همزمان روی کیفیت و تیراژ محصولات خود، بیشتر کار کنند. در همین حال این سوال مطرح می‌شود که چه تضمینی برای کیفیت دستگاه‌های حفاری داخلی وجود دارد؟ آیا توان صنایع داخلی به این مرحله رسیده که تجهیزات‌شان، توان تامین نیاز بازار داخلی را داشته باشد که ورود این تجهیزات به کشور ممنوع شده است؟
نباید مانع ورود تجهیزات شد
حسینی گفت: در حال حاضر شرکت‌های متعددی دستگاه حفاری اکتشافی ساخته‌اند و اغلب هم برای نیاز خودشان استفاده کرده‌اند، اما آیا این توانمندی در کشور به حدی رسیده است که مانع ورود تجهیزات خارجی شویم؟
وی تاکید کرد: تجربه ما از شرایط حکایت از آن دارد که توسعه نیازمند رفع موانع است. نخستین مانع در مسیر حفاری اکتشافی، ممانعت از ورود تجهیزات به‌روز به کشور است. یک دستگاه حفاری حدود ۳۵۰ هزار دلار ارزش دارد. چنانچه بهای هر بشکه نفت را ۷۰ دلار در نظر بگیریم، یک دستگاه حفاری معادل ۵۰۰۰ بشکه نفت، نرخ دارد. ازآنجا که ایران به‌طور میانگین روزانه ۴/۱ میلیون تن بشکه نفت صادر می‌کند، بنابراین سهم حفاری اکتشافی از درآمدهای نفتی کشور، آنقدرها هم قابل‌توجه نیست. به‌ویژه آنکه سرمایه‌گذاری برای ورود این ماشین‌آلات درنهایت به رشد ذخایر معدنی کشور منتهی می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود سیاست‌های حاکم بر توسعه ساخت داخل مانع فعالیت‌های اکتشافی نباشد. با توجه به استهلاک سریع دستگاه‌های حفاری، در سال‌های آتی با چالش حفاری اکتشافی روبه‌رو خواهیم شد. درواقع باید نسبت به شرایط این صنعت در آینده نزدیک هشدار داد. این استهلاک موجب می‌شود از تعداد پیمانکاران فعال در این بخش به‌شدت کاسته شود.
این فعال معدنی افزود: هر متر حفاری معادل ۴۰۰ لیتر آب و ۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌کند. هرچه سرعت حفاری بیشتر باشد، میزان مصرف آب و گازوئیل نیز بیشتر خواهد شد. در نتیجه می‌توان این‌طور ادعا کرد که ممانعت از ورود تجهیزات و دستگاه‌های جدید به کشور، به‌منزله هدررفت منابع هم است.