انتقاد از موسسه آمریکایی درخصوص کتیبه‌های هخامنشی

«جهان‌صنعت»- عبدالمجید ارفعی پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی با انتقاد از موسسه شرق‌شناسی شیکاگو گفت: این موسسه برخلاف توافق و تعهدی که داشت، مستندات و مطالعات الواح هخامنشی را کامل در اختیار ایران قرار نداده است.
ارفعی ادامه داد: «هلک» حدود ۴۳ سال روی این الواح کار کرد. او یکی از چهار نفری بود که خوانش این الواح را انجام می‌داد و تنها کسی بود که تا زمان مرگ مدام سرگرم خواندن این کتیبه‌ها بود، ولی نمی‌دانیم بعد از مرگ هلک، چه کسانی با چه پیشینه‌ای این کتیبه‌ها را خوانده‌اند. به جز سه کتیبه که در یک موزه شخصی پیدا شده و متن آن را خوانده‌اند، ندیده‌ام که از زمان مرگ هلک به بعد کتیبه‌ای خوانده شده باشد. موسسه شرق‌شناسی شیکاگو حاضر نیست مستندات آن را در اختیار ایران قرار دهد، در حالی که براساس قرارداد سال ۱۳۱۴ بین دانشگاه شیکاگو و وزارت وقت فرهنگ ایران که آن زمان مسوول پژوهش‌های باستان‌شناسی بود، موظف بودند دو نسخه از مطالعات و مستندات خود را به ایران تحویل دهند.
او در کارگاه گل‌نبشته‌های باروی تخت‌جمشید که در پی بازگشت بخشی از الواح هخامنشی برگزار شد، ابراز کرد: یک بار آقای گلشن و بار دیگر آقای بهشتی به موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو نامه نوشتند و درخواست مستندات کردند، در حالی که رییس موسسه شرق‌شناسی شیکاگو صراحتا در نامه‌ای گفته بود به ایران چیزی تحویل نمی‌دهند و از اینترنت پیدا کنید. این خلاف توافق صورت‌گرفته بود. بعد از آنکه رای دادگاه دیوان عالی آمریکا صادر شد، گفتند وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) مجوز استرداد ۱۷۰۰ لوح را داده است، در حالی که خزانه‌داری نمی‌تواند مقابل رای دادگاه باشد. بعد گفتند مجوز بازگشت ۳۵۰۰ اثر را دادند. از طریق مراجع حقوقی وزارت میراث فرهنگی خواستم پیگیر باشند که چرا فقط برای استرداد ۳۵۰۰ لوح مجوز داده‌اند. گفتند وزارت خزانه‌داری مجوز بازگشت همه الواح را داده است، ولی ۳۵۰۰ لوح را می‌فرستند. سوال دیگر این است که آیا به همراه این الواح، مستندات و مطالعات انجام‌شده را هم کامل فرستاده‌اند؟
وی ابراز کرد: وقتی این الواح به آمریکا منتقل شد، تعداد زیادی از آنها خرد بود. ۲۳۵۳ جعبه مقوایی بود که هر یک شماره داشت. روی هر یک از آن جعبه‌ها هم قید شده بود که هر یک دارای چند قطعه گل‌نبشته است. آیا این اطلاعات را در اختیار ایران گذاشته‌اند؟ مقصر میراث فرهنگی است، متاسفم بگویم که قبل از بازگشت ۱۷۰۰ قطعه گل‌نبشته (در سال ۱۳۹۸) در جلساتی که داشتیم، با مخالف‌های زیادی روبه‌رو شدیم که خودمان برویم و این الواح را شمارش کنیم و برگردانیم.
ارفعی گفت: موسسه شرق‌شناسی شیکاگو تلاش می‌کند زحمات ۴۰ ساله هلک را نابود کند و مطابق خواسته و میل خود تغییراتی دهد و کلمات را عوض و مترادف‌ها را در معنی جایگزین می‌کند. پرسشم این است که بعد از مرگ هلک چه تعداد گل‌نبشته خوانده شده است؟ اگر مستندات آن چاپ شده، آیا در اختیار ایران قرار گرفته است؟
این پژوهشگر که الواح هخامنشی را قبلا دیده و در خوانش بخشی از آن نقش داشته است، خطاب به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: زمانی که الواح جدید به ایران رسید، از من خواسته نشد که برای شناسایی این الواح بیایم، آیا غیر ‌از من کس دیگری در ایران هست که اینها را بشناسد؟ غیر ‌از چند شاگردی که تربیت کرده‌ام چه کسان دیگری هستند؟
ووتر هنکلمن پژوهشگر و عضو گروه مطالعاتی دانشگاه شیکاگو و نویسنده کتاب تاریخ هخامنشیان در پاسخ به نقدهای ارفعی ابراز کرد: توافق شده بود الواح هخامنشی برای مطالعه به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شود و چهار پژوهشگر مسوول کار روی آن الواح بودند. به دلیل دشواری این کار و وضعیت دانسته‌های ما از زبان عیلامی، خوانش گل‌نبشته‌ها بیشتر حالت کشف رمز داشت. از بین آن چهار نفر فقط «هلک» کار خوانش را ادامه داد که مطالعه سه‌هزار لوح را از خود باقی گذاشت. براساس توافق، دانشگاه شیکاگو حق انتشار پس از مرگ هلک را داشت. کار هلک ناتمام مانده بود و ترجمه‌ها باید کامل می‌شد، برای همین از سال ۲۰۰۶ مسوولیت این کار به اشخاص دیگری سپرده شد. آقای متیو ستولپر نیز تا زمان بازنشستگی کار روی الواح را ادامه داد و سه‌هزار قطعه را ویرایش و بازخوانی کرد. پژوهش‌های فراوانی روی گل‌نبشته‌های باروی تخت‌جمشید انجام شده و صدها مقاله تهیه و منتشر شده است. حتی دیتابیس‌های آنها در وب‌سایت‌ قرار گرفته و برای همه قابل دسترس است.
وی ابراز کرد: گل‌نبشته‌های باروی تخت‌جمشید، دیدگاه ما را نسبت به عرصه‌های مختلف هخامنشی تغییر می‌دهد. همه اینها با پژوهش‌های آغازین ریچارد هلک به‌دست آمده است.
الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شده بود، بیش از ۳۰ هزار قطعه است. ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی که در کاوش‌های تخت‌جمشید حضور داشته، گفته که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبه‌دار و مهر‌و‌موم‌شده بوده است. باتوجه به آنکه در ایران امکان خواندن الواح وجود نداشته، لذا در هنگام امانت‌سپاری، از الواح صورت‌برداری دقیق نشده است.
براساس اعلام موسسه شرق‌شناسی، تصمیم بر این بوده که دو بار در سال از خزانه‌داری آمریکا، صدور مجوز انتقال الواح به ایران را تقاضا کند تا بتواند سالانه ۵۰۰۰ لوح را مسترد کند؛ رویه‌ای که البته به شکل صحیح انجام نشده است و همچنان بخش بزرگی از این الواح در آمریکا باقی مانده‌اند.