انتقال ناترازی گاز از سالی به سال دیگر

هستی عبادی- با شروع نیمه دوم سال و کاهش دمای هوا، موضوع ناترازی گاز یک‌بار دیگر مساله کشور خواهد شد. هرچند در شش ماه گذشته دولت با افتتاح فاز ۱۱ میدان گازی پارس‌جنوبی و اقداماتی که برای ذخیره‌سازی گاز انجام داده، در راستای کاهش ناترازی گاز بوده است، با این حال بنا به گفته کارشناسان امسال هم ناترازی گاز به خصوص در زمان پیک مصرف خواهیم داشت.
براساس گزارش‌های رسمی، در حال حاضر ظرفیت تولید گاز طبیعی شرکت ملی نفت ایران به‌طور متوسط ۸۳۰ میلیون مترمکعب در روز است که ۷۰ میلیون مترمکعب در روز به نیروگاه‌ها و صنایع داخلی، ۱۳۰ میلیون مترمکعب در روز جهت تزریق به مخازن نفتی، ۳۰ میلیون مترمکعب در روز جهت صادرات به کشورهای همسایه و باقیمانده آن به مصارف خانگی اختصاص دارد.
طی دو سال گذشته ناترازی گاز مساله اول کشور بوده است. این ناترازی در تولید و مصرف گاز سال گذشته به ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید تا جایی که علاوه بر قطع گاز صنایع، بخشی از استان‌های شمال شرقی کشور دچار قطع گاز شدند.
دولت برای جبران ناترازی، از سال گذشته تصمیم به واردات گاز از ترکمنستان گرفته، اما علاوه بر این، امسال فاز ۱۱ پارس‌جنوبی که ماه گذشته به بهره‌برداری رسید، به کمک این ناترازی آمده است.
اگرچه قرار است تا پیش از شروع زمستان روزانه ۱۵ میلیون مترمکعب در روز گاز تولید کند، با این حال همچنان تولید و مصرف گاز ناتراز است و این مشکل زیان بیشتری به صنایع کشور در زمستان وارد می‌کند.
بخش خانگی و تجاری به صورت متوسط سهم ۱/۲۹ درصدی از کل مصرف سالانه گاز را در کشور دارد و به دلیل کارکرد مصرف گاز طبیعی در این بخش که عمدتا گرمایشی است، تغییرات دمایی در فصول مختلف سال بر میزان سهم مصرف این بخش از کل در ماه‌های مختلف اثرگذار است.
بر اساس سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی، مصرف گاز طبیعی در کشور به صورت متوسط سالانه تا سال ۱۴۱۰ به میزان ۶/۴ درصد و بین سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰ نیز به صورت متوسط سالانه میزان ۲/۳ درصد افزایش می‌یابد. برآوردها نشان می‌دهد در صورت ادامه روند تولید و مصرف تا سال ۱۴۲۰ میزان کل عرضه گاز طبیعی به ۷/۸۹۸ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد، این در حالی است که میزان مصرف همه بخش‌ها برابر با ۸/۱۴۱۰ خواهد بود که نشان از ناترازی ۵۱۲ میلیون مترمکعبی در روز دارد.
دولت باید فکری برای مصرف گاز خانگی کند
حسن مرادی کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره زمستان پیش رو و ناترازی گاز می‌گوید: نوعا بحث ناترازی گاز در کشوری که همواره شبکه گاز در حال توسعه دارد، مساله‌ای عادی است؛ با توجه به گسترش شبکه و اینکه چند استان مثل سیستان‌و‌بلوچستان گاز می‌گیرد، طبیعی است که با سرمایه و ذخایر همیشگی خود قادر به تامین گاز کل کشور نیستیم.
وی افزود: اگرچه آمدن فاز ۱۱ نویدی برای این مساله بوده و تولیدات این فاز بخش عمده‌ای از این مشکل را می‌پوشاند ولی باز هم اگر سرمای شدید و زمستان سختی پیش رو باشد این احتمال وجود دارد که با مشکل مواجه شویم.
وی با بیان اینکه ۲۵ میلیون بخاری غیر‌استاندارد وجود دارد، اظهار داشت: دولت‌های یازدهم و دوازدهم به این مشکل توجه کردند و اکنون این توقع وجود دارد که دولت سیزدهم هم به این موضوع توجه و ریشه‌یابی کند و برای حل آن اقداماتی انجام دهد.او گفت: حدود ۲۵ میلیون بخاری غیر‌استاندارد داریم که در سراسر کشور به خصوص روستا‌ها و حاشیه شهرها گسترده شده و این موضوع توان بالایی از ما می‌بلعد و گاز را مصرف می‌کند؛ بدون اینکه بتوان از ظرفیت آن گاز استفاده کرد. در حقیقت بخش زیادی از حرارت به همراه دود در آسمان رها می‌شود که باید برای این بخاری‌ها فکری شود که متاسفانه تاکنون خبری از جایی نشنیده‌ام.
این نماینده پیشین مجلس با تاکید براینکه حدود ۹۰ درصد شوفاژخانه‌های کشور عایق‌بندی نیستند و به مقدار زیادی حرارت خارج می‌کنند، گفت: بهترین راه رو آوردن به پکیج است که به نظر من استفاده از پکیج در آپارتمان‌ها به صلاح است و بهتر از حرارت مرکزی است. باید در این مورد اقدام صورت گیرد و برای گرمایش این حجم عظیم ساختمان‌سازی‌ها هم فکری شود که کدام راه بهتر است و آن راه را پیش بگیرند.
او افزود: فکر می‌کنم بهترین راه که هر کسی مصرف خود را مدیریت می‌کند، پکیج تک‌واحدی است که در منزل نصب شود و افراد منزل بتوانند مصرف خود را مدیریت کنند و گردن هم نیندازند.
این کارشناس انرژی گفت: این موضوع را از شرکت بهینه‌سازی پیگیری کردم و جواب شنیدم که حدودا ۱۵ هزار بخاری دستی ساخته‌اند و به صورت مجانی در اختیار آموزش‌و‌پرورش قرار داده‌اند، در واقع انگیزه‌ای برای شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت باقی نمانده است، مثل بودجه یا دستور‌العملی که بتواند این کار را توسعه دهد و خط تولید بخاری‌های غیر‌استاندارد را متوقف کند وجود نداشته است.او افزود: متاسفانه این خط متوقف نشده که هیچ، بلکه شاید توسعه هم یافته است که این مساله باید حل شود. مرادی با یادآوری این موضوع که این مشکل به پتروشیمی‌ها هم سرایت می‌کند، چراکه اینها مصرف‌کننده عمده گاز هستند، گفت: اگر کمبود گاز ایجاد شود، پتروشیمی‌ها اولین گروهی هستند که تامین گازشان قطع می‌شود و دچار مشکل می‌شوند. امیدواریم این چرخه تولید گاز به صورت سطح بالا ادامه پیدا کند تا به ناچار به ایجاد سیاست‌های تزریق یا تهدید مصرف رو نیاوریم و همچنین بتوانیم مصرف بهینه داشته باشیم.
جبران ناترازی گاز در کوتاه‌مدت غیرممکن است
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس ارشد انرژی در همین رابطه در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: بحث ناترازی گازی که داشتیم و داریم موضوعی است که نمی‌توان آن را کتمان کرد. باتوجه به وضعیتی که سال گذشته داشتیم، امسال هم نباید منتظر وضعیت بهتری باشیم چون عملا در این مدت کار خاصی صورت نگرفت، به جز فاز ۱۱ که حجم کمی را وارد مدار کرد.
او افزود: دلیل عمده آن هم مشکلات ناشی از تحریم‌هاست. می‌دانیم برای توسعه صنعت گازمان نیاز به سرمایه، تکنولوژی و دانش فنی داریم؛ الان هم باتوجه به شرایط و تحریم‌هایی که وجود دارد، توسعه صنعت گاز تقریبا غیرممکن است. وی در ادامه با یادآوری دلایل عمده ناترازی گاز توضیح داد: ناترازی دو دلیل عمده دارد؛ طرف عرضه و طرف تقاضا. طرف عرضه که به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم افزایش تولید داشته باشیم و طرف تقاضا هم که به دلیل سیاست‌هایی که در ۳ تا ۴ دهه گذشته وجود داشته، عملا بهینه‌سازی مصرف را مدنظر قرار نداده‌ایم و حرف‌ها فقط روی کاغذ باقی ماند. او افزود: باتوجه به شرایطی که امسال اتفاق افتاده و اقداماتی که انجام نشده، همین وضعیت ادامه خواهد داشت و تنها چیزی که اتفاق خواهد افتاد این است که در زمستان پیش‌رو دومرتبه با قطع شدن گاز پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها مواجه خواهیم شد. همچنین منجر به استفاده از سوخت مایع به خصوص مازوت خواهد شد که باعث تشدید مشکلات زیست‌محیطی می‌شود. چون دولت و وزارت نفت چاره‌ای جز این ندارند.
بهروزی‌فر با اشاره به راهکارهای جلوگیری از این وضعیت گفت: راهکاری که بشود این مشکل را ظرف دو، سه ماه حل کرد وجود ندارد؛ غیر‌از امکان واردات. اگر زمینه‌ای ایجاد شود تا واردات صورت گیرد، می‌توانیم مشکل را حل کنیم ولی در نظر داشته باشید با توجه به آمار سال گذشته که ۲۵۰ میلیون مترمکعب در اوج مصرف ما بود، این حجم ناترازی حتی با واردات نیز امکان تامین وجود ندارد. این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: چون امکانی که بتواند این حجم گاز را وارد کند وجود ندارد. بهترین راهکار میان‌مدت که ظرف یکی، دو سال بتواند پاسخگوی ناترازی گاز باشد مساله توجه به بهینه‌سازی مصرف است؛ طرح آن هم تصویب شده بود که ۲۰ میلیون بخاری معمولی با بخاری‌هایی با راندمان بالا جایگزین شوند یا به طور مثال مساله پکیج‌های منازل است.او گفت: موضوع دیگر هم بحث بهینه‌سازی موتورخانه‌ها در بخش صنعت و نیروگاهی است. این راهکارها هم به ۱ یا ۲ سال زمان نیاز دارند؛ اینکه ما تصور کنیم با خواندن ورد می‌توانیم مشکل ناترازی گاز در زمستان را حل کنیم تقریبا غیر‌ممکن است.